بیماری مننژیت عفونت غشاهای محافظتی است که مغز و نخاع را پوشانده و به آن مننژ گفته می شود. این بیماری معمولاً در اثر عفونت باکتریایی یا ویروسی ایجاد می شود. همچنین در موارد نادر، انواع قارچ، انگل یا آمیب نیز ممکن است سبب ایجاد بیماری مننژیت شود.
بیماری مننژیت چه خصوصیاتی دارد؟
بر اساس اظهارات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) برخی از عوامل غیر عفونی نیز وجود دارند که می توانند منجر به بیماری مننژیت شوند. این عوامل شامل برخی از سرطان ها، لوپوس، صدمات به سر یا جراحی مغز است. افراد در هر سنی ممکن است به مننژیت دچار شوند و همچنین افراد مبتلا به این بیماری به طور معمول نشانه هایی از تب و سردردهای بد دارند.
دکتر پاول ساکس متخصص بیماری های عفونی در بیمارستان بریگام بوستون می گوید: در طی این بیماری، از آنجا که پوشش مغز و نخاع ملتهب می شود، در نتیجه گردن متورم شده و سبب سفت شدن آن می شود. دکتر ساکس می گوید: علائم مننژیت از نظر شدت آنها، بسیار متفاوت هستند. وی اظهار می کند که تقریبا همه افراد مبتلا به مننژیت تقریباً دچار خستگی و کسالت می شوند و نمی توانند به خوبی فکر کنند.
برخی از انواع مننژیت ممکن است باعث ایجاد بثورات قرمز بر روی بدن شود. شایع ترین شکل این بیماری، مننژیت ویروسی است که معمولاً شدیدتر از مننژیت ناشی از باکتری می باشد. دکتر ساکس می گوید: مننژیت باکتریایی بسیار جدی است و می تواند کشنده باشد. اما این نوع از مننژیت بسیار نادر است و در منطقه ی معروف به کمربند مننژیت در جنوب صحرای آفریقا شایع تر است.
علل و فاکتورهای خطر بیماری مننژیت
مننژیت باکتریایی در اثر تماس با ترشحات تنفسی یا ترشحات گلوی فرد آلوده که از طریق سرفه، عطسه، بوسه یا به اشتراک گذاشتن غذا، نوشیدنی و ظروف غذا ایجاد می شود، ممکن است گسترش یابد. نوجوانان و بزرگسالان جوان مانند دانشجویان خوابگاه های دانشجویی یا سرباز خانه های نظامی به دلیل تعاملات اجتماعی و زندگی در تماس نزدیک با یکدیگر، در معرض خطر مننژیت باکتریایی قرار دارند.
چهار مورد از رایج ترین گونه های باکتری که باعث مننژیت باکتریایی می شوند عبارتند از:
باکتری نایسریا مننژیتیدیس
این یک نوع خاص از باکتری است که به طور معمول در بینی و گلوی افراد مشاهده می شود. در موارد نادر، این باکتری می تواند وارد جریان خون شود و به مایعات اطراف مغز و نخاع منتقل و باعث ایجاد بیماری شود که به بیماری مننژوکوک معروف است. این نوع از مننژیت بسیار مسری است و می تواند به سرعت در محیط های بزرگ مانند دانشگاه ها گسترش یابد.
باکتری های استرپتوکوک پنومونیه
این باکتری ها می توانند باعث مننژیت پنوموکوکی شوند که جدی ترین شکل مننژیت باکتریایی است.
باکتری هموفیلوس آنفولانزا نوع B
این باکتری ها به طور معمول کودکان زیر پنج سال را مبتلا می کنند. در گذشته این باکتری به عنوان علت اصلی مننژیت در کودکان به شمار می رفت. اما در حال حاضر به دلیل واکسیناسیون نوزادان تقریباً از بین رفته اند.
باکتری لیستریا مونوسیتوژنز
این نوعی باکتری است که علت شایع بروز مننژیت در نوزادان، زنان باردار، بزرگسالان بالای 60 سال و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، در چند دهه گذشته به شمار می رود.
بر اساس گزارشات مرکز پیشگیری و کنترل بیماری ها، شایع ترین علت مننژیت ویروسی آنتی ویروس غیر فلج اطفال است. ویروس های دیگر شامل ویروس هایی هستند که باعث ایجاد اوریون، تبخال، آبله مرغان، سرخک، آنفولانزا و ویروس منتقل شده از پشه می شوند و می توانند باعث ایجاد مننژیت ویروسی شوند. این ویروس ها در گلو و مدفوع افراد آلوده به مننژیت یافت می شوند. مبتلایان می توانند با سرفه یا عطسه یا تماس با مدفوع، مننژیت ویروسی را به دیگران منتقل کنند.
همچنین افراد می توانند به مننژیت قارچی مبتلا شوند. این ممکن است زمانی رخ دهد که افراد هاگ های قارچی که در خاک یا چوب های پوسیده زندگی می کنند را از طریق تنفس، وارد مجاری تنفسی خود کنند. به گفته دکتر ساکس، این بیماری معمولاً در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی به دلیل بیماری ایدز یا پیوند عضو دارند، دیده می شود.
علائم بیماری مننژیت
برخی از علائم اولیه مننژیت ممکن است به طور ناگهانی ظاهر شوند و با علائم آنفولانزا مشابهت داشته باشند. بر اساس اظهارات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، علائم مننژیت باکتریایی معمولاً 3 تا 7 روز پس از قرار گرفتن فرد در معرض عفونت بروز می کنند.
علائم مننژیت باکتریایی ممکن است است شامل موارد زیر باشد:
- تب شدید ناگهانی
- سردرد شدید
- خواب آلودگی
- گرفتگی گردن
- چشم های حساس به نور
- حالت تهوع
- استفراغ
- عدم اشتها
- گیجی
- کمبود انرژی
- تحریک پذیری
- تشنج
همچنین با پیشرفت بیماری، ورم پوستی قرمز یا بنفش ممکن است ظاهر شود.
علائم مننژیت باکتریایی در نوزادان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب
- گریه مداوم
- خواب آلودگی بیش از حد یا تحریک پذیری
- تغذیه ضعیف
- بی تحرکی یا کندی
- برآمدگی در سر کودک
- سفتی در بدن یا گردن کودک
سایر اشکال مننژیت علائمی مشابه با موارد ذکر شده در بالا دارند.
تشخیص و درمان بیماری مننژیت
دکتر ساکس می گوید: آزمایش تشخیصی کلیدی برای ارزیابی مننژیت، بررسی مایع نخاعی است. در این آزمایش نمونه ای از مایعات اطراف نخاع را خارج می کنند تا به وسیله آن علت مننژیت باکتریایی، ویروسی یا قارچی را بررسی کنند. وی همچنین می گوید: آزمایش های تشخیصی طی سال ها به طور قابل توجهی بهبود یافته اند و عملکرد آنها در تشخیص علت مننژیت بهتر شده اند.
همچنین آزمایشات تصویر برداری از مغز مانند سی تی اسکن یا ام آر آی نیز ممکن است به پزشکان در تشخیص التهاب مغز کمک کنند. بر اساس گزارش کلینیک مایو، مننژیت باکتریایی یک بیماری جدی است که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و علائم آن می تواند بدون درمان سریع آنتی بیوتیک، به سرعت تهدید آمیز شوند.
دکتر ساکس می گوید: خوشبختانه آنتی بیوتیک هایی وجود دارند که علیه مننژیت باکتریایی بسیار فعال هستند. زمانی که پزشکان به ابتلای فرد به بیماری مننژیت مشکوک شوند، طیف گسترده ای از انواع آنتی بیوتیک ها برای فرد تجویز می شود. این می تواند بسیاری از گونه های باکتری را هدف قرار دهند و زمانی که علت دقیق عفونت مشخص شود، درمان به یک آنتی بیوتیک ویژه و خاص تر تغییر می یابد.
عوارض دائمی
بر اساس گزارشات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، بیشتر افراد مبتلا به مننژیت باکتریایی بهبود می یابند. اما برخی از افراد ممکن است عوارض دائمی مانند آسیب مغزی، کاهش شنوایی، ناتوانی در یادگیری و مشکلات حافظه ناشی از عفونت را تجربه کنند.
در حالت کلی، درمانی خاص برای مننژیت به غیر از استراحت، مصرف مایعات و تسکین دهنده های ضد درد وجود ندارد. بر اساس گزارشات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، بیشتر افراد مبتلا به فرم خفیف عفونت ویروسی طی 7 تا 10 روز بهبود می یابند. مننژیت قارچی با دوزهای بالایی از داروهای ضد قارچی که اغلب به صورت داخل وریدی تجویز می شوند، درمان خواهند شد.
پیشگیری از بیماری مننژیت
دکتر ساکس می گوید: واکسن های بسیار خوبی وجود دارند که می توانند از برخی از شایع ترین علل مننژیت باکتریایی جلوگیری کنند. وی می گوید: یکی از پیشرفت های مهم در زمینه بیماری های کودکان، توسعه واکسن هموفیلوس آنفولانزا نوع B است که تقریبا این نوع از مننژیت باکتریایی را به طور کامل در کودکان از بین برده است.
به گفته بیمارستان کودکان بوستون واکسن های زیر می توانند به جلوگیری از مننژیت باکتریایی کمک کنند:
واکسن هموفیلوس آنفولانزا نوع B
این واکسن به طور معمول به صورت یک سری 3 یا 4 قسمتی از واکسن های معمول دوران کودکی که از سن دو ماهگی شروع می شوند، می باشد.
واکسن کونژوگه پنوموکوکی
که برای کلیه کودکان زیر 2 سال توصیه می شود و به عنوان یک سری واکسن 4 قسمتی به نوزادان داده می شود.
واکسن کونژوگه مننژوکوک
این واکسن به طور معمول برای جلوگیری از بیماری مننژوکوک به افراد 11 تا 12 ساله داده می شود. همچنین سری دوم این واکسن ها در سن ۱۶ سالگی توصیه می شود.
دو نوع واکسن دیگر که شامل واکسن مننژوکوک سروگروپ B و واکسن پلی ساکارید پنوموکوکی هستند ممکن است برای کودکان یا بزرگسالان در معرض خطر بالای مننژیت توصیه شوند. بیشتر ویروس هایی که سبب مننژیت ویروسی می شوند با واکسن قابل پیشگیری نیستند. بر اساس اظهارات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، بهترین راه های جلوگیری از مننژیت ویروسی، سالم نگهداشتن خود و مراقبت های بهداشتی است.