کم خونی که به عنوان فقر آهن نیز شناخته می‌شود شرایطی است که وقتی خون به اندازه کافی گلبول قرمز نداشته باشد یا غلظت هموگلوبین در گلبول های قرمز بسیار کم باشد. هموگلوبین پروتئین حاوی آهن است که در گلبولهای قرمز خون وجود دارد و اکسیژن را از ریه ها به قسمتهای دیگر بدن منتقل می کند.
هنگامی که تعداد گلبولهای قرمز خون کمتر از سطح نرمال و هموگلوبین پایین باشد، بدن به اندازه کافی اکسیژن از سلول های خونی برای عملکرد طبیعی خود دریافت نمی‌کند که این امر باعث ایجاد علائم کم خونی می‌شود.
طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، کم خونی شایعترین اختلال خونی در ایالات متحده است و نزدیک به ۳ میلیون آمریکایی به آن مبتلایند. دکتر نانسی برلنر، رئیس خونشناسی بیمارستان بریگام و بیمارستان زنان در بوستون گفت: کم خونی اصطلاحی گسترده است که نشان دهنده چند صد شرایط مختلف است.
برخی از آنها خفیف و قابل درمان هستند و برخی دیگر کاملاً جدی. برلینر اظهار داشت، سه دلیل عمده این است که یا بدن نمی‌تواند به اندازه کافی گلبول های قرمز ایجاد کند، چیزی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز می‌شود با نرخی سریعتر از آن که بدن بتواند آنرا جایگزین کند یا خونریزی (از دوران قاعدگی، پولیپ روده بزرگ یا زخم معده) سریعتر از سرعت جایگزینی خون.
انواع کم خونی و علل آن
به گفته موسسه خون، قلب و ریه پاسیفیک، بیش از ۴۰۰ نوع مختلف کم خونی وجود دارد. در اینجا چند نوع رایج تر و آشنا تر ذکر شده:
نارسایی کمبود آهن
شایع ترین شکل آن ناشی ازکمبود آهن در بدن است. انسانها برای تولید هموگلوبین به آهن احتیاج دارند و بیشتر این آهن از منابع غذایی تامین می‌شود. کم خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از رژیم غذایی ضعیف یا قاعدگی، جراحی یا خونریزی داخلی باشد.
بارداری نیز نیاز بدن به آهن را افزایش می‌دهد زیرا خون بیشتری برای تأمین اکسیژن به جنین در حال رشد نیاز است که ممکن است به سرعت ذخایر آهن موجود در بدن را تخلیه کند. مشکلات جذب آهن از غذا به دلیل بیماری کرون یا سلیاک نیز می‌تواند منجر به این بیماری شود.
کمبود ویتامین
علاوه بر آهن، بدن به دو ویتامین ب مختلف – فولات و ب۱۲ – نیز احتیاج دارد تا بتواند به اندازه کافی گلبول قرمز بسازد. عدم مصرف مقدار کافی ب۱۲ یا فولات در رژیم غذایی یا عدم توانایی در جذب کافی از این ویتامین ها می‌تواند منجر به کمبود تولید گلبولهای قرمز شود.
مدیترانه‌ای
این بیماری موروثی، شکل گرد گلوبول های خون را به داسی شکل تغییر می‌دهد و تغییر فرم می‌دهد. این سلول های تغییر فرم یافته به راحتی از هم می‌پاشند و باعث کم خونی و درد می‌شوند. برلینر می‌گوید به دلیل شکل خاص تغییر یافته سلول ها، نمی‌توانند وارد رگ های خونی شوند و اکسیژن رسانی کنند. این نوع بیشتر در مناطقی که مالاریا شیوع دارد یا داشته جریان دارد.
تالاسمی
تالاسمی یک اختلال خون ارثی است که منجر به سطح پایین هموگلوبین می‌شود. این نوع ناشی از جهش های ژنتیکی در یک یا چند ژن است که تولید هموگلوبین را کنترل می‌کند.
آپلاستیک
کم خونی آپلاستیک یک بیماری نادر و خطرناک است که زمانی بروز پیدا می‌کند که مغز استخوان سلول های خون جدید، از جمله سلول های قرمز، سلول های سفید و پلاکت ها را دیگر تولید نکند. آپلاستیک ممکن است در اثر پرتودرمانی و شیمی درمانی ایجاد شود که می‌تواند به سلولهای بنیادی مغز استخوان که تولید کننده سلولهای خونی هستند آسیب برساند.
برخی از داروها، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی مانند سموم دفع آفات، عفونت های ویروسی و اختلالات خود ایمنی نیز می‌توانند بر مغز استخوان و تولید کند سلول های خونی تأثیر بگذارند.
کم خونی همولیتیک
این اختلال باعث می‌شود گلبول های قرمز خون با سرعتی نابود شوند که مغز استخان توان جایگزین کردنشان را نداشته باشد. به گزارش انجمن هماتولوژی آمریکا، کم خونی همولیتیک ممکن است در اثر عفونت، نشتی دریچه های قلب، اختلالات خود ایمنی یا ناهنجاری های ارثی در گلبول های قرمز ایجاد شود.
کم خونی التهابی
کم خونی التهابی یا کم خونی بیماری های مزمن، معمولا در افراد مبتلا به بیماری های مزمنی رخ می‌دهد که باعث التهاب می‌شوند. این بیماری ها شامل عفونتها، آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده، بیماری مزمن کلیه، اچ آی وی یا ایدز و برخی سرطانها است. وقتی بدن دچار عفونت و بیماری شده و دچار التهاب می‌شود، سیستم ایمنی بدن به گونه ای پاسخ می‌دهد که نحوه عملکرد بدن را تغییر می‌دهد و در نتیجه کم خونی ایجاد می‌شود.
به عنوان مثال التهاب دسترسی بدن به آهن را مختل می‌کند بنابراین بدن ممکن است نتواند مواد معدنی لازم برای تولید گلبول های قرمز سالم را استفاده و ذخیره کند. التهاب همچنین ممکن است کلیه ها را از تولید هورمونی که تولید گلبول های قرمز خون را تقویت می‌کند باز دارد.
چه کسی کم خونی می‌گیرد ؟
خطر کم خونی در افرادی که رژیم غذایی نامناسبی دارند، اختلالات روده، بیماری های مزمن و عفونت ها بیشتر است. زنان باردار نیز مستعد ابتلا به این اختلال هستند. برلینر می‌گوید خطر کم خونی با افزایش سن افزایش می‌یابد و حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از افراد بالای ۶۵ سال دارای کم خونی هستند.
وی افزود اما این بیماری یک بخش طبیعی از پیری نیست بنابراین علت باید تشخیص داده شود. کم خونی بزرگسالان ممکن است ناشی از بیماریهای مزمن مانند سرطان یا کم خونی فقر آهن ناشی از خونریزی های غیر طبیعی باشد. این افراد به احتمال بیشتری دچار کم خونی می‌شوند :
- زنان با پریود های سنگین
- زنان حامله
- کودکان و نوجوانان خردسال به ویژه در دوره های رشد
- افراد بالای ۶۵ سال
- رژیم غذایی با آهن، فولات یا ویتامین ب۱۲ ناکافی
- افرادی که تجربه خونریزی داخلی بخاطر زخم معده یا پولیپ روده بزرگ دارند
- افراد مبتلا به اختلالات خون ارثی مانند کم خونی مدیترانه‌ای یا تالاسمی
علائم
اشکال خفیف کم خونی علائم خاصی را بروز نمی‌دهند، اما درصورت بروز علائم زیر را مشهاده خواهید کرد:
- احساس خستگی و ضعف
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس، به خصوص هنگام ورزش
- سردی دست و پا
- ضعف یا سرگیجه
- افزایش تشنگی
- نبض و تنفس سریع
- گرفتگی زیر پا
- عوارض قلبی (ضربان غیر طبیعی قلب، سوفل قلب، ورم قلب)
تشخیص
اولین تست مورد استفاده برای تشخیص، تست شمارش کامل خون است که قسمت های مختلف و ویژگی های خون را اندازه گیری می‌کند:این آزمایش تعداد و اندازه سلول های قرمز خون و همچنین میزان هموگلوبین را نشان می‌دهد. تعداد گلبولهای قرمز خون پایین تر از حد معمول یا سطح هموگلوبین پایین نشانگر کم خونی است.
بیشتر بدانید: بیماری سفلیس چیست؟ علائم، راه های انتقال، روش های تشخیص و درمان آن
در صورت نیاز به آزمایش بیشتر برای تعیین نوع آن می‌توان نمونه خون را در زیر میکروسکوپ بررسی کرد تا ناهنجاری ها در اندازه و شکل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها بررسی شود.
درمان
درمان به نوع آن بستگی دارد. کم خونی های ناشی از کمبودهای مواد غذایی به خوبی به تغییرات رژیم غذایی پاسخ می‌دهند و بهبود می‌یابند. افراد مبتلا به فقر آهن ممکن است نیاز داشته باشند تا از یک تا چند ماه مواد دارای آهن مصرف کنند. مصرف آهن برای زنان باردار می‌تواند ناراحتی های معده یا یبوست به همراه داشته باشد.
برای کم خونی های کمبود ویتامین، مکمل های ب۱۲ یا فولات، تزریق مستقیم ب۱۲ و رژیم غذایی می‌تواند سطح این مواد مغذی را در خون بهبود بخشد. مشکلات جدی مانند آپلاستیک که منجر به نارسایی مغز استخوان می‌شود ممکن است با داروها و انتقال خون درمان شوند. اشکال شدید تالاسمی نیز ممکن است نیاز به انتقال مکرر خون داشته باشد. درمان مدیترانه‌ای ممکن است شامل مسکن ها، انتقال خون یا پیوند مغز استخوان باشد.