گلوکاگون چیست؟ نقش ها، عوارض جانبی و چگونگی کارکرد آن با انسولین

می دانیم که حفظ سطح قند خون طبیعی بسیار حائز اهمیت می باشد و گاهی اوقات می تواند چالش برانگیز باشد، اما آیا می دانید بدن برای تنظیم این عملکرد مهم چگونه کار می کند؟ هورمونی به نام گلوکاگون نقش عمده ای بر عهده دارد. عملکرد گلوکاگون وقتی سطح گلوکز خیلی کم می شود، مشخص می شود. این ماده با انسولین فعال می شود تا قند خون را حفظ کند و بتواند سوخت بدن را تأمین کند. متأسفانه، این دو هورمون مهم همیشه به طور مناسب کار نمی کنند یا نمی توانند تولید شوند. در صورت عدم تصحیح، همین امر می تواند منجر به مشکلات اساسی در سلامتی فرد شود.

گلوکاگون چیست؟ (نقش آن در بدن)

گلوکاگون یک هورمون پپتید است که برای حفظ سطح مناسب گلوکز جریان خون تولید می شود. تحقیقات نشان می دهد که گلوکاگون از پایین آمدن قند خون جلوگیری می کند. این کار از طریق فرآیندی به نام گلیکوژنولیز انجام می شود که گلوکاگون موجود در کبد، تبدیل گلیکوژن ذخیره شده به گلوکز را تحریک می کند. فرایند  گلیکوژنولیز سبب حفظ غلظت کافی گلوکز در بدن می شود.

تحقیقات نشان می دهد که گلوکاگون در پاسخ به:

–  هیپوگلیسمی

–  ناشتایی طولانی مدت

– ورزش

– خوردن وعده های غذایی سرشار از پروتئین

از سلول های آلفای پانکراس ترشح می شود.

هنگامی که افراد به مدت طولانی ناشتا می مانند، این پروتئین مهم استفاده از چربی ذخیره شده را برای انرژی افزایش می دهد و همین عامل سبب حفظ استفاده بدن از گلوکز می شود.

نحوه عملکرد گلوکاگون با انسولین

گلوکاگون و انسولین دو هورمونی هستند که برای کنترل سطح قند خون با یکدیگر کار می کنند اما دارای اثرات متضادی می باشند. وقتی قند خون خیلی کم شود، گلوکاگون آزاد می شود. در حالی که انسولین وقتی آزاد می شود که سطح قند خون زیاد شود. در صورت کمبود قند خون یا هایپوگلایسمی، ترشح گلوکاگون به منظور اصلاح عدم تعادل تحریک می شود. این ممکن است در شرایطی اتفاق بیفتد که فرد به مدت طولانی ناشتا باشد و یا وعده غذایی غنی  از پروتئین مصرف کند.

از طرف دیگر انسولین در زمان هایپرگلیسمی که قند خون خیلی زیاد است، تحریک می شود. انسولین به سلولهای شما هشدار می دهد که گلوکز مصرفی خود را از جریان خون دریافت کنند تا از آن به عنوان انرژی استفاده کنند. با گرفتن گلوکز، سطح قند خون کاهش می یابد. هرگونه گلوکز اضافی به عنوان ماده ای به نام گلیکوژن در کبد و ماهیچه ها ذخیره می شود. بدن از گلیکوژن برای دریافت انرژی در بین وعده های غذایی استفاده می کند.

به هنگام کاهش گلوکز خون، عملکرد گلوکاگون تبدیل گلیکوژن به گلوکز می باشد تا سطح آن را به صورت متعادل نگه دارد. بدن تشخیص می دهد که کدام هورمون برای حفظ تعادل قند خون لازم است. مطالعات ثابت می کنند که آزادسازی گلوکاگون، هنگام بالا رفتن سطح قند خون و مصرف وعده های غنی از کربوهیدرات کاهش می یابد. از سویی دیگر این هورمون بعد از مصرف آزاد می شود.

انسولین از طریق افزایش رهاسازی  بعد از وعده های غذایی غنی از کربوهیدرات و کااهش ترشح پس از مصرف وعده غذایی غنی از  پروتئین، در تنظیم این توازن نقش دارد. فعالیت های گلوکاگون و انسولین جهت تنظیم سطح قند خون و تأمین سوخت بدن در طول روز افزایش و کاهش می یابد.

اختلالات گلوکز

متابولیسم غیر طبیعی گلوکز هنگامی که بدن قادر به تبدیل قند به انرژی نباشد، رخ می دهد. برای تامین انرژی سیستم عصبی مرکزی باید سطح طبیعی قند خون حفظ گردد. شایعترین بیماری ای که مانع توانایی بدن در حفظ قند خون طبیعی حفظ می شود، دیابت است. در افراد دیابتی انسولین و گلوکاگون به طور صحیح تولید و ترشح نمی شوند که همین عامل می تواند منجر به  افزایش خطرناک سطح گلوکز خون شود.

چندین نوع دیابت وجود دارد که بر انسولین و گلوکاگون تأثیر می گذارد، از جمله:

–  دیابت نوع 1: نوع غیرشایع دیابت می باشد که در آن سیستم ایمنی بدن، سلولهای سازنده انسولین را از بین می برد. بنابراین هورمون هرگز تولید نمی شود و باید مصرف شود. دیابت نوع 1 معمولاً باعث علائم شدید دیابت می شود و معمولاً علائم زودتر و در سن کمتری نسبت به دیابت نوع 2 بروز می کند.

– دیابت نوع 2: این نوع زمانی ایجاد می شود که بدن انسولین تولید می کند اما سلول ها به درستی به آن پاسخ نمی دهند. دیابت نوع 2 سبب  افزایش سطح گلوکز خون می شود زیرا انسولین قادر به گرفتن آن از جریان خون برای تولید انرژی  نیست.

– پیش دیابت: علائم پیش دیابت هنگامی رخ می دهد که سطح قند خون شما بالاتر از حد طبیعی اما در زیر آستانه مشخص دیابت قرار دارد. این حالت به عنوان “در معرض خطر” تلقی می شود و معمولاً می توان از آن با تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی جلوگیری کرد.

– دیابت حاملگی: دیابت حاملگی بین هفته های 24 و 28 بارداری تشخیص داده می شود و وقتی قند خون یک خانم باردار زیاد باشد، بروز می کند.

دو حالتی که انسولین و هورمونهای گلوکاگون در آن به درستی کار نمی کنند عبارتند از:

هیپوگلیسمی: کاهش گلوکز خون می تواند در اثر ناشتایی طولانی مدت، فشار بیش از حد بدنی و هنگامی که بیماران دیابتی به طور ناخواسته بیش از حد انسولین یا داروی کاهش دهنده گلوکز مصرف کنند، اتفاق می افتد. علائم هیپوگلیسمی شامل موارد زیر است:

– گرسنگی

– اضطراب و لرزش

-تعریق

– سرگیجه

– سردرد

-ضعف عضلانی

هیپرگلایسمی : قند خون بالا وقتی رخ می دهد که بدن شما به اندازه کافی انسولین تولید نکند یا نتواند از آن به درستی استفاده کند. این اتفاق در بیماران دیابتی و افراد مبتلا به عدم تعادل هورمونی رخ می دهد. علائم معمولاً شامل موارد زیر است:

– افزایش تشنگی

– تکرر ادرار

– اختلال در تمرکز

-تاری دید

–  سردرد

– ضعف

–  بی حسی

استفاده از تزریق گلوکاگون

بدن ما به طور طبیعی گلوکاگون را می سازد اما یک نسخه مصنوعی نیز وجود دارد که به عنوان داروی نسخه ای در دسترس است.  تزریق گلوکاگون گاهی در موارد شدید هیپوگلیسمی نیازاست. برای بیماران دیابتی در صورت عدم آگاهی از واکنش شدید انسولین یا برای افرادی که کمبود ترشح گلوکاگون دارند، کیت های تزریقی گلوکاگون در دسترس است.

کیت اورژانسی به طور معمول حاوی گلوکاگون خشک یخ زده به صورت پودر است که می تواند به عنوان یک سرنگ یک میلی لیتری استفاده شود. این پودر حاوی یک واحد گلوکاگون ( یک میلی گرم) و 49 میلی گرم لاکتوز است. این واحد  قبل از تزریق واحد با رقیق کننده مخلوط می شود. اثر تزریق گلوکاگون محدود است. شخصی که با هیپوگلیسمی شدید روبرو است باید بتواند کربوهیدرات را مصرف کند تا بتواند تعادل قند خون را حفظ کند.

مقدار مصرف

یک واحد گلوکاگون به طور معمول حاوی 1 میلی گرم است که دوز پیشنهادی برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به هیپوگلیسمی با وزن بالای  44 پوند است. کودکان زیر 44 پوند باید 0.5 واحد دریافت کنند که دوزی 0.5 میلی گرمی از گلوکاگون است. یکی دیگر از دوزهای توصیه شده رایج، 20 تا 30 میکروگرم به ازای هر کیلو وزن بدن است. واحدهای گلوکاگون را می توان با یک کیت اورژانس به صورت داخل وریدی، عضلانی یا زیر جلدی تجویز کرد.

خطرات و عوارض جانبی گلوکاگون

عوارض جانبی گلوکاگون ممکن است شامل تهوع و استفراغ باشد. این علائم، علایم کمبود قند خون نیز می باشد  که برای آن ممکن است از گلوکاگون مصنوعی استفاده شود. در موارد نادر داروهای گلوکاگون می توانند سبب ایجاد علائم آلرژی مانند راش، خارش، مشکلات تنفسی و کاهش فشار خون گردند.

برای افرادی مانند بیماران مبتلا به نارسایی آدرنال و هیپوگلیسمی مزمن که کبدشان اجازه تولید مناسب گلوکز را نمی دهد، مصرف گلوکاگون مؤثر نخواهد بود. در این گونه موارد مصرف گلوکز خوراکی ممکن است موثرتر باشد. ترشح بیش از حد گلوکاگون ممکن است ناشی از تومور نادری در لوزالمعده به نام گلوکاگونوما باشد.

گلوکاگون بیش از حد می تواند سبب مشکلاتی برای سلامتی فرد گردد مانند:

– دیابت قندی

– ترومبوز

– بثورات پوستی

– کاهش وزن

گلوکاگون با برخی داروهای خاص به ویژه داروهای ضد انعقادی مانند وارفارین در تعامل است. که هنگام. استفاده از این هورمون برای کاهش فشار خون در بیمارانی که داروهای ضد انعقاد خون مصرف می کنند باید توسط یک متخصص کنترل شود. ایمنی گلوکاگون طی دوران بارداری و شیردهی نامشخص است اما خطر جنین متولد نشده کم است.

نتیجه گیری

– گلوکاگون یک هورمون پپتیدی است که به همراه انسولین برای حفظ سطح قند خون طبیعی کار می کند.

– این هورمون وقتی که قند خون خیلی کم شود ترشح می شود. این امر باعث تبدیل گلیکوژنهای ذخیره شده به گلوکز می شود تا بدن از این طریق بتواند از آن برای سوخت استفاده کند.

– برای مبتلایان به هیپوگلیسمی، می توان برای تنظیم سریع قند خون از تزریق گلوکاگون استفاده کرد. این امر به طور معمول برای شرایط اضطراری شدید استفاده می شود.

– در شرایط عادی بهترین راه برای رفع کاهش قند خون ، صرف یک وعده غذایی غنی از کربوهیدرات است.