دلایل و عوامل آمبولی ریه و راه درمان آن چیست؟

آمبولی ریه به انسداد یکی از شریان های ریه بر می گردد. در بیشتر موارد آمبولی ریه توسط لخته خونی ایجاد می شود که از عروق عمیق در پا یا به ندرت از عروق سایر قسمت های بدن (ترومبوز عمیق وریدی) به ریه ها منتقل می شود.

از آن جایی که لخته های خون، می توانند جریان خون به ریه ها را مسدود کنند، آمبولی ریه می تواند زندگی فرد را تهدید کند. با این حال، درمان زود هنگام می تواند خطر مرگ را تا حد زیادی کاهش دهد. استفاده از روش هایی برای پیشگیری از تشکیل لخته خون در پاها به محافظت از شما در مقابل آمبولی ریه کمک می کند.

علائم آمبولی ریه

علائم آمبولی ریه با توجه به این که چه میزان از ریه ها تحت تاثیر قرار گرفته، اندازه لخته خون و این که آیا بیماری قلبی یا ریوی دیگری دارید یا نه می توانند متفاوت باشند. علائم رایج آمبولی ریه شامل این مواردند:

تنگی نفس:

تنگی نفس معمولا به صورت ناگهانی ایجاد می شود و با وارد شدن فشار به بدن تشدید می شود.

درد در قفسه سینه:

در این شرایط ممکن است احساس کنید که حمله قلبی داشته اید. درد قفسه سینه معمولا خیلی شدید است و هنگامی احساس می شود که نفس عمیق می کشید و اغلب این درد تا حدی شدید است که مانع از این می شود که بتوانید نفس عمیق بکشید. این درد هنگام سرفه و خم شدن احساس می شود.

سرفه کردن عامل آمبولی ریه:

سرفه می تواند مخاط خونی یا دارای رگه های خونی ایجاد کند.

سایر علائمی که می توانند با آمبولی ریه اتفاق بیفتند شامل این مواردند:

• ضربان سریع و نامنظم قلب
• سرگیجه
• تعریق زیاد
• تب
• پا درد، ورم، یا هر دو مورد که معمولا در ساق پا ایجاد می شود و توسط ترومبوز عمیق وریدی شکل می گیرد.
• مرطوب بودن یا تغییر رنگ پوست

چه هنگامی به پزشک مراجعه کنید

آمبولی ریه می تواند اختلال مهلکی باشد. اگر تنگی نفس بدون دلیل، درد قفسه سینه یا سرفه ای دارید که همراه با خلط خونی است فورا به پزشک مراجعه کنید.

دلایل آمبولی ریه

آمبولی ریه هنگامی اتفاق می افتد که دسته ای از مواد (اغلب یک لخته خون) در یکی از شریان های ریه گیر می افتد. این لخته خون اغلب از عروق عمقی پا به ریه ها راه پیدا می کند. این بیماری را ترومبوز وریدی عمقی (DVT) می گویند.

در اغلب موارد چندین لخته در آمبولی ریه دخالت دارند. قسمت هایی از ریه که توسط هر انسداد تحت تاثیر قرار گرفته اند از خون محروم می شوند و ممکن است که از بین بروند. به این وضعیت انفارکتوس ریه می گویند. این کار باعث می شود که انتقال اکسیژن از ریه ها به بقیه بدن با مشکل روبرو شود. در برخی موارد انسداد رگ های خونی به علت موادی غیر از لخته خون ایجاد می شود، این مواد شامل این مواردند:

• چربی مغز استخوان شکسته
• قسمتی از تومور
• حباب های هوا

عوامل مخاطره آمیز

اگر چه هر کسی می تواند به لخته خون و پس از آن به آمبولی ریه دچار شود، اما یک سری عوامل این احتمال را افزایش می دهند.

سابقه بیماری

اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان در گذشته به لخته خون یا آمبولی ریه دچار بوده اید، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلالات قرار دارید. به علاوه برخی اختلالات و درمان ها شما را در معرض خطر قرار می دهند، از جمله:

بیماری قلبی:

بیماری های قلبی عروقی (خصوصا نارسایی قلبی) احتمال ایجاد لخته خون را بیشتر می کنند.

سرطان عامل مخاطره آمیز آمبولی ریه:

برخی از انواع سرطان (خصوصا سرطان مغز، تخمدان، پانکراس، روده بزرگ، معده، ریه، سرطان کلیه‌ و سرطان هایی که منتشر شده اند) احتمال تشکیل لخته خون را افزایش می دهند. به علاوه شیمی درمانی نیز می تواند این خطر را افزایش دهد. زنانی که سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان سینه دارد و از تاموکسیفن یا رالوکسیفن استفاده می کنند بیشتر در معرض تشکیل لخته خون قرار دارند.

جراحی آمبولی ریه:

جراحی یکی از دلایل اصلی تشکیل لخته خون است. به همین علت، ممکن است که قبل و بعد از جراحی های اصلی (همچون جراحی تعویض مفصل) برای پیشگیری از تشکیل لخته خونی به بیماران داروهای خاصی داده شود.

اختلالاتی که روی لخته خون تاثیر می گذارند:

برخی از اختلالات ارثی روی خون تاثیر می گذارند و خون را بیشتر در معرض لخته شدن قرار می دهند. سایر مشکلات همچون بیماری های کلیوی نیز احتمال تشکیل لخته خون را افزایش می دهند.

بی تحرکی طولانی مدت

احتمال تشکیل لخته خون در زمان هایی که فرد بی تحرک است، بالاتر است. همچون:

استراحت در تخت خواب:

اگر پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا یا هر بیماری ای به مدت طولانی در تخت بمانید بیشتر در معرض تشکیل لخته خون قرار دارید. وقتی قسمت های پایین بدن برای مدت طولانی بی تحرک و به صورت افقی باشند، جریان خون کاهش پیدا می کند و خون می تواند در پاها جمع شود و سبب تشکیل لخته خون شود.

سفرهای طولانی مدت:

قرار گرفتن در حالت نشسته در طول مسافرت های طولانی مدت با هواپیما یا ماشین، جریان خون به پاها را کاهش می دهد و می تواند سبب تشکیل لخته خون شود.

سایر عوامل مخاطره آمیز لخته خون و آمبولی ریه

سیگار کشیدن:

به برخی دلایل که هنوز مشخص نیستند، مصرف دخانیات (خصوصا هنگامی که سایر عوامل مخاطره آمیز وجود داشته باشند) احتمال تشکیل لخته خون را افزایش می دهد.

داشتن اضافه وزن:

اضافه وزن احتمال تشکیل لخته خون را افزایش می دهد، خصوصا در افرادی که معرض سایر عوامل مخاطره آمیز نیز هستند.

مکمل استروژن:

استروژن موجود در قرص های ضدبارداری و استروژنی که در هورمون درمانی جایگزین وجود دارد می تواند احتمال تشکیل لخته خون را افزایش دهد، خصوصا اگر سیگار می کشید یا اضافه وزن دارید.

بارداری:

وزن جنین به عروق موجود در مقعد فشار وارد می کند و برگشت خون از پاها را کند و آهسته می کند. وقتی جریان خون آهسته می شود یا خون جمع می شود احتمال تشکیل لخته خون بالا می رود.

عوارض جانبی آمبولی ریه

آمبولی ریه می تواند اختلال مهلکی باشد. حدود یک سوم از افرادی که آمبولی ریه تشخیص داده نشده و درمان نشده دارند از این مشکل نجات پیدا نمی کنند. وقتی که این اختلال به درستی تشخیص داده و درمان شود، شمار مرگ و میر در اثر آن به شدت کاهش می یابد.

آمبولی ریوی می تواند به هیپرتانسیون ریوی (فشار خون ریوی) تبدیل شود که اختلالی است که در آن فشار خون ریه و سمت راست قلب خیلی بالاست. وقتی در شریان های ریه انسداد وجود داشته باشد قلب باید سخت کار کند تا خون را به رگ ها منتقل کند، که این موضوع سبب افزایش فشار خون و ضعیف شدن قلب می شود.

در موارد نادر، یک آمبولی کوچک به صورت مداوم اتفاق می افتد و با گذر زمان رشد می کند و سبب هیپرتانسیون مزمن ریوی می شود. به بیماری هیپرتانسیون ریه، ترومبوآمبولیک ریه نیز می گویند.

پیشگیری

پیشگیری از تشکیل لخته خون در پاها (ترومبوز عمیق وریدی) به پیشگیری از آمبولی ریه کمک می کند. به همین دلیل بیشتر بیمارستان ها خدماتی در خصوص پیشگیری از ایجاد لخته خون فراهم می کنند، از جمله:

داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد):

معمولا این داروها پیش از جراحی به افرادی که در خطر لخته خون هستند داده می شوند. به علاوه این داروها به افرادی که به علت اختلالاتی نظیر حمله قلبی، سکته یا عوارض سرطان در بیمارستان بستری هستند نیز داده می شوند.

جوراب های فشرده سازی:

جوراب های فشرده سازی پاها را فشرده می کنند و به عروق و عضلات پاها اجازه حرکت موثر خون را می دهند. این جوراب ها روش ساده، موثر و ارزان قیمتی هستند که از راکد بودن خون در طول و بعد از جراحی پیشگیری می کنند.

پیشگیری از آمبولی ریه در بالا بردن پا:

بالا بردن پا در مواقع ممکن و در طول شب می تواند خیلی موثر باشد. برای این کار انتهای رختخواب تان را با استفاده از کتاب یا سایر موارد، ۴ تا ۶ اینچ بالا ببرید.

فعالیت جسمی:

حرکت داشتن بعد از جراحی به پیشگیری از آمبولی ریه و ریکاوری سریع تر کمک می کند. این یکی از دلایل اصلی است که پرستار از شما می خواهد که بلند شوید (حتی در روز جراحی) و با وجود درد در محل جراحی کمی قدم بزنید.

کمپرس با هوای فشرده:

این درمان از ابزاری استفاده می کند که به طور اتوماتیک با هوا باد می کنند و هر چند دقیقه یک بار باد آن ها خالی می شود. از این ابزار برای ماساژ عروق پا و تقویت جریان خون استفاده می شود.

پیشگیری از لخته خون و آمبولی ریه حین مسافرت

خطر شکل گیری لخته خون در طول مسافرت خیلی کم است اما اگر مسافرت طولانی مدت باشد این خطر افزایش پیدا می کند. اگر در معرض عوامل مخاطره آمیز لخته خون هستید و درباره مسافرت نگرانید، با پزشک تان مشورت کنید. ممکن است که پزشک برای پیشگیری از ایجاد لخته خون در طول مسافرت این موارد را پیشنهاد دهد:

مایعات بنوشید:

آب بهترین مایع برای پیشگیری از دهیدراته شدن است. دهیدراته شدن می تواند سبب تشکیل لخته خون شود. از مصرف الکل بپرهیزید چون سبب از دست دادن مایعات بدن می شود.

هر از گاهی از جای خود بلند شوید:

هنگامی که در مسافرت هستید ساعتی یک بار از جای خود بلند شوید و کمی حرکت کنید. اگر خودتان راننده هستید هر از گاهی ماشین را نگه دارید و کمی قدم بزنید. از حرکات خم کردن زانو استفاده کنید.

هنگام نشستن هم تحرک داشته باشید:

هر ۱۵ الی ۳۰ دقیقه یکبار مچ پاهایتان را تکان دهید.

از جوراب های مخصوص استفاده کنید:

ممکن است که پزشک این مورد را برای تقویت گردش خون و حرکت مایعات در پا پیشنهاد دهد. جوراب های فشرده سازی در تنوعی از سبک ها، ساختارها و رنگ ها در دسترس هستند.

تشخیص آمبولی ریه

تشخیص آمبولی ریه می تواند دشوار باشد (خصوصا در افرادی که بیماری قلبی یا ریوی دارند). به همین دلیل، پزشک درباره سابقه بیماری با شما صحبت می کند، یک بررسی فیزیکی انجام می دهد و یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را پیشنهاد می دهد.

آزمایش خون:

ممکن است که پزشک برای بررسی ماده حل کننده لخته خون (آزمایش دی دایمر یا D dimer) انجام آزمایش خون را پیشنهاد دهد. اگر چه خیلی عوامل می توانند سبب افزایش سطح D dimer شوند، اما سطح بالای این ماده می تواند نشان دهنده احتمال بالای ایجاد لخته خون باشد.

به علاوه، ممکن است که از تست خون برای تعیین این که آیا به اختلالات ارثی لخته خون دچارید یا نه استفاده شود.

آزمایش اشعه ایکس قفسه سینه:

این آزمایش غیر تهاجمی تصاویری از قلب و ریه ها را بر روی یک فیلم به تصویر می کشد. اگر چه اشعه ایکس نمی تواند وجود آمبولی ریه را تشخیص دهد و گاهی حتی با وجود آمبولی ریه نتایج این آزمایش عادی به نظر می رسند، اما می تواند وجود یا عدم وجود بیماری هایی را نشان دهد که می توانند تا حدی شبیه به آمبولی ریه باشند.

تشخیص آمبولی ریه با سونوگرافی:

این تست یک آزمایش غیر تهاجمی است که به آن اولتراسونوگرافی داپلکس نیز می گویند. این روش از امواج صوتی برای بررسی عروق ران، زانو، ساق پا و گاهی بازوها استفاده می کند تا وجود لخته های عمیق وریدی را تشخیص دهد.

در این روش پزشک از یک ابزار به نام ترانسدیوسر (مبدل) روی پوست استفاده می کند تا بتواند امواج صوتی را به عروق مورد نظر انتقال دهد. این امواج بعدها به ترانسدیوسر بر می گردند تا تصویر متحرکی را روی کامپیوتر ایجاد کنند. نبود لخته خون احتمال وجود ترومبوز عمیق وریدی را کاهش می دهد. اگر لخته خون وجود داشته باشد، فورا درمان آغاز می شود.

سی تی اسکن اسپیرال:

سی تی اسکن اسپیرال از اشعه ایکس برای تهیه تصاویری از بدن استفاده می کند. این اسکن تصاویر ۳ بعدی ایجاد می کند و می تواند ناهنجاری هایی همچون آمبولی ریه در شریان های ریه را نشان دهد. در برخی موارد در طول این آزمایش از ماده کنتراست برای مشخص شدن شریان های ریه استفاده می کنند.

اسکن ونتیلاسیون پرفیوژن (اسکن V/Q):

هنگامی که به علت برخی اختلالات به پرهیز از اشعه یا ماده کنتراست سی تی اسکن نیاز است، ممکن است که از اسکن V/Q استفاده شود. در این آزمایش یک ماده به عروق بازو تزریق می شود. این ماده جریان خون (پرفیوژن) را نشان می دهد و آن را با جریان هوا در ریه ها (ونتیلاسیون) مقایسه می کند. از این آزمایش می توان در تشخیص این که آیا لخته خون سبب علائم فشار خون ریوی شده است یا نه استفاده کرد.

آنژیوگرام ریوی:

این آزمایش تصویر واضحی از جریان خون در شریان های ریوی تهیه می کند. این آزمایش دقیق ترین راه برای تشحیص آمبولی ریه است، اما از آن جایی که انجام آن به مهارت بالایی نیاز دارد و خطرات جدی به همراه دارد، معمولا هنگامی استفاده می شود که سایر آزمایش ها نمی توانند تشخیص درستی ایجاد کنند.

در آنژیوگرام ریوی، یک لوله انعطاف پذیر (کاتتر) در یک ورید بزرگ (معمولا در وریدهای کشاله ران) جاسازی می شود، سپس به سمت قلب و شریان های ریوی فرستاده می شود. بعد از آن رنگ مخصوصی به کاتتر تزریق می شود و هنگامی که رنگ به شریان های ریه منتقل می شود، تصاویری توسط اشعه ایکس تهیه می شود. در برخی موارد این پروسه می تواند سبب ایجاد تغییرات موقت در ضربان قلب شود. به علاوه ممکن است که این رنگ، خطر آسیب کلیوی در افرادی که عملکرد کلیوی شان کاهش یافته را افزایش دهد.

تشخیص آمبولی ریه با MRI:

آزمایش MRI یک تکنیک تصویر برداری است که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویر جزئی از اندام ها و بافت های بدن استفاده می کند. MRI به زنان باردار (برای پرهیز از رسیدن پرتو و اشعه به جنین) و افرادی که ممکن است کلیه هایشان توسط رنگ آسیب ببیند پیشنهاد می شود.

درمان آمبولی ریه

درمان آمبولی ریه شامل پیشگیری از بزرگ شدن لخته های خونی و جلوگیری از تشکیل لخته های جدید خون است. برای پیشگیری از بروز عوارض جدی یا مرگ، درمان فوری ضروری است.

داروهای آمبولی ریه

داروهای مورد نیاز شامل انواع مختلف داروهای رقیق کننده خون و دارو های از بین برنده لخته هستند.

داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد خون):

این داروها از بزرگ شدن لخته موجود و تشکیل لخته های جدید پیشگیری می کنند، در حالی که به از بین بردن لخته نیز کمک می کنند. هپارین یک داروی ضد انعقاد رایج است که می توان از آن به صورت وریدی یا تزریق زیر پوستی استفاده کرد. تاثیر این دارو سریع است و اکثرا برای چندین روز با داروهای ضد انعقاد خوراکی (همچون وارفارین) استفاده می شود تا تاثیر بیشتری داشته باشد. مشاهده تاثیر این دارو می تواند چندین روز طول بکشد.

داروهای ضد انعقاد جدیدتر عملکرد سریع تری دارند و تداخل کمتری با سایر داروها دارند. برخی از این داروها می توانند به صورت خوراکی و بدون نیاز به هپارین استفاده شوند. اما تمام داروهای ضد انعقاد عوارض جانبی دارند که از رایج ترین عوارض جانبی آن ها می توان به خونریزی اشاره کرد.

دارو های از بین برنده لخته خون (ترومبولیتیک):

با این که برخی از لخته ها معمولا به صورت خود به خود از بین می روند اما گاهی ترومبولیتیک های وریدی می توانند فورا لخته خون را از بین ببرند. از آن جایی که ممکن است این داروها سبب خونریزی فوری و شدید شوند، تنها در مواقعی که وضعیت فرد شدید است از آن ها استفاده می شود.

جراحی و سایر پروسه های آمبولی ریه

برداشتن لخته:

اگر لخته بزرگی دارید که ممکن است زندگی شما را به خطر بیندازد، پزشک برداشتن آن توسط لوله ظریف و انعطاف پذیری (به نام کاتتر) را پیشنهاد می دهد. این لوله به درون رگ های خونی فرستاده می شود.

فیلتر وریدی:

می توان از یک کاتتر برای قرار دادن فیلتر در ورید اصلی بدن (بزرگ سیاهرگ زیرین) که از پاها به سمت راست قلب می رود، استفاده کرد. این فیلتر مانع از رفتن لخته به ریه ها می شود. این پروسه به افرادی پیشنهاد می شود که نمی توانند داروی ضد انعقاد استفاده کنند یا افرادی که با وجود مصرف داروی ضد انعقاد لخته های مکرر دارند. برخی از فیلترها می توانند هنگامی که دیگر به آن ها نیازی نبود برداشته شوند.

آمبولی ریه و مراقبت ادامه دار

از آن جایی که ممکن است در معرض ترومبوز عمیق وریدی یا آمبولی ریه دیگری باشید، درمان را ادامه دهید. برای مثال از داروهای رقیق کننده خون استفاده کنید و تا زمانی که پزشک پیشنهاد داده تحت مراقبت باشید. به علاوه برای پیشگیری از بروز عوارض جانبی یا درمان آن ها به طور مرتب به پزشک مراجعه کنید.