علائم و روش های درمان بیماری دست، پا و دهان

بیماری دست، پا و دهان نوعی بیماری ویروسی بسیار مسری و واگیردار است که اکثرا در کودکان و افرادی که دارای نقص سیستم ایمنی هستند بروز می کند. گاهی اوقات به این اختلال، “بیماری کاذب دهان و پنجه ها” و یا “اگزانتمای دست، پا و دهان” هم گفته می شود. علائم این بیماری در ابتدا شبیه علائم آنفولانزا هستند و با گذشت زمان لکه ها و تاول های قرمز رنگی در دست، پا و اطراف دهان ایجاد می شود. در اکثر موارد عفونت بدون ایجاد هیچ گونه علامتی فرد را درگیر می کند.

برای تشخیص بیماری دست، پا و دهان، پزشک علائم بیمار را بررسی می کند و از او شرح حال می گیرد. در موارد شدید و یا نامشخص نیز برای تشخیص بیماری از آزمایشات خون یا مدفوع استفاده می شود. درمان این بیماری نیز شامل تزریق داروهای ضد درد، استفاده از روش های کاهنده تب و غیره می باشد. در بیشتر موارد، بیماری دست، پا و دهان خودبخود و بدون عوارض درمان می شود و به ندرت اتفاق می افتد که گسترش عفونت به اندام های داخلی باعث بروز عوارض جدی مثل مننژیت شود. در این مطلب به بررسی کامل بیماری دست، پا و دهان می پردازیم.

عامل بیماری دست، پا و دهان

عامل ایجاد کننده این عفونت انتروویروس های مختلفی هستند که همه جا یافت می شوند و بسیار عفونی اند. این بیماری مسری است و از طریق تماس با مایعات بدن بیمار مثل ترشحات بینی و حلق، بزاق و یا ترشحات تاول های پوستی به افراد سالم منتقل می شود. برای مثال وقتی فرد آلوده به بیماری سرفه یا عطسه می کند، قطرات ریز بزاق او در هوا معلق می شوند و عوامل بیماری زا به دیگران منتقل می کند. علاوه بر این، ابتلا به این عفونت از طریق تماس با ترشحات تاول های بیمار نیز امکان پذیر است.

از طرف دیگر، بیماری دست، پا و دهان از طریق تماس با اشیاء و سطوحی مثل کادر و چنگال و یا دستگیره در که به ترشحات بیمار آلوده شده اند نیز منتقل می شود. علاوه بر این ویروس این بیماری در مدفوع بیمار نیز وجود دارد و اگر فرد بعد از اجابت مزاج دست هایش را به درستی شستشو ندهد می تواند از طریق تماس با شیر آب، دستگیره در و غیره افراد سالم را هم مبتلا کند. دوره کمون یا نهفته این بیماری یعنی زمان بین ابتلا به عفونت و ظهور اولین علائم بیماری به طور متوسط بین 3 تا 10 روز است اما در برخی موارد که عفونت شدید باشد یک روز بعد از آلودگی به ویروس علائم بروز می کنند. در مواردی هم ممکن است خیلی دیر، یعنی حداکثر تا یک ماه بعد از آلوده شدن توسط ویروس، نشانه های بیماری ظاهر شوند.

مدت زمان خطرساز عفونت دست، پا و دهان

این بیماری در هفته اول بسیار مسری است. در این مرحله ویروس ها به شدت و تکثیر و از طریق ترشحات و مدفوع بدن بیمار به سرعت در محیط منتشر می شوند. با این حال، حتی بعد از اینکه علائم بیماری برطرف شد باز هم امکان سرایت آن به دیگران وجود دارد. پس توصیه می شود بعد از استفاده از دستشویی و یا تعویض پوشک کودک مبتلا به این بیماری حتما دستهایتان را با دقت و کاملا بشویید. بسیاری از افراد آلوده به این ویروس و به خصوص بزرگسالان، هیچ علامتی از خودشان بروز نمی دهند در حالیکه می توانند بیماری را به بقیه هم منتقل کنند.

علائم این بیماری

از اصطلاح بیماری دست، پا و دهان برای اشاره به قسمت هایی از بدن که علائم بیماری در آنها بروز می کند استفاده می شود اما علائم اولیه بیماری شبیه آنفولانزا هستند و شامل تب، بیحالی، گلودرد، بدن درد و از دست دادن اشتها می شوند. حدود یک تا دو روز بعد از بروز این نشانه ها، لکه های قرمز و دردناکی در حفره دهان (زبان، لثه و مخاط دهان) و همچنین در اطراف دهان ایجاد می شود که پس از مدت کوتاهی به تاول های کوچک یا زخم های سطحی تبدیل می شوند.

تقریبا همزمان با بروز این لکه های قرمز در دهان و اطراف آن و یا چند ساعت بعد، بثوراتی روی پوست دست و پا ایجاد می شود. این بثورات شامل لکه های قرمز رنگی با اشکال و اندازه های مختلفی هستند که معمولا در ابتدا خارش ندارند. این لکه ها اغلب در کف دست ها و پاها ظاهر می شوند اما ممکن است در قسمت های دیگر بدن مثل پشت دست، باسن، آلت تناسلی، زانوها، آرنج و بقیه جاها هم دیده شوند. در برخی بیماران، تقریبا 4 تا 8 هفته بعد از فروکش شدن بیماری ناخن های دست و پا می افتند.

همانطور که گفته شد این بیماری با علائم آنفولانزا شروع می شود و بثورات پوستی آن یک مدتی بعد مشاهده می شوند. تاول های پوستی بیماری دست، پا و دهان حاوی ترشحاتیست که مسری و ویروسی هستند. نه تنها لمس و تماس نزدیک با بیمار می تواند شما را هم مبتلا کند بلکه تماس با اشیاء و سطوح آلوده هم این بیماری را انتقال می دهد. بنابراین رعایت بهداشت فردی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری دست، پا و دهان بسیار مهم است.

البته در بیشتر موارد بیماران شکایتی از بیماری ندارند. در واقع به عقیده پزشکان، علائم گفته شده فقط در حدود 20 درصد موارد اتفاق می افتد. به طور کلی از هر پنج نفر مبتلا به این بیماری چهار نفر هیچ علامتی بروز نمی دهند. علائم بیماری دست، پا و دهان در اغلب موارد و به خصوص در بزرگسالان بسیار خفیف است به همین دلیل اکثر آنها اصلا متوجه ابتلایشان به عفونت نمی شوند. این مساله درباره کودکان بالای ده سال نیز صدق می کند اما در سایر افراد خطر ابتلا به عفونت وجود دارد. اگر شک دارید که دچار این بیماری شده اید یا نه، به عنوان مثال اگر علائم نامشخصی را تجربه کرده اید تا زمان مطمئن شدن از تماس با افراد کم سن و سال و بچه ها خودداری کنید.

بیماری دست، پا و دهان در دوران بارداری و نوزادی

اگر یک خانم بارداری به این بیماری مبتلا شود معمولا دلیلی برای نگرانی وجود ندارد چون علائم این بیماری در بارداری معمولا بسیار خفیفند و یا اصلا علائمی وجود ندارد. اگر مادر کمی قبل از زایمان یا بعد از آن به این بیماری مبتلا شود آن را نوزاد منتقل می کند اما در اکثر نوزادان هم بیماری دست، پا و دهان خفیف است. درموارد نادری هم آلودگی به اندام های داخلی مثل کبد و قلب نوزاد می رسد و شدت پیدا می کند. این خطر برای نوزادان در دو هفته اول زندگی شان بیشتر است.

بیشتر بدانید: این بیماری ها با روبوسی منتقل می شوند!

روش های درمان این بیماری

علت این بیماری قابل درمان نیست، یعنی هیچ دارویی علیه ویروس های محرک این بیماری وجود ندارد. با این حال در اکثر مواقع نیازی به درمان بیمار نیست چون این بیماری اغلب بی خطر است. در واقع از روش های درمانی فقط برای کاهش علائم استفاده می شود. به عنوان مثال، برای کاهش درد و تب می توان از داروهای مسکن مثل پاراستامول استفاده کرد.

یکی دیگر از داروهای رایج برای درمان بیماری دست، پا و دهان، استیل سالیسیلیک اسید (ASA) است اما این دارو را نمی توان برای درمان کودکان به کار برد چون  مصرف این دارو همزمان با وجود عفونت ویروسی منجر به بروز عوارض شدیدی مثل سندروم ریه می شود.

برای درمان تاول های دردناک، پزشک یک تنتور ملایم و تشکین دهنده برای شستشوی پوست تجویز می کند. این تنتورها معمولا حاوی ترکیبات فعالی مثل کلرهگزیدین یا لیدوکائین هستند. مصرف داروهای گیاهی مختلف مثل بابونه، بادرنجبویه و آویشن نیز می تواند در کاهش علائم بیماری موثر باشد. با اینکه دهان بیمار دچار تاول های دردناک می شود اما باید مایعات کافی بنوشد وگرنه بدن او دچار کم آبی می شود؛ این خطر به خصوص در کودکان بیشتر است.

به طور کلی مصرف آنتی بیوتیک هیچ تاثیری در درمان عفونت های ویروسی ندارد چون آنتی بیوتیک فقط می تواند با باکتری مقابله کند نه ویروس. با این حال در برخی موارد ممکن است بیماری دست، پا و دهان باعث ایجاد یک عفونت باکتریایی نیز بشود. در این شرایط به درمان آنتی بیوتیکی نیاز است.

روش ها و درمان های خانگی برای بیماری دست، پا و دهان

برای درمان این بیماری نه تنها از اقدامات پزشکی بلکه از داروهای خانگی نیز می توان استفاده کرد. در ادامه به چند نمونه از این داروها اشاره می کنیم:

• اگر تب دارید پاشویه کردن می تواند آن را کاهش بدهد.
• از آنجایی که برآمدگی های داخل دهان جویدن غذا را دشوار می کند، غذاهایی مصرف کنید که نرم هستند و به جویدن زیادی نیاز ندارند مثل ماست، پودینگ و سوپ. نوشیدنی هایی مثل چای بابونه و مایعات سرد نیز در کاهش درد موثرند.
• برای تسکین درد تاول های دهان کمی پنبه را به عسل آغشته کنید و داخل دهان بگذارید تا درد کاهش پیدا کند.

بیشتر بدانید: بیماری های رایج در کودکان و نوزادان

بررسی اثر هومیوپاتی در درمان این بیماری

برخی بررسی ها نشان می دهند که می توان از هومیوپاتی در درمان بیماری دست، پا و دهان استفاده کرد. به عنوان مثال، Rhus toxicodendron نام محصولی گیاهی است که از آن در درمان بثوراتی مثل تاول استفاده می شود. به طور کلی از گیاهانی مثل آپیس و بلادونا برای درمان عفونت های تب دار استفاده می کنند. پزشکن معتقدند که با انتخاب صحیح نوع و دوز دارو در هومیوپاتی، می توان به بیماران مبتلا به بیماری دست، پا و دهان کمک کرد. البته هنوز مفهوم هومیوپاتی و اثر بخشی آن از نظر عملی مورد بحث است و شواهد کافی برای اثبات این روش وجود ندارد.

واقعا هیچ راه گریزی برای فرار از بیماری دست، پا و دهان وجود ندارد و ممکن است در هر فصلی و به خصوص در اواخر تابستان و پاییز شما را مبتلا کند. علاوه بر این، عوامل بیماری زا همه جا هستند و همین باعث می شود احتمال ابتلا به بیماری بالا برود. با اینکه بزرگسالان هم ممکن است به بیماری دست، پا و دهان مبتلا شوند اما این بیماری بیشتر کودکان زیر 10 سال را درگیر می کند. به خصوص اگر یکی از کودکان در مدرسه یا مهد کودک به بیماری دست، پا و دهان مبتلا شود خیلی طول نمی کشد که کودکان زیاد دیگری هم به آن مبتلا بشوند. افرادی که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است هم به طور خاص در معرض ابتلا به این بیماری هستند. علت این ضعف یا نقض سیستم ایمنی ممکن است ابتلا به یک بیماری دیگر مثل HIV و یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی باشد. به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن، عوامل بیماری زای بیماری دست، پا و دهان می توانند در بدترین حالت منجر به ایجاد مننژیت و یا آسیب رسیدن به ارگان های مثل قلب و کبد بشود.

بیماری دست، پا و دهان اغلب به اشتباه با عنوان بیماری پا و دهان شناخته می شود اما این بیماری فقط در گاو، گوسفند و خوک دیده می شود و هیچ ارتباطی با بیماری دست، پا و دهان ندارد اما گاهی اوقات آن را بیماری کاذب پا و دهان هم می نامند.

روش های تشخیص و معاینات مربوط به بیماری دست، پا و دهان

اگر تصور می کنید خودتان یا فرزندتان به این بیماری مبتلا شده اید به پزشک خانواده یا متخصص اطفال مراجعه کنید. سوالات احتمالی پزشک از شما شامل موارد زیر خواهد بود:

• چه علائمی دارید؟ (تب، گلودرد، بی اشتهایی، بثورات و غیره)
• آیا شما یا فرزند بیمارتان با افراد دیگری در تماس بوده اید؟
• آیا دارو مصرف می کنید؟
• خودتان یا فرزندتان در برابر چه بیماری های واکسینه شده اید؟ آیا کارت واکسیناسیون را همراه دارید؟

سوال آخر برای این پرسیده می شود که بثورات پوستی ممکن است بر اثر برخی مشکلات مربوط به دهان و دندان هم اتفاق بیفتد. در صورتی که واکسینه شده باشید پزشک می تواند این موارد احتمالی را با قطعیت رد کند. بعد از پاسخ دادن به این سوالات معاینه جسمی خواهید شد تا پزشک دقیقا ببینید که راش های پوستی کجا به وجود آمده اند و چه شکلی هستند.

معمولا این بیماری با معاینات اولیه قابل تشخیص است و فقط در صورتی که علائم بیماری شدید باشند یا نتوان علائم را به این بیماری نسبت داد از معاینات بیشتر استفاده می شود. برای این کار پزشک از شما می خواهد که آزمایش خون یا مدفوع بدهید. در موارد کمی هم ممکن است لازم باشد از مایع مغزی نخاعی شما نمونه برداری شود. بیماری هایی وجود دارند که علائمی مشابه با بیماری دست، پا و دهان ایجاد می کنند مثل التهاب لوزه ها، تب غده ای و تبخال.

طول دوره و پیش آگهی این بیماری

معمولا بعد از 7 تا 10 روز به طور خودبخود و بدون ایجاد عوارض برطرف می شود. با این حال ممکن است ویروس در بدن نوزادان و افرادی که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است منتشر شود که عواقب آن ابتلا به مننژیت و یا آسیب دیدن قلب یا کبد است. کودکان مبتلا به بیماری نباید تا زمانی که علائم بیماری کاملا فروکش نکرده اند در مجامع عمومی مثل مهد کودک یا مدرسه حاضر شوند. این مساله درباره اعضای خانواده هم صدق می کند و نباید در این مدت با دیگران تماس داشته باشند. پس از ابتلا به بیماری دست، پا و دهان، شما در مقابل همان نوع ویروس عامل بیماری مصون می شوید اما اگر از طریق یک ویروس دیگر آلوده شوید امکان دارد دوباره به بیماری جدیدی مبتلا شوید.

روش های پیشگیری از بیماری دست، پا و دهان

هیچ نوع واکسنی برای این بیماری وجود ندارد. برای پیشگیری از ابتلا به آن نیز باید بهداشت کامل فردی را رعایت کرد. مهمترین کار برای جلوگیری از انتقال عامل بیماری زا شستشوی مرتب و صحیح دستها با آب و صابون است. این کار را به خصوص بعد از بعد از عطسه یا سرفه کردن، دستشویی رفتن، بعد از تعویض پوشک کودک و قبل و بعد از تهیه غذا باید انجام داد. اگر یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا شد، سطوح مختلف مثل توالت فرنگی و دستگیره های در باید به دقت ضد عفونی شوند. علاوه بر این تا حد امکان از تماس نزدیک با بیمار مثل بوسیدن، بغل کردن و غیره اجتناب کنید تا احتمال انتقال عفونت به حداقل برسد.

بیشتر بدانید: بیماری دست، پا و دهان در کودکان خطرناک است یا خیر؟