اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است که معمولاً در اواخر بزرگسالی و یا قبل از آن بروز می‌یابد. اسکیزوفرنی که اغلب با توهم و سایر مشکلات شناختی مشخص می‌شود، می‌تواند یک مشکل مادام العمر باشد.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی مزمن و شدید است که بر نحوه تفکر، عملکرد، ابراز احساسات، درک واقعیت و ارتباط با دیگران تاثیر می‌گذارد. اگرچه بیماری اسکیزوفرنی به اندازه سایر بیماری‌های روانی شایع نیست، اما می‌تواند مزمن‌ترین و ناتوان کننده‌ترین آنها باشد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً در انجام کارهای خود در جامعه، محل کار، مدرسه و روابط خود دچار مشکل می‌شوند.
اسکیزوفرنی یک بیماری مادام‌العمرغیر قابل درمان است. اما می‌تواند با درمان مناسب کنترل شود. بر خلاف تصور عامه، اسکیزوفرنی یک شخصیت شکافته یا چندگانه نیست. این نوعی بیماری روانی است که در آن نمی‌توان گفت که تصورات فرد واقعی هستند یا خیر. در برخی موارد افراد مبتلا به اختلالات روانی، ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهند. همچنین رفتار آنها ممکن است بسیار عجیب و حتی تکان دهنده باشد.
شدت اسکیزوفرنی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همچنین به نظر می‌رسد علائم اسکیزوفرنی به طور متناوب عود کند و بدتر شود و سپس بهبود یابد. اسکیزوفرنی معمولاً بین سنین 16 تا 30 سال بروز می‌یابد. احتمال ابتلای مردان به اسکیزوفرنی در سنین پایین‌تر بیشتر از زنان است.
در بسیاری از موارد این اختلال تا حدی آرام شکل می‌گیرد که ممکن است فرد سال‌ها به این مشکل دچار و از وجود آن بی اطلاع باشد. با این حال در برخی موارد نیز می‌تواند به طور ناگهانی بروز کرده و به سرعت گسترش یابد. تقریباً یک درصد از کل بزرگسالان در سراسر جهان از بیماری اسکیزوفرنی رنج می‌برند.
علائم اولیه اسکیزوفرنی
علائم اولیه این بیماری معمولاً در مردان در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه 20 زندگی آنها بروز می‌یابد. اما در زنان در اوایل دهه 20 و 30 زندگی آنها رخ می‌دهد. دوره قبل از روانپریشی کامل و زمانی که علائم اولیه ظاهر می‌شوند، دوره پرودرومال نامیده می‌شود. این می‌تواند روزها، هفته‌ها یا حتی سال‌ها به طول انجامد. تشخیص این دوره دشوار است. زیرا معمولاً هیچ محرک خاصی وجود ندارد و شما فقط ممکن است متوجه تغییرات رفتاری ظریف به ویژه در نوجوانان شوید. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- تغییر در نمرات درسی
- تمرکز مشکل
- احساس ناگهانی بالا رفتن دمای بدن
- مشکلات خواب
علائم و نشانه‌های اسکیزوفرنی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
علائم مثبت این بیماری
در این شرایط واژه مثبت، معنی خوب بودن نمی‌دهد. این شامل افکار و یا اقداماتی است که پایه و اساس واقعی ندارند. به این علایم گاهی اوقاف روان پریشی نیز گفته می‌شود که شامل موارد زیر هستند:
- اعتقادات غلط (هذیان): این شامل باورهای نادرست، مختلط و گاه عجیب و غریب است که پایه و اساس واقعی ندارند. به عنوان مثال، فرد مبتلا به توهم ممکن است باور داشته باشد که افراد می‌توانند افکار خود را بشنوند و یا مردم افکارشان را خود در سرشان می‌گذارند. همچنین فرد متوهم ممکن است تصور کند دیگران علیه او توطئه می‌کنند.
- توهم: این شامل احساسات غیر واقعی است. شنیدن صدا شایع‌ترین توهم در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. ممکن است این صداها در مورد رفتار فرد اظهارنظر کنند، به آنها توهین کنند و یا دستوراتی را صادر کنند. انواع رایج توهم عبارتند از: دیدن چیزهایی است که در واقعیت وجود ندارند، بو کردن بوهای عجیب و غریب، احساس طعم خنده دار در دهان و احساس لمس پوست در صورتی که چیزی بدن را لمس نکرده است.
- کاتاتونیا: در این شرایط ممکن است فرد از صحبت کردن خودداری کند و بدن آنها ممکن است برای مدت زمان طولانی در یک موقعیت واحد ثابت شود.
علائم بی نظم اسکیزوفرنی
این علائم مثبتی است که نشان می‌دهد فرد نمی‌تواند به طور واضح فکر کند یا آنطور که انتظار می‌رود پاسخ دهد. به عنوان مثال،
صحبت با جملاتی که معنا ندارند یا استفاده از کلمات مزخرف، برقراری ارتباط یا مکالمه را برای شخص دشوار می‌کنند.
- افکار از هم گسیخته و غیر مرتبط با یکدیگر
- حرکات آرام
- از بین رفتن توانایی تصمیم گیری
- نوشتن بیش از حد اما بدون معنا
- فراموشی جزئیات
- تکرار حرکات مانند قدم زدن یا پیاده روی بر روی یک حلقه
- وجود مشکل در احساس و درک مناظر صداها و احساسات
علائم شناختی این بیماری
- در این شرایط فرد در موارد زیر دچار مشکل خواهد شد:
- درک اطلاعات و استفاده از ان برای تصمیم گیری
- تمرکز یا توجه کردن
- استفاده از اطلاعات و به کارگیری آنها بلافاصله پس از یادگیری این حافظه کار نامیده می شود
علائم منفی اسکیزوفرنی
واژه منفی در اینجا معنای بد بودن را نمی‌دهد. بلکه این عدم وجود رفتارهای عادی را در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی توضیح می‌دهد. علائم منفی اسکیزوفرنی شامل موارد زیر هستند:
- کمبود یا محدود بودن احساسات
- انصراف از خانواده دوستان و فعالیت‌های اجتماعی
- انرژی کمتر
- کمتر حرف زدن
- کمبود انگیزه
- از دست دادن لذت یا علاقه به زندگی
- بهداشت نامناسب و عادت‌های ضعیف نظافت
علل ایجاد اسکیزوفرنی چیست؟
کارشناسان بر این باورند که عوامل مختلفی در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش دارند. شواهد نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی و محیطی برای ایجاد اسکیزوفرنی در کنار هم عمل می‌کنند. عامل اصلی ابتلا به اسکیزوفرنی عنصر وراثت است. اما عوامل محیطی نیز به میزان قابل توجهی بر آن تاثیر می‌گذارند.
عواملی که ممکن است در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش داشته باشند شامل موارد زیر هستند:
ژنتیک و وراثت
اگر سابقه اسکیزوفرنی در خانواده‌ای وجود نداشته باشد، احتمال بروز آن کمتر از یک درصد است. اما در صورت تشخیص والدین، احتمال ابتلا به این بیماری تا 10 درصد افزایش می‌یابد.
عدم تعادل شیمیایی در مغز
کارشناسان معتقدند عدم تعادل دوپامین، که یک انتقال دهنده عصبی است، در بروز اسکیزوفرنی دخیل است. انتقال دهنده‌های عصبی دیگر مانند سروتونین نیز ممکن است در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش داشته باشند.
روابط خانوادگی
هیچ مدرکی برای اثبات این که روابط خانوادگی می‌تواند سبب اسکیزوفرنی شود، وجود ندارد. با این حال برخی از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بر این باورند که تنش‌های خانوادگی سبب عود و بدتر شدن بیماری می‌شوند.
فاکتورهای محیطی
اگر چه اثبات قطعی وجود ندارد، بسیاری از موارد ابتلا به تروما قبل از تولد و عفونت‌های ویروسی ممکن است در پیشرفت بیماری اسکیزوفرنی نقش داشته باشند.
تجربیات استرس زا اغلب قبل از ظهور اسکیزوفرنی وجود دارند. در واقع قبل از بروز علائم حاد، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به طور عادت دچار کم تحرکی، اضطراب و کم توجهی می‌شوند. این می‌تواند مشکلاتی در روابط خانواده و محیط کار ایجاد کند.
اسکیزوفرنی ناشی از دارو
به عنوان مثال، ماری جوانا به عنوان یکی از دلایل عود بیماری اسکیزوفرنی شناخته می‌شود. علاوه بر این، افرادی که مستعد ابتلا به یک بیماری روانی مانند اسکیزوفرنی هستند، استفاده از حشیش ممکن است سبب بروز علائم اولیه شود. برخی محققان بر این باورند که داروهای خاص مانند استروئیدها و محرک‌ها، می‌توانند باعث بیماری‌های روانی شوند.
این بیماری چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر علائم بیماری اسکیزوفرنی در شما وجود داشته باشد، پزشک تاریخچه پزشکی کامل شما را بررسی کرده و معاینه جسمی نیز انجام می‌دهد. در حالی که هیچ آزمایشگاه . آزمایشی برای تشخیص بیماری اسکیزوفرنی وجود ندارد، پزشک ممکن است آزمایشات مختلف و احتمالاً آژمایش خون یا مطالعات تصویربرداری از مغز را برای یافتن علل این علائم توصیه کند. اگر پزشک علل دیگری برای این علائم پیدا نکند، ممکن است فرد را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. روان پزشکان و روانشناسان از مصاحبه‌ها و ابزارهای ارزیابی ویژه برای ارزیابی فرد در خصوص بیماری‌های اختلال روانی استفاده می‌کنند. اگر شخصی علائم زیر را به مدت 2 الی 6 ماه تجربه کند، ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا باشد:
- هذیان
- توهم
- سخنان بی نظم
- رفتار بی نظم یا کاتاتونیک
- علائم منفی
مهم ترین علائم این بیماری شامل هذیان، توهم و سخنان بی نظم است. در بیماری اسکیزوفرنی، فرد باید یک ماه در طول 6 ماه علائم فعال را تجربه کند. این علائم ممکن است از نظر اجتماعی و یا شغلی تاثیر منفی داشته باشند.
دسته بندی اسکیزوفرنی
موارد زیر به عنوان زیر گروه‌های اسکیزوفرنی دسته بندی می‌شوند:
اختلال اسکیزوافکتیو
فرد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو ترکیبی از علائم اسکیزوفرنی مانند توهم و هذیان را با علائم اختلال خلقی مانند شیدایی یا افسردگی تجربه میکند.
کاتاتونیا
کاتاتونیا شامل افراط در رفتار است. کاتاتونیا می‌تواند شامل رفتارهای حرکتی بیش از حد و عجیب و غریب باشد که گاه به آن هیجان کاتاتونیک نیز گفته می‌شود. کاتاتونیا همچنین می‌تواند شامل کاهش فعالیت حرکتی و تعامل باشد. به عنوان مثال افراد مبتلا به کاتاتونیک کاهش چشمگیری در فعالیت‌ها مانند عدم صحبت کردن و یا عدم پاسخ را از خود نشان می‌دهند. در این حالت تقریباً همه حرکات متوقف می‌شوند. کاتاتونیا می‌تواند با اسکیزوفرنی و طیف وسیعی از شرایط دیگر از جمله اختلال دو قطبی همراه باشد. به همین دلیل در حال حاضر کاتاتونیا به جای نوعی اسکیزوفرنی، مشخصه‌ای برای آن و سایر اختلالات خلقی در نظر گرفته شده است.
اسکیزوفرنی دوران کودکی
علائم این بیماری به طور معمول در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. اما گاهی اوقات ممکن است در دوران کودکی و در سن 10 سال یا پایین تر بروز کند. اسکیزوفرنی دوران کودکی بسیار نادر است و احتمال ابتلا به آن کمتر از 0.04 درصد است. اسکیزوفرنی دوران کودکی یک بیماری جدی است و نیاز به درمان دارد. با این حال حتی کودکان سالم هم ممکن است توهم را تجربه کنن.د بنابر این وجود توهم در کودکان نشانه ابتلا به اسکیزوفرنی نیست.
اسکیزوفرنی بی نظم
تفکر و رفتار بی نظم از ویژگی‌های این نوع اسکیزوفرنی است. در این حالت ممکن است فرد افکار و گفتار ناسازگار و غیرمنطقی داشته باشد. این امر می‌تواند انجام فعالیت‌های روزانه مانند تهیه وعده‌های غذایی و بهداشت شخصی را با مشکل روبرو کند.
اسکیزوفرنی پارانوئید
در حالی که توهم هنوز می‌تواند برای تشخیص اسکیزوفرنی مهم باشد، اما این به عنوان یک زیر گروه جداگانه از این اختلال محسوب نمی‌شود.
روش‌های درمان بیماری اسکیزوفرنی
هدف از درمان این بیماری، کاهش علائم و کاهش احتمال عود یا بازگشت علائم است. درمان اسکیزوفرنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
داروها
داروهای اصلی که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند، داروهای ضد روان پریشی نامیده می‌شوند. این داروها اسکیزوفرنی را درمان نمیکنند بلکه به بر طرف کردن دلهره آورترین علائم از جمله توهم، هذیان و مشکلات تفکر کمک می‌کنند. داروهای ضد روان پریشی قدیمی شامل موارد زیر هستند:
- کلرپرومازین
- فلوفنازین
- هالوپریدول
- اکسیلاپین
- پرفنازین
- تیوتیکسن
- تری فلوپرازین
داروهای جدیدتر که برای درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- آریپیپرازول
- آریپیپرازول لوروکسیل
- آسناپین کلوزاپین
- ایلوپریدون
- لورازیدون
- الانزاپین
مراقبت های ویژه هماهنگ برای درمان اسکیزوفرنی
این یک رویکرد تیمی برای درمان این بیماری در زمانی است که اولین علائم آن ظاهر می‌شود. این روش درمانی، درمان را با خدمات اجتماعی، اشتغال و مداخلات آموزشی تلفیق میکند. خانواده در این روش تا آنجا که ممکن است درگیر می‌شوند. درمان زود هنگام برای کمک به بیماران، یک اصل مهم زندگی سالم است.
روان درمانی
در حالی که دارو ممکن است به تسکین علائم اسکیزوفرنی کمک کند، اما درمان‌های روانی مختلفی وجود دارند که می‌توانند به مشکلات رفتاری، روانشناختی، اجتماعی و شغلی که در نتیجه انواع بیماری‌ها است، کمک کنند. در طول درمان، بیماران همچنین می‌توانند مدیریت علائم خود را یاد بگیرند، علائم هشدار دهنده اولیه عود بیماری را شناسایی کنند و یک برنامه پیشگیری از عود بیماری دریافت کنند. روش‌های روان درمانی شامل موارد زیر هستند:
توانبخشی
توانبخشی بر مهارت‌های اجتماعی و آموزش شغلی متمرکز شده است، تا به افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در جامعه کمک کند و به آنها نحوه زندگی مستقل را بیاموزد.
اصلاح شناختی
این روش شامل تکنیک‌های یادگیری برای ایجاد مشکلات در پردازش اطلاعات است. در این روش اغلب از تمرین‌های مبتنی بر رایانه برای تقویت مهارت‌های ذهنی که شامل توجه، حافظه، برنامه ریزی و سازماندهی است، استفاده می‌کنند.
روان درمانی فردی
این می‌تواند به فرد در درک بهتر بیماری خود کمک کند و مهارت‌های مقابله و حل مسئله را بیاموزد.
خانواده درمانی
این روش می‌تواند به خانواده ها کمک کند که با عشق و علاقه به فرد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کنند و روابط بهتری با آنها ایجاد کنند.
بستری شدن در بیمارستان
علائم بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است بدون نیاز به بیمارستان کاهش یابند. اما بستری شدن در بیمارستان ممکن است بهترین گزینه برای افراد زیر باشد:
- افرادی که علائم شدیدی دارند
- افرادی که ممکن است به خود یا دیگران آسیب برسانند
- افرادی که نمی‌توانند از خود مراقبت کنند
درمان با شوک الکتریکی
در این روش، الکترودهایی به پوست سر فرد بیمار وصل می‌شوند. در حالی که بیماران به طور کامل بیهوش شده‌اند، پزشکان یک شوک الکتریکی کوچک به مغز می‌فرستند. یک دوره درمان با شوک الکتریکی شامل 2 تا 3 جلسه درمان در هفته، به مدت چندین هفته است. هر درمان شوک الکتریکی باعث تشنج کنترل شده می‌شود. مححقان بر این باورند که تشنج ناشی از درمان شوک الکتریکی ممکن است بر آزاد شدن انتقال دهنده‌های عصبی در مغز تاثیر بگذارند.
آیا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خطرناک هستند؟
کتاب‌ها و فیلم‌ها اغلب افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و سایر بیماری‌های روانی را خطرناک و خشن نشان می‌دهند. اما این در بیشتر مواقع صحت ندارد. بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رفتارهای خشونت آمیز ندارند و معمولاً آنها ترجیح می‌دهند که از حضور در اجتماع خودداری کنند و افرادی منزوی هستند. زمانی که مبتلایان به بیماری‌های روانی در رفتارهای خطرناک یا خشونت‌آمیز شرکت می‌کنند، این به طور کلی نتیجه روان پریشی آنها و ترس از تهدید توسط اطرافیان است. مصرف مواد مخدر یا الکل می‌توانند موجب بدتر شدن علائم شوند. از طرف دیگر، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌توانند خطراتی برای خود ایجاد کنند. خودکشی عامل اصلی مرگ زودرس در بین افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است.
آیا می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد؟
هیچ روش شناخته شده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. اما تشخیص و معالجه زود هنگام می‌تواند به جلوگیری یا تسکین عودهای مکرر و عدم بستری شدن در بیمارستان کمک کند. علاوه بر این، تشخیص و درمان زودهنگام به کاهش اختلال در زندگی، خانواده و روابط فردی کمک میکند.