سکته مغزی یا حمله مغزی، ناشی از کاهش ناگهانی جریان خون در مغز و یا خونریزی در داخل سر است که هر یک می تواند باعث توقف عملکرد یا مرگ سلول های مغزی شود. وقتی سلول های عصبی در مغز می میرند، عملکرد بخش های بدن که توسط این سلول ها کنترل می شوند،آسیب می بینند و یا از بین می روند. بسته به قسمتی از مغز که تحت تاثیر قرار می گیرد ، افراد می توانند صحبت کردن، احساس ، قدرت عضلانی، بینایی و یا حافظه خود را از دست بدهند . برخی از افراد به طور کامل بهبود می یابند اما برخی دیگر به طور جدی ناتوان و از کار افتاده می شوند و یا حتی می میرند.
اگر علائم سکته مغزی را تشخیص دهید و از فوریت های پزشکی کمک بگیرید، می توانید شانس مرگ و یا ناتوانی خود را کاهش دهید . توجه فوری پزشکی و درمان می تواند زندگی و جان افراد را نجات دهد. همچنین می تواند از بروز مشکلات جدی و طولانی مدت پیشگیری کند . افرادی که دچار سکته مغزی می شوند باید فورا تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرند. این نکته بسیار مهم است که افرادی که دچار سکته مغزی می شوند باید ظرف مدت ۶۰ دقیقه از بروز سکته به بیمارستان منتقل شوند. زمان از اهمیت زیادی برخوردار است.
عوامل افزایش خطر وقوع سکته مغزی
ریسک سکته مغزی با گذشت زمان به شدت افزایش پیدا می کند و هر دهه پس از سن ۵۵ سالگی، میزان آن به دو برابر می رسد. با این حال ، سکته مغزی در هر سنی می تواند اتفاق بیفتد. حدود ۲۸ درصد از کسانی که سکته مغزی کرده اند، زیر ۶۵ سال سن دارند . مردان اندکی بیشتر از زنان دچار سکته مغزی می شوند. سکته مغزی، زندگی زنان بیشتری را نسبت به سرطان پستان تحت تاثیر قرار می دهد و افرادی با سابقه خانوادگی سکته و بیماری قلبی ، خطر بروز سکته را افزایش می دهند.
همچنین عوامل خطر بسیار مهمی وجود دارند که اغلب می توانند کنترل شوند :
- نظارت و کاهش خون بالا
- محدود کردن مصرف دخانیات
- کنترل و مدیریت سطح کلسترول خون
- حفظ و نگه داشتن وزن سالم
- کنترل دیابت
به منظور برطرف کردن این عوامل خطر، به پزشک خود مراجعه کنید.
انواع مختلف سکته مغزی
مغز تحت تاثیر دو نوع سکته مغزی قرار می گیرد که عبارتند از سکته مغزی ایسکمیک( انسدادی) و سکته مغزی هموراژیک( خونریزی)
80 درصد از سکته های مغزی از نوع ایسکمیک هستند. سکته های ایسکمیک در نتیجه باریک شدن شریان های بزرگی ایجاد می شود که به مغز می روند که این وضعیت، آترواسکلروزیس نیز شناخته می شود. سکته های ایسکمیک عبارتند از:
آمبولی(Embolic )
لخته های خون از رگ های خونی قلب و یا از گردن عبور کرده و در مغز جای می گیرند و گاهی به خاطر ضربان قلب نامنظم ، به نام فیبریلاسیون دهلیزی نیز شناخته می شود.
لاکونار(Lacunar)
عروق کوچک در مغز مسدود می شوند که اغلب به خاطر فشار خون بالا و یا آسیب دیابت ایجاد می شود.
ترومبوتیک(Thrombotic)
لخته خونی در رگ های خونی مغز تشکیل می شود و غالبا به خاطر آترواسکلروزیس(تصلب شرائین) یا سفت شدن شریان ها ایجاد می شود.
وقتی خون به سلول های مغز نمی رسد ، در عرض چند دقیقه تا چند ساعت می میرند . پزشکان این ناحیه از سلول های مرده را آنفارکتوس می نامند.
کم شدن جریان خون نرمال و طبیعی به سلول های مغز ، باعث بروز یک واکنش زنجیره ای به نام آبشار ایسکمیک می شودو با گذشت زمان، این سلول های مغزی به خطر افتاده، در یک ناحیه بسیار بزرگ تری از مغز، به طور فزاینده ای، بیشتر می شوند و خونرسانی کاهش پیدا می کند اما به طور کامل قطع نمی شود . درمان فوری پزشکی بهترین شانس برای نجات این ناحیه از سلول های مغزی را ارائه می دهد که با عنوان پنومبرای قشر مغز شناخته می شود.
سكته هاي هموراژيك شامل خونريزي به داخل و يا در اطراف مغز است ، از جمله:
خونریزی زیر عنکبوتیه(Subarachnoid)
حباب های ضعیفی بر روی شریان های مغزی به نام آنوریسم ایجاد می شوند که پاره می شوند و سطح مغز با خون پوشیده می شود.
خونریزی درون مغزی در هنگام وقوع سکته مغزی
رگ های خونی در مغز به دلیل فشار خون بالا ، دیابت و پیری ضعیف شده و پاره می شوند.
علائم و نشانه های رایج سکته مغزی
علائم سكته مغزي ممكن است به اندازه یك حمله قلبی، ناگهانی و یا دردناک نباشد. اما نتایج می تواند به همان اندازه تهدید کننده زندگی فرد باشد.
سکته مغزی یک حالت اورژانسی است و فوری باید به پزشک مراجعه کرد و فرد باید بداند که از چه موقع، علائم شروع شده اند.علائم رایج سکته مغزی عبارتند از:
- بی حسی ناگهانی و یا ضعف عضلات صورت ، دست و یا پا به ویژه در یک طرف بدن.
- گیجی ناگهانی ، مشکل در صحبت کردن و یا درک گفتار.
- بروز مشکل و تغییر ناگهانی بینایی در یک و یا در هر دو چشم .
- مشکل ناگهانی در راه رفتن ، سرگیجه ، از دست دادن تعادل یا هماهنگی.
- سردرد شدید ناگهانی بدون هیچ علت شناخته شده و مشخصی.
تشخیص وقوع سکته مغزی
متخصص مغز و اعصاب یا پزشک اورژانس باید به منظور فهمیدن شرایط شما و اینکه چه عواملی باعث بروز سکته مغزی شده است، شما را معاینه کنند.
آزمایشات تشخیصی برای تعیین درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش مغز و اعصاب
- آزمایشات تصویر برداری از مغز مانند سی تی اسکن یا اسکن توموگرافی کامپیوتری، MRI یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، برای فهمیدن و تشخیص نوع ، مکان و گستردگی سکته مغزی.
- آزمایشاتی که جریان خون و مکان خونریزی را نشان می دهند مانند سونوگرافی کاروتید و ترانس کرانیال و آنژیوگرافی.
- آزمایش خون برای تشخیص اختلالات خونریزی و یا لخته شدن خون.
- الکتروکاردیوگرام(EKG) یا سونوگرافی(اکوکاردیوگرام) از قلب به منظور تشخیص منشاء لخته های خونی قلب که می توانند به سمت مغز حرکت کنند.
- آزمایشاتی که عملکرد ذهنی را اندازه گیری می کنند.
مراحل و روش های درمان سکته مغزی
مراقبت های پزشکی فوری مهم است . درمان های جدید تنها در صورتی کارایی دارند که در عرض مدت چند ساعت پس از شروع سکته مغزی انجام شود. برای مثال ، یک داروی ضد لخته شدن خون باید ظرف مدت سه ساعت به فرد داده شود.
با تکمیل شدن آزمایشات تشخیصی توسط پزشک، نوع درمان انتخاب می شود. هدف از این کار ، پیشگیری از آسیب مغزی بیشتر است . اگر سکته مغزی ناشی از مسدود شدن جریان خون به مغز باشد ، درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- T P A (فعال کننده بافتی پلاسمینوژن) که یک داروی ضد لخته شدن خون است که در عرض مدت سه ساعت پس از شروع سکته مغزی غیر خونریزی به فرد تزریق می شود.
- داروهای رقیق کننده خون از جمله داروهای ضد انعقاد خون (وارفارین) و دارو های ضد پلاکت (آسپرین یا تیکلوپیدین). یک ترکیبی از آسپرین و دی پیریدامول.
- عمل جراحی که رگ های خونی باریک داخل گردن را باز می کند (اندارترکتومی کاروتید)
درمان سکته مغزی ناشی از خونریزی
چنانچه خونریزی باعث بروز سکته مغزی شود ، درمان شامل موارد زیر می باشد:
- داروهایی که باعث لخته شدن طبیعی خون می شوند.
- عمل جراحی برای خارج کردن خون در مغز و یا کاهش فشار بر روی مغز.
- عمل جراحی برای ترمیم رگ های خونی پاره
- مسدود کردن رگ های خونی به وسیله قرار دادن یک حلقه.
- داروهای پیشگیری کننده از ورم مغز
- وارد کردن یک لوله به درون قسمت توخالی مغز به منظور کاهش و پائین آوردن فشار.
بعد از سکته مغزی ، فرد ممکن است دچار ناتوانی و معلولیت شود. معلولیت به اندازه و موقعیت سکته مغزی بستگی دارد . سمت راست مغز، مسئول کنترل سمت چپ بدن می باشد و برای افراد راست دست، برای توجه و مهارت های بصری- فضایی مهم است . سمت چپ مغز، مسئول کنترل سمت راست بدن است و در افراد راست دست و ۵۰ درصد افراد چپ دست ، صحبت کردن و درک زبان را کنترل می کند . اختلالات زبانی نیز با عنوان آفازیا( عدم قدرت تکلم) شناخته می شود.
توانبخشی بعد از سکته مغزی
توانبخشی به بازیابی عملکردهای از بین رفته ناشی از سکته مغزی می تواند کمک کند. در طول دوران توانبخشی ، بیشتر افراد بهبود پیدا می کنند و بهتر می شوند. با این حال ، بسیاری از این افراد به طور کامل به بهبودی دست پیدا نمی کنند. برخلاف سلول های پوستی ، سلول های عصبی که می میرند، دیگر ترمیم نمی شوند و سلول های جدیدی جایگزین سلول های مرده نمی شوند. اما، مغز انسان می تواند خودش را وفق دهد. افراد می توانند روش های جدید عملکردی را با استفاده از سلول های مغزی آسیب دیده نیز یاد بگیرند.
این دوره توانبخشی اغلب یک چالش است. بیمار و خانواده با یک تیم از فیزیوتراپ ، متخصص کار درمانی و گفتار درمانی به همراه پرستاران و پزشکان همکاری می کنند. اغلب مراحل پیشرفت د رتوانبخشی، در سه تا شش ماه اول این فرآیند صورت می گیرد، اما برخی از افراد می توانند در طول دوره های طولانی تری، پیشرفت خوبی داشته باشند.