کمبود ویتامین D چه عوارضی دارد؟ + راه های تشخیص و درمان آن

ویتامین D برای عملکرد بسیاری از قسمت های بدن ضروری است. منابع غذایی تا حدی ویتامین D مورد نیاز بدن را فراهم می کنند اما میزان زیادی از ویتامین D از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به دست می آید. بعد از این که بدن ویتامین D دریافت کرد، باید آن را به فرم فعال ویتامین تغییر دهد. کمبود ویتامین هنگامی اتفاق می افتد که یک شخص به اندازه کافی ویتامین دریافت نمی کند یا پوست او توانایی دریافت آن از نور آفتاب را ندارد. به علاوه وقتی بدن قادر به جذب ویتامین و تبدیل آن به فرم فعال در کبد و کلیه ها نیست فرد دچار کمبود ویتامین می شود. کمبود ویتامین سبب بروز مشکلات زیادی (به خصوص مشکلات مربوط به استخوان و ماهیچه ها) می شود. برخی از افراد سالانه آزمایش خون می دهند تا کمبود ویتامین D در آن ها بررسی شود. نتیجه آزمایش، سرم ویتامین را با واحد nmol/l نشان می دهد. سطح مناسب سرم ویتامین بین 50nmol/l و 125nmol/l قرار دارد. در این مقاله به راه های تشخیص کمبود ویتامین و درمان آن اشاره می کنیم.

ویتامین D چیست؟

اگر مدام پشت میز کامپیوترتان نشسته باشید، در خانه بمانید و در معرض نور آفتاب قرار نگیرید دچار کمبود ویتامین D خواهید شد. ویتامین D نوعی ویتامین محلول در چربی است که هنگامی که پوست در مقابل نور آفتاب قرار می گیرد، بدن آن را تولید می کند. این ویتامین در تعداد کمی از مواد غذایی وجود دارد. وقتی ویتامین وارد بدن می شود، در نوع فعال خود نیست. برای استفاده از آن، بدن نیاز دارد که آن را به فرم فعالش که به آن ۲۵ هیدروکسی ویتامین یا کلسی دیول می گویند، تبدیل کند.

تا چه اندازه ای از ویتامین D کمبود محسوب می شود؟

نتیجه آزمایش خون سرم ویتامین D ممکن است که نتایج زیر را نشان دهد:

خیلی زیاد و مضر:

به میزان ۱۲۵nmol/l یا بالاتر

کافی:

۵۰_۱۲۵ nmol/l

در خطر کافی نبودن:

۳۰_۴۹ nmol/l

در خطر کمبود:

به میزان ۳۰nmol/l یا کمتر

عملکرد ویتامین D

ویتامین D نقش های مهم زیادی دارد، از جمله:

• کمک به سلامت استخوان ها با بالا بردن جذب کلسیم
• ارتقاء سلامت ماهیچه ها
• تنظیم سیستم ایمنی
• کمک به رشد سلولی
• کاهش التهاب، که به پیشگیری از بیماری هایی همچون آرتریت روماتوئید و پسوریازیس کمک می کند
• تنظیم فشار خون و کمک به سلامت قلبی عروقی

سطح پایین ویتامین D و دیابت

برخی از محققان اظهار کرده اند که مصرف مکمل ویتامین D به پیشگیری از دیابت نوع ۲ کمک می کند. اما مطالعه ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد نشان داد که دریافت مکمل ویتامین سطح ویتامین بدن را افزایش می دهد اما نقشی در کاهش پیشرفت دیابت ندارد.

دلایل کمبود ویتامین D

کمبود ویتامین D هنگامی اتفاق می افتد که فرد:

• به میزان کافی ویتامین دریافت نمی کند.
• قادر به جذب و پردازش ویتامین D نباشد.
• زمان کافی را در معرض پرتو فرابنفش B یا (UVB) نور آفتاب نمی گذراند.

عوامل مخاطره آمیز در کمبود ویتامین D

ممکن است که برنامه غذایی فرد عامل اصلی کمبود ویتامین D در او باشد. عوامل مختلفی احتمال وقوع این کمبود را افزایش می دهند. از جمله:

برنامه غذایی دارای ویتامین D

افرادی که مواد غذایی غنی از ویتامین (همچون برخی از فرآورده های لبنی) دریافت نمی کنند ممکن است که سطح کمی از ویتامین داشته باشند.

عوامل مربوط به سبک زندگی

برخی افراد به علت شغل، بیماری و سایر عوامل زمان کمی را بیرون در نور آفتاب می گذرانند. این افراد موقعیت کمتری برای قرار دادن پوست خود در معرض نور آفتاب دارند. احتمال کمبود ویتامین در افرادی که هنگام قرار گرفتن در معرض نور آفتاب تمام بدن خود را می پوشانند نیز بیشتر است. افرادی که از کرم ضد آفتاب به میزان زیادی استفاده می کنند یا آن هایی که هنگام قرار گرفتن در برابر نور آفتاب تمام بدن خود را می پوشانند باید ویتامین را در برنامه غذایی خود بگنجانند.

عوامل جغرافیایی

افرادی که در قسمت های خاصی از جهان (همچون شمال کانادا و آلاسکا) زندگی می کنند، به خصوص در زمستان دسترسی کمتری به اشعه UVB آفتاب دارند. افرادی که در مناطق گرم زندگی می کنند هم در خطر کمبود ویتامین قرار دارند، چون می خواهند از گرما دور بمانند به همین خاطر اغلب ترجیح می دهند که در خانه بمانند.

آلودگی

ذرات موجود در هوا مانع از رسیدن اشعه UVB به پوست می شوند. افرادی که در مکان های خیلی آلوده زندگی می کنند نیز از بیرون رفتن دوری می کنند و زیاد در معرض نور آفتاب قرار نمی گیرند.

مشکلات جذب

بیماری کرون، بیماری سلیاک و سایر اختلالات می توانند روی نحوه جذب مواد مغذی همچون ویتامین D توسط روده تاثیر بگذارند.

دارو

برخی از داروها روی توانایی بدن برای جذب یا پردازش ویتامین D تاثیر می گذارند. این داروها شامل استروئیدها و داروهای کاهش کلسترول هستند.

سیگار کشیدن

کمبود ویتامین در بین افراد سیگاری بیشتر دیده می شود. برخی از متخصصان اظهار کرده اند که سیگار کشیدن روی ژن هایی که روی فعال کردن تولید ویتامین D-3 در بدن نقش دارند تاثیر می گذارد.

چاقی مفرط

تحقیقات نشان داده اند که سطح ویتامین D در افرادی که چاقی مفرط دارند یا شاخص توده بدنی (BMI) ۳۰ یا بالاتر دارند، پایین تر است. این ارتباط به این خاطر است که چربی بدن روی جذب ویتامین تاثیر می گذارد. برخی از افرادی که دچار چاقی مفرط هستند، به علت مشکلات تحرک ترجیح می دهند که بیشتر در خانه بمانند. افرادی که جراحی باریاتریک انجام داده اند نیز ممکن است که با مشکلات جذب ویتامین برخورد کنند.

نوع پوست

افرادی که پوست تیره تری دارند نسبت به کسانی که پوست روشن تری دارند برای تولید ویتامین D، بیشتر به قرار گرفتن در معرض نور آفتاب نیاز دارند. افرادی که سابقه سرطان پوست دارند، ممکن است که برای محافظت از پوست شان در برابر آسیب از قرار گرفتن در برابر نور آفتاب بپرهیزند.

سن

با بالا رفتن سن و کاهش عملکرد کلیه ها توانایی تبدیل ویتامین D به کلسیتریول کاهش میابد. در نتیجه جذب کلسیم هم به مشکل بر می خورد.

سلامت کلیه و کبد

افرادی که از بیماری های کبد و کلیوی رنج می برند سطح ویتامین D کمتری خواهند داشت. این بیماری ها روی توانایی بدن برای پردازش ویتامین D یا تبدیل آن به فرم فعال ویتامین تاثیر می گذارند.

بارداری

ممکن است که در طول بارداری نیاز به ویتامین D افزایش پیدا کند، اما متخصصان مطمئن نیستند که آیا استفاده از مکمل های ویتامین گزینه مناسبی است یا نه. محققان اظهار کرده اند که دریافت مکمل در طول بارداری خطر بروز پره اکلامپسی، دیابت، وزن کم نوزاد هنگام تولد و خونریزی شدید بعد از وضع حمل را کاهش می دهد. اما مصرف آن می تواند خطر تولد زود هنگام را افزایش دهد.

نوزادان شیرخواره

شیر انسان ویتامین D کمی دارد؛ این به این معناست که نوزادان شیرخواره بیشتر در معرض کمبود ویتامین قرار دارند. سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری پیشنهاد کرده که به تمام کودکان شیرخواره از همان روزهای اول تولد مکمل ویتامین داده شود. بعد از استفاده از شیر خشک برای کودک، استفاده از مکمل ویتامین ضرورتی ندارد چون شیر خشک حاوی ویتامین افزوده است.

افرادی که بیشتر در خطر هستند

مطالعه گسترده ای از سال ۲۰۰۱_۲۰۰۶ انجام شد و نشان داد که ۲۴% از افراد در خطر سطح پایین ویتامین D قرار دارند و ۸% از افراد در خطر کمبود ویتامین قرار دارند. از طرف دیگر ۱% از افراد سطح بالایی از ویتامین داشتند که می تواند مضر باشد.

علائم

کمبود ویتامین ممکن است که علائم خاصی نداشته باشد. گاهی ظاهر شدن علائم می تواند چندین سال طول بکشد. کمبود ویتامین با گذر زمان می تواند سبب این موارد شود:

پوکی استخوان

در این اختلال، استخوان ها نازک و شکننده می شوند. اولین علامت آن می تواند شکستن راحت استخوان بعد از ضربه جزئی باشد. این مشکل اغلب افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد.

ﺍﺳﺘﺌﻮﻣﺎﻻﺳﯽ (نرمی استخوان)

این اختلال می تواند روی کودکان تاثیر بگذارد. در این شرایط استخوان ها نرم می شوند و این مشکل سبب بدشکلی استخوان ها، کوتاهی قد، شکنندگی استخوان ها و درد هنگام قدم زدن می شود.

محققان در حال مطالعه بر روی این موضوع هستند که آیا سایر علائم و اختلالات همچون افسردگی، استخوان درد و ضعف، از کمبود ویتامین ریشه می گیرند یا نه.

درمان کمبود ویتامین D

نیاز فرد به ویتامین به عوامل مختلفی (همچون سن، قرار گرفتن در معرض UVB، برنامه غذایی و وضعیت سلامتی او) بستگی دارد. اگر آزمایش خون نشان داد که شخص کمبود ویتامین دارد یا در خطر دچار شدن به آن قرار دارد، پزشک به او پیشنهاد می دهد که دریافت این ویتامین را افزایش دهد.

پزشکان دریافت روزانه این میزان ویتامین D را پیشنهاد می دهند:

• برای ۰_۱۲ ماه: 400IU یا ۱۰ میکروگرم
• برای ۱_۷۰ سال: 600IU یا ۱۵ میکروگرم
• برای ۷۱ سال به بالا: 800IU یا ۲۰ میکروگرم

ممکن نیست که میزان دریافت ویتامین D از نور آفتاب اندازه گیری شود. بیماران باید درباره نیاز به ویتامین D و افزایش دریافت این ویتامین با پزشک خود صحبت کنند.

مکمل ویتامین D

برخی از افراد به دریافت مکمل نیاز دارند اما قبل از استفاده از مکمل با پزشک خود مشورت کنید. پزشک درباره دوز مناسب شما را راهنمایی خواهد کرد.

منابع ویتامین D

مواد غذایی ای که منبع مناسبی از ویتامین هستند شامل این مواردند:

• ماهی (ماکرل یا سالمون)
• جگر گاو
• پنیر
• قارچ
• زرده تخم مرغ
• مواد غذایی ای همچون غلات صبحانه، آب پرتقال، شیر، نوشیدنی های سویا و مارگارین

قرار گرفتن در برابر نور طبیعی آفتاب

بیرون بودن به مدت کوتاه و قرار گرفتن در برابر نور آفتاب می تواند میزان دریافت ویتامین را افزایش دهد. نور آفتاب برای افزایش ویتامین ضروری است اما قرار گرفتن نادرست در برابر نور آفتاب احتمال بروز سرطان پوست را افزایش می دهد. برای این که به میزان کافی در برابر نور آفتاب قرار بگیرید، باید هر روز به میزان کوتاه بیرون بمانید و از ضد آفتاب استفاده نکنید.

این که چه زمانی و برای چه مدت باید این کار را انجام دهید به زمان سال، موقعیت جغرافیایی و سایر عوامل بستگی دارد. از پزشک درباره نحوه درست قرار گرفتن در معرض نور آفتاب سوال بپرسید به خصوص اگر دچار اختلالات پوستی همچون پسوریازیس هستید.

پیشگیری از کمبود ویتامین D

بهترین راه برای پیشگیری از کمبود ویتامین مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین و قرار گرفتن در معرض نور آفتاب است. نکاتی برای پیشگیری از کمبود ویتامین شامل این مواردند:

داشتن وزن سالم

دوچرخه سواری و پیاده روی هم نوعی ورزش هستند و هم سبب قرار گرفتن در برابر نور آفتاب می شوند.

درمان اختلالات و بیماری ها

افرادی که دچار بیماری ای هستند که روی جذب مواد مغذی (مثل ویتامین D) تاثیر می گذارد؛ با درمان بیماری شان سطح دریافت آن ماده مغذی را افزایش می دهند.

دنبال راه های پیشگیری کننده باشید

افرادی که در پوکی استخوان و کمبود ویتامین D سابقه خانوادگی دارند باید برای تحت نظر بودن با پزشک خود مشورت کنند.