کولیک کلیوی یا رنال کولیک دردی است که به دلیل وجود سنگ در مجاری ادراری بروز می کند. مجاری ادراری شامل کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار می شود. این سنگ ها ممکن است در هر نقطه ای از مجاری ادراری ایجاد شوند و از نظر اندازه نیز بسیار متفاوت و متغیرند. اکثر سنگ های مجاری ادراری به دلیل تجمع مواد معدنی یا سایر مواد مثل اسید اوریک موجود در ادرار ایجاد می شوند که به هم میچسبند و جرم سختی بوجود می آورند. چندین روش برای درمان سنگ های مجاری ادراری وجود دارد اما از آنجایی که بیشتر این سنگ ها بدون نیاز به عمل جراحی دفع می شوند، در اغلب موارد نگرانی اصلی مدیریت کولیک کلیوی در طی مراحل درمان است. در این مقاله به بررسی نحوه تشخیص کولیک کلیوی، عوامل ایجاد کننده و روش های درمان آن می پردازیم.
علائم کولیک کلیوی
افراد مبتلا به کولیک کلیوی دچار درد یا مشکلات ادراری می شوند. علائم این بیماری بسته به اندازه سنگ و محل قرار گیری آن در مجاری ادراری متفاوت است. برخی از سنگ های کوچک باعث ایجاد کولیک کلیوی خفیف می شود و فرد بدون ناراحتی زیاد از طریق ادرار سنگ را دفع می کند.
بیشتر بدانید: 11 نشانه خاموش عفونت کلیوی
سنگ های بزرگتر باعث درد شدیدتر می شوند به خصوص اگر سنگ در مجاری ادراری گیر کرده باشد و راه عبور را مسدود کرده باشد. مناطق حساس شامل مجرای ادراری می شود. مجرای ادراری به لوله هایی گفته می شود که ادرار از طریق آنها از بین مثانه و کلیه عبور می کند. شایع ترین علامت کولیک کلیوی درد در قسمت آسیب دیده بدن و بین دنده های پایینی و لگن است. این درد به سمت پایین شکم و کشاله ران کشیده می شود.
کولیک کلیوی فقط یکی از علائم سنگ مجرای ادراری است. علائم دیگری که معمولا همراه با کولیک کلیوی رخ می دهند عبارتند از:
- درد یا مشکل هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار که باعث قهوه ای یا تیره شدن آن می شود
- بوی غیر معمولی ادرار
- حالت تهوع
- استفراغ
- ذرات کوچک در ادرار
- احساس نیاز فوری به تخلیه ادرار
- ادرار تیره
- کاهش یا افزایش غیر معمولی میزان ادرار
در برخی افراد نیز ممکن است علائم عفونت ادراری مرتبط بروز کند. این علائم شامل تب، لرز و عرق سرد است. در صورت مشاهده این علائم باید به پزشک مراجعه کنید. علاوه بر این در صورتی که همزمان با کولیک کلیوی علائم زیر را تجربه کردید بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید یا با اورژانس تماس بگیرید.
- عدم توانایی کامل در ادرار کردن
- استفراغ غیر قابل کنترل
- تب بالای 38 درجه
بیشتر بدانید: بیماری های کلیوی و رژیم غذایی
علل و عوامل کولیک کلیوی
کولیک کلیوی به دلیل قرار گرفتن سنگ در مجاری ادراری بروز می کند. در این شرایط، سنگ برای عبور از مجراری ادراری به بافت اطرف فشار می آورد که باعث ایجاد درد می شود. علاوه بر این، محدود شدن جریان ادرار باعث التهاب و افزایش فشار می شود. مجرای ادرار نیز در این حالت دچار اسپاسم و گرفتگی می شود و درد ایجاد می کند.
چندین ماده شیمیایی و معدنی در تشکیل سنگ کلیه موثر است. سنگ های کلیوی به دلایل مختلفی ایجاد می شوند که عبارتند از:
- کلسیم اضافی در ادرار
- بیماری های دستگاه گوارش مثل بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
- نقرس که به دلیل افزایش اسید اوریک اتفاق می افتد
- مصرف برخی داروهای خاص
- بیماری سیستینوریا که در آن سنگ ها از اسید آمینه ای به نام سیستئین تشکیل می شوند
- چاقی
- جراحی های دستگاه گوارش مثل بای پس معده
- کم آبی بدن
- سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه
بیشتر بدانید: مواد غذایی مضر برای بیماران کلیوی
انواع کولیک کلیوی و روش های درمان آن
پزشکان اغلب از آزمایش خون برای بررسی میزان افزایش مواد تشکیل دهنده سنگ در افراد استفاده می کنند. آزمایشات تصویر برداری مثل اشعه ایکس سی تی اسکن یا سونوگرافی نیز می تواند به پیدا کردن سنگ های قابل توجه در مجرای ادراری کمک کند.
درمان کولیک کلیوی اغلب به نوع سنگ بستگی درد. سنگ های مجاری ادراری انواع مختلفی دارند که عباتند از:
- سنگ های کلسیمی: این نوع سنگ رایج ترین نوع سنگ های مجاری ادراری هستند که از اگزالات کلسیم تشکیل می شوند.
- سنگ های اسید اوریکی: این سنگ ها بر اثر افزایش غلظت اسید اوریک در ادرار تشکیل می شوند.
- سنگ های سیستین: سنگ های سیستین به ندرت تشکیل می شود و علت ایجاد آن سیستینوریا است.
- سنگ های استرووایت: با اینکه این نوع سنگ هم به ندرت تشکیل می شود اما باکتری های موجود در دستگاه ادراری می توانند باعث ایجاد آن بشوند.
بیشتر سنگ های کوچک از طریق ادرار دفع می شوند. برای دفع راحت تر و سریع تر سنگ کلیه یا سنگ های مجاری ادراری پزشک توصیه می کند که آب فراوانی بنوشید و در صورت لزوم از داروهای تسکین دهنده درد استفاده کنید. پزشک تا زمانی که سنگ را دفع کنید شما را تحت نظر قرار می دهد. طیف وسیعی از روش های مختلف می توانند به شما در درمان سنگ های بزرگتر کمک کنند و کولیک کلیوی را تسکین بدهند. این روش های شامل موارد زیر می شوند:
- استخراج سنگ از طریق ادراروسکوپی: ادراروسکوپی نوعی روش جراحی است که در آن پزشک لوله منعطف و نازکی که به یک دوربین مجهز است را وارد دستگاه ادراری می کند. پزشک با استفاده از این روش می تواند سنگ را پیدا و آن را خارج کند.
- سنگ شکنی با امواج صوتی (ESWL): این روش یکی از روش های غیر تهاجمی درمان سنگ کلیه و مجاری ادراری محسوب می شود. در این فرایند از امواج صوتی کوچک برای شکستن و خرد کردن سنگ به قطعات کوچکتر استفاده می کنند. سپس بیمار می تواند سنگ های خرد شده را از طریق ادرار دفع کند.
- نفرولیتیتومی جلدی: این روش معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می شود که طی آن جراح برای دسترسی به کلیه بیمار برشی روی کمر او ایجاد می کند. سپس با استفاده از ابزار جراحی سنگ از کلیه خارج می شود.
- قرار دادن استنت: گاهی اوقات پزشک با قرار دادن یک لوله نازک در حالب بیمار، انسداد را برطرف و باعث عبور سنگ می شود.
- عمل جراحی باز: بیمارانی که نمی توانند سنگ را دفع کنند به جراحی باز نیاز پیدا می کنند. این روش نسبت به سایر روش ها دوره ریکاوری و بهبودی بیشتری دارد. معمولا پزشکان قبل از انتخاب این روش سعی می کنند با تکنیک های دیگری مثل خرد کردن و شکستن سنگ آن را درمان کنند.
علاوه بر موارد گفته شده، برای تسکین علائم یا کاهش سنگ های کلیوی از برخی داروها نیز استفاده می شود. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی بیوتیک ها
- داروهای قلیایی کننده
- کورتیکواستروئیدها
- مسدود کننده های کانال کلسیم
- مسدود کننده های انتخابی آلفا -1
بیشتر بدانید: آیا انواع بیماری های کلیوی را می شناسید؟
مدیریت درد کولیک کلیوی
درمان درد یکی از اقدامات اساسی در فرایند درمان بیماری است چرا که می تواند کیفیت زندگی فرد را تا زمان دفع کامل سنگ بهبود ببخشد. علاوه بر این ممکن است پزشک برای آرام کردن دستگاه گوارش و مدیریت هر نوع حالت تهوع و استفراغ داروهایی تجویز کند. قرار دادن کمپرس گرم در قسمت پهلو یا کمر اسپاسم و گرفتگی عضلانی در افراد مبتلا به کولیک کلیوی را تسکین می دهد.
پیشگیری
برای جلوگیری از بروز کولیک کلیوی باید از تشکیل سنگ های ایجاد کننده علائم جلوگیری کرد. در مواقعی که دستگاه ادراری فرد به طور مداوم سنگ های اگزالات کلسیم تولید می کند پزشک از داروهای ادرار آور برای درمان استفاده می کند. در موارد دیگر نیز به افراد توصیه می شود مصرف آب و مایعات را افزایش بدهند و استفاده از نمک را در برنامه غذایی شان کم کنند. با اینکه نوشیدن مایعات زیاد همیشه باعث بهبود کولیک کلیوی یا دفع سنگ از مجاری ادراری نمی شود اما حداقل از کم آبی بدن جلوگیری می کند.
علاوه بر این توصیه می شود رژیم غذایی سالم و سرشار از انواع غلات سبوس دار، میوه ها، سبزیجات و پروتئین های بدون چربی داشته باشید و مصرف مرکباتی مثل پرتقال، لیمو و گریپ فروت را افزایش بدهید.
جمع بندی
با اینکه اکثر سنگ های مجاری ادراری خود بخود دفع می شوند اما در مواردی هم ممکن است باعث ایجاد کولیک کلیوی شوند. در اغلب موارد بهترین گزینه برای درمان سنگ های بزرگتر جراحی و سایر روش های شکستن و خرد کردن سنگ است. گاهی اوقات نیز ممکن است سنگ مجرای ادراری دوباره رشد کند. انجام اقدامات پیشگیرانه به شما کمک می کند تا از تشکیل سنگ های بیشتر جلوگیری کنید و علائم کولیک کلیوی را کاهش بدهید.
بیشتر بدانید: روش های تشخیص بیماری کلیوی و راه های درمان آن