اسکیزوفرنی چیست؟ + علل، علائم، تشخیص و درمان آن

اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است که معمولاً در اواخر بزرگسالی و یا قبل از آن بروز می یابد. اسکیزوفرنی که اغلب با توهم و سایر مشکلات شناختی مشخص می شود، می تواند یک مشکل مادام العمر باشد.

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی  مزمن و شدید است  که بر نحوه تفکر، عملکرد، ابراز احساسات، درک واقعیت و ارتباط با دیگران  تاثیر می گذارد. اگرچه بیماری اسکیزوفرنی به اندازه سایر بیماری های روانی شایع نیست، اما می تواند مزمن ترین و ناتوان کننده ترین آنها باشد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً در انجام کارهای خود در جامعه، محل کار، مدرسه و روابط خود دچار مشکل می شوند. اسکیزوفرنی یک بیماری مادام العمرغیر قابل درمان است. اما می تواند با درمان مناسب کنترل شود. بر خلاف تصور عامه، اسکیزوفرنی یک شخصیت شکافته یا چندگانه نیست. این نوعی بیماری روانی است که در آن نمی توان گفت که تصورات فرد واقعی هستند یا خیر. در برخی موارد افراد مبتلا به اختلالات روانی، ارتباط خود را با واقعیت از دست می دهند. همچنین رفتار آنها ممکن است بسیار عجیب و حتی تکان دهنده باشد.

شدت اسکیزوفرنی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همچنین به نظر می رسد علائم اسکیزوفرنی به طور متناوب عود کند و بدتر شود و سپس بهبود یابد. اسکیزوفرنی معمولاً بین سنین 16 تا 30 سال بروز می یابد. احتمال ابتلای مردان به اسکیزوفرنی در سنین پایین تر بیشتر از زنان است. در بسیاری از موارد این اختلال تا حدی آرام شکل می گیرد که ممکن است فرد سال ها به این مشکل دچار و از وجود آن بی اطلاع باشد. با این حال در برخی موارد نیز می تواند به طور ناگهانی بروز کرده و به سرعت گسترش یابد. تقریباً یک درصد از کل بزرگسالان در سراسر جهان از بیماری اسکیزوفرنی رنج می برند.

علائم اولیه اسکیزوفرنی

علائم اولیه این بیماری معمولاً در مردان در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه 20 زندگی آنها بروز می یابد. اما در زنان در اوایل دهه 20 و 30 زندگی آنها رخ می دهد. دوره قبل از روانپریشی کامل و زمانی که علائم اولیه ظاهر می شوند، دوره پرودرومال نامیده می شود. این می تواند روزها، هفته ها یا حتی سال ها به طول انجامد. تشخیص این دوره دشوار است. زیرا معمولاً هیچ محرک خاصی وجود ندارد و شما فقط ممکن است متوجه تغییرات رفتاری ظریف به ویژه در نوجوانان شوید. این تغییرات شامل موارد زیر است:

• تغییر در نمرات درسی
• تمرکز مشکل
• احساس ناگهانی بالا رفتن دمای بدن
• مشکلات خواب

علائم و نشانه های اسکیزوفرنی به چهار دسته تقسیم می شوند:

علائم مثبت اسکیزوفرنی

در این شرایط واژه مثبت، معنی خوب بودن نمی دهد. این شامل افکار و یا اقداماتی است که پایه و اساس واقعی ندارند. به این علایم گاهی اوقاف روان پریشی نیز گفته می شود که شامل موارد زیر هستند:

• اعتقادات غلط (هذیان): این شامل باورهای نادرست، مختلط و گاه عجیب و غریب است که پایه و اساس واقعی ندارند. به عنوان مثال، فرد مبتلا به توهم ممکن است باور داشته باشد که افراد می توانند افکار خود را بشنوند و یا مردم افکارشان را خود در سرشان می گذارند. همچنین فرد متوهم ممکن است تصور کند دیگران علیه او توطئه می کنند.
• توهم: این شامل احساسات غیر واقعی است. شنیدن صدا شایع ترین توهم در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. ممکن است این صداها در مورد رفتار فرد اظهارنظر کنند، به آنها توهین کنند و یا دستوراتی را صادر کنند. انواع رایج توهم عبارتند از: دیدن چیزهایی است که در واقعیت وجود ندارند، بو کردن بوهای عجیب و غریب، احساس طعم خنده دار در دهان و احساس لمس پوست در صورتی که چیزی بدن را لمس نکرده است.
• کاتاتونیا: در این شرایط ممکن است فرد از صحبت کردن خودداری کند و بدن آنها ممکن است برای مدت زمان طولانی در یک موقعیت واحد ثابت شود.

علائم بی نظم اسکیزوفرنی

این علائم مثبتی است که نشان می دهد فرد نمی تواند به طور واضح فکر کند یا آنطور که انتظار می رود پاسخ دهد. به عنوان مثال،

صحبت با جملاتی که معنا ندارند یا استفاده از کلمات مزخرف، برقراری ارتباط یا مکالمه را برای شخص دشوار می کنند.

• افکار از هم گسیخته و غیر مرتبط با یکدیگر
• حرکات آرام
• از بین رفتن توانایی تصمیم گیری
• نوشتن بیش از حد اما بدون معنا
• فراموشی جزئیات
• تکرار حرکات مانند قدم زدن یا پیاده روی بر روی یک حلقه
• وجود مشکل در احساس و درک مناظر صداها و احساسات

علائم شناختی اسکیزوفرنی

• در این شرایط فرد در موارد زیر دچار مشکل خواهد شد:
• درک اطلاعات و استفاده از ان برای تصمیم گیری
• تمرکز یا توجه کردن
• استفاده از اطلاعات و به کارگیری آنها بلافاصله پس از یادگیری این حافظه کار نامیده می شود

علائم منفی اسکیزوفرنی

واژه منفی در اینجا معنای بد بودن را نمی دهد. بلکه این عدم وجود رفتارهای عادی را در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی توضیح می دهد. علائم منفی اسکیزوفرنی شامل موارد زیر هستند:

• کمبود یا محدود بودن احساسات
• انصراف از خانواده دوستان و فعالیت های اجتماعی
• انرژی کمتر
• کمتر حرف زدن
• کمبود انگیزه
• از دست دادن لذت یا علاقه به زندگی
• بهداشت نامناسب و عادت های ضعیف نظافت

علل ایجاد اسکیزوفرنی چیست؟

کارشناسان بر این باورند که عوامل مختلفی در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش دارند. شواهد نشان می دهند که عوامل ژنتیکی و محیطی برای ایجاد اسکیزوفرنی در کنار هم عمل می کنند. عامل اصلی ابتلا به اسکیزوفرنی عنصر وراثت است. اما عوامل محیطی نیز به میزان قابل توجهی بر آن تاثیر می گذارند.

عواملی که ممکن است در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش داشته باشند شامل موارد زیر هستند:

ژنتیک و وراثت

اگر سابقه اسکیزوفرنی در خانواده ای وجود نداشته باشد، احتمال بروز آن کمتر از یک درصد است. اما در صورت تشخیص والدین، احتمال ابتلا به این بیماری تا 10 درصد افزایش می یابد.

عدم تعادل شیمیایی در مغز

کارشناسان معتقدند عدم تعادل دوپامین، که یک انتقال دهنده عصبی است، در بروز اسکیزوفرنی دخیل است. انتقال دهنده های عصبی دیگر مانند سروتونین نیز ممکن است در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش داشته باشند.

روابط خانوادگی

هیچ مدرکی برای اثبات این که روابط خانوادگی می تواند سبب اسکیزوفرنی شود، وجود ندارد. با این حال برخی از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بر این باورند که تنش های خانوادگی سبب عود و بدتر شدن بیماری می شوند.

فاکتورهای محیطی

اگر چه اثبات قطعی وجود ندارد، بسیاری از موارد ابتلا به تروما قبل از تولد و عفونت های ویروسی ممکن است در پیشرفت بیماری اسکیزوفرنی نقش داشته باشند.

تجربیات استرس زا اغلب قبل از ظهور اسکیزوفرنی وجود دارند. در واقع قبل از بروز علائم حاد، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به طور عادت دچار کم تحرکی، اضطراب و کم توجهی می شوند. این می تواند مشکلاتی در روابط خانواده و محیط کار ایجاد کند.

اسکیزوفرنی ناشی از دارو

به عنوان مثال، ماری جوانا به عنوان یکی از دلایل عود بیماری اسکیزوفرنی شناخته می شود. علاوه بر این، افرادی که مستعد ابتلا به یک بیماری روانی مانند اسکیزوفرنی هستند، استفاده از حشیش ممکن است سبب بروز علائم اولیه شود. برخی محققان بر این باورند که داروهای خاص مانند استروئیدها و محرک ها، می توانند باعث بیماری های روانی شوند.

اسکیزوفرنی چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر علائم بیماری اسکیزوفرنی در شما وجود داشته باشد، پزشک تاریخچه پزشکی کامل شما را بررسی کرده و معاینه جسمی نیز انجام می دهد. در حالی که هیچ آزمایشگاه . آزمایشی برای تشخیص  بیماری اسکیزوفرنی وجود ندارد، پزشک ممکن است آزمایشات مختلف و احتمالاً آژمایش خون یا مطالعات تصویربرداری از مغز را  برای یافتن علل این علائم توصیه کند. اگر پزشک علل دیگری برای این علائم پیدا نکند، ممکن است فرد را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. روان پزشکان و روانشناسان از مصاحبه ها و ابزارهای ارزیابی ویژه برای ارزیابی فرد در خصوص بیماری های اختلال روانی استفاده می کنند. اگر شخصی علائم زیر را به مدت 2 الی 6 ماه تجربه کند، ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا باشد:

• هذیان
• توهم
• سخنان بی نظم
• رفتار بی نظم یا کاتاتونیک
• علائم منفی

مهم ترین علائم بیماری اسکیزوفرنی شامل هذیان، توهم و سخنان بی نظم است. در بیماری اسکیزوفرنی، فرد باید یک ماه در طول 6 ماه علائم فعال را تجربه کند. این علائم ممکن است از نظر اجتماعی و یا شغلی تاثیر منفی داشته باشند.

دسته بندی اسکیزوفرنی

موارد زیر به عنوان زیر گروه های اسکیزوفرنی دسته بندی می شوند:

اختلال اسکیزوافکتیو

فرد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو ترکیبی از علائم اسکیزوفرنی مانند توهم و هذیان را با علائم اختلال خلقی مانند شیدایی یا افسردگی تجربه می کند.

کاتاتونیا

کاتاتونیا شامل افراط در رفتار است. کاتاتونیا می تواند شامل رفتارهای حرکتی بیش از حد و عجیب و غریب باشد که گاه به آن هیجان کاتاتونیک نیز گفته می شود. کاتاتونیا همچنین می تواند شامل کاهش فعالیت حرکتی و تعامل باشد. به عنوان مثال افراد مبتلا به کاتاتونیک کاهش چشمگیری در فعالیت ها مانند عدم صحبت کردن و یا عدم پاسخ را از خود نشان می دهند. در این حالت تقریباً همه حرکات متوقف می شوند. کاتاتونیا می تواند با اسکیزوفرنی و طیف وسیعی از شرایط دیگر از جمله اختلال دو قطبی همراه باشد. به همین دلیل در حال حاضر کاتاتونیا به جای نوعی اسکیزوفرنی، مشخصه ای برای آن و سایر اختلالات خلقی در نظر گرفته شده است.

بیشتر بدانید: گیاهان دارویی، ویتامین ها و مکمل هایی برای افسردگی

اسکیزوفرنی دوران کودکی

علائم اسکیزوفرنی به طور معمول در اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. اما گاهی اوقات ممکن است در دوران کودکی و در سن 10 سال یا پایین تر بروز کند. اسکیزوفرنی دوران کودکی بسیار نادر است و احتمال ابتلا به آن کمتر از 0.04 درصد است. اسکیزوفرنی دوران کودکی یک بیماری جدی است و نیاز به درمان دارد. با این حال حتی کودکان سالم هم ممکن است توهم را تجربه کنن.د بنابر این وجود توهم در کودکان نشانه ابتلا به اسکیزوفرنی نیست.

اسکیزوفرنی بی نظم

تفکر و رفتار بی نظم از ویژگی های این نوع اسکیزوفرنی است. در این حالت ممکن است فرد افکار و گفتار ناسازگار و غیرمنطقی داشته باشد. این امر می تواند انجام فعالیت های روزانه مانند تهیه وعده های غذایی و بهداشت شخصی را با مشکل روبرو کند.

اسکیزوفرنی پارانوئید

در حالی که توهم هنوز می تواند برای تشخیص اسکیزوفرنی مهم باشد، اما این به عنوان یک زیر گروه جداگانه از این اختلال محسوب نمی شود.

روش های درمان بیماری اسکیزوفرنی

هدف از درمان بیماری اسکیزوفرنی، کاهش علائم و کاهش احتمال عود یا بازگشت علائم است. درمان اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

داروها

داروهای اصلی که برای درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می گیرند، داروهای ضد روان پریشی نامیده می‎شوند. این داروها اسکیزوفرنی را درمان نمی‎کنند بلکه به بر طرف کردن دلهره آورترین علائم از جمله توهم، هذیان و مشکلات تفکر کمک می کنند. داروهای ضد روان پریشی قدیمی شامل موارد زیر هستند:

• کلرپرومازین
• فلوفنازین
• هالوپریدول
• اکسیلاپین
• پرفنازین
• تیوتیکسن
• تری فلوپرازین

داروهای جدیدتر که برای درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

• آریپیپرازول
• آریپیپرازول لوروکسیل
• آسناپین کلوزاپین
• ایلوپریدون
• لورازیدون
• الانزاپین

بیشتر بدانید: خیانت و طلاق؛ چه زمان بعد از دیدن خیانت باید راه خود را جدا کنیم؟

مراقبت های ویژه هماهنگ

این یک رویکرد تیمی برای درمان اسکیزوفرنی در زمانی است که اولین علائم آن ظاهر می شود. این روش درمانی، درمان را با خدمات اجتماعی، اشتغال و مداخلات آموزشی تلفیق می کند. خانواده در این روش تا آنجا که ممکن است درگیر می شوند. درمان زود هنگام برای کمک به بیماران، یک اصل مهم زندگی سالم است.

روان درمانی

در حالی که دارو ممکن است به تسکین علائم اسکیزوفرنی کمک کند، اما درمان های روانی مختلفی وجود دارند که می توانند به مشکلات رفتاری، روانشناختی، اجتماعی و شغلی که در نتیجه انواع بیماری ها است، کمک کنند. در طول درمان، بیماران همچنین می توانند مدیریت علائم خود را یاد بگیرند، علائم هشدار دهنده اولیه عود بیماری را شناسایی کنند و یک برنامه پیشگیری از عود بیماری دریافت کنند. روش های روان درمانی شامل موارد زیر هستند:

توانبخشی

توانبخشی بر مهارت های اجتماعی و آموزش شغلی متمرکز شده است، تا به افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در جامعه کمک کند و به آنها نحوه زندگی مستقل را بیاموزد.

 اصلاح شناختی

این روش شامل تکنیک های یادگیری برای ایجاد مشکلات در پردازش اطلاعات است. در این روش اغلب از تمرین های مبتنی بر رایانه برای تقویت مهارت های ذهنی که شامل توجه، حافظه، برنامه ریزی و سازماندهی است، استفاده می کنند.

روان درمانی فردی

این می تواند به فرد در درک بهتر بیماری خود کمک کند و مهارت های مقابله و حل مسئله را بیاموزد.

خانواده درمانی

این روش می تواند به خانواده ها کمک کند که با عشق و علاقه به فرد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کنند و روابط بهتری با آنها ایجاد کنند.

بستری شدن در بیمارستان

علائم بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، ممکن است بدون نیاز به بیمارستان کاهش یابند. اما  بستری شدن در بیمارستان ممکن است بهترین گزینه برای افراد زیر باشد:

• افرادی که علائم شدیدی دارند
• افرادی که ممکن است به خود یا دیگران آسیب برسانند
• افرادی که نمی توانند از خود مراقبت کنند

درمان با شوک الکتریکی

در این روش، الکترودهایی به پوست سر فرد بیمار وصل می شوند. در حالی که بیماران به طور کامل بیهوش شده اند، پزشکان یک شوک الکتریکی کوچک به مغز می فرستند. یک دوره درمان با شوک الکتریکی شامل 2 تا 3 جلسه درمان در هفته، به مدت چندین هفته است. هر درمان شوک الکتریکی باعث تشنج کنترل شده می شود. مححقان بر این باورند که تشنج ناشی از درمان شوک الکتریکی ممکن است بر آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی در مغز تاثیر بگذارند.

بیشتر بدانید: اختلال کم توجهی یا بیش فعالی در زنان (ADHD) چیست؟

آیا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خطرناک هستند؟

کتاب ها و فیلم ها اغلب افراد مبتلا به این نوع بیماری روانی و سایر بیماری های روانی را خطرناک و خشن نشان می دهند. اما این در بیشتر مواقع صحت ندارد. بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رفتارهای خشونت آمیز ندارند و معمولاً آنها ترجیح می دهند که از حضور در اجتماع خودداری کنند و افرادی منزوی هستند. زمانی که مبتلایان به بیماری های روانی در رفتارهای خطرناک یا خشونت آمیز شرکت می کنند، این به طور کلی نتیجه روان پریشی آنها و ترس از تهدید توسط اطرافیان است. مصرف مواد مخدر یا الکل می توانند موجب بدتر شدن علائم شوند. از طرف دیگر، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، می توانند خطراتی برای خود ایجاد کنند. خودکشی عامل اصلی مرگ زودرس در بین افراد مبتلا به این بیماری است.

آیا می توان از بروز اسکیزوفرنی جلوگیری کرد؟

هیچ روش شناخته شده ای برای پیشگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد. اما تشخیص و معالجه زود هنگام می تواند به جلوگیری یا تسکین عودهای مکرر و عدم بستری شدن در بیمارستان کمک کند. علاوه بر این، تشخیص و درمان زودهنگام به کاهش اختلال در زندگی، خانواده و روابط فردی کمک می کند.