خوانش پریشی یک اختلال یادگیری است که امر خواندن و نوشتن را برای فرد دشوار می کند. خوانش پریشی بر روش هایی که مغز سمبل ها و صدای کلمات را پردازش می کند اثر می گذارد و بر تشخیص، هجی کردن و توانایی انطباق حروف با صدا ها اثر می گذارد. با اینکه دیسلکسی عارضه ای عصبی است اما هیچ ارتباطی با هوش ندارد.
خوانش پریشی بسیار شایع است و متخصصین معتقدند که بین ۵ تا ۱۰ درصد افراد به این عارضه مبتلایند در حالی که بعضی دیگر تا ۱۷ درصد نیز تخمین می زنند. تشخیص، هدایت و حمایت از سنین اولیه می تواند به کاهش تاثیر این عارضه در بزرگسالی کمک کند.
دیسلکسی یا خوانش پریشی چیست؟
خوانش پریشی بر پردازش های مغز بر روی حروف و نماد های مکتوب اثر می گذارد و تشخیص و هجی و خواندن آنها را سخت می کند. هرچند تاثیرات آن بر روی افرا متفاوت است. افرادی که به این عارضه مبتلایند نمی توانند رسا و بدون اشکال متنی را بخوانند و گاها معنی آنچه که می خوانند را نیز متوجه نمی شوند. خوانش پریشی یه عارضه عصبی است و می تواند موروثی باشد و ارتباطی با آموزش یا تربیت ضعیف ندارد.
افراد مبتلا به دیسلکسی در صورت دریافت آموزش های مناسب می توانند بر این عارضه فائق آیند. در اوایل سال ۲۰۱۸، ۳۳ قانون مربوط به نارساخوانی در ایالات متحده تصویب شد. این نشان دهنده این واقعیت است که سازمان های دولتی نیاز به مداخله اولیه برای حمایت از کودکان مبتلا به نارساخوانی دارند.
بیشتر بخوانید: نکته‌ای حائز اهمیت درمورد اختلال یادگیری درکودکان
تشخیص اختلال خوانش پریشی
خوانش پریشی معمولا در کودکی یا سنین اولیه جوانی تشخیص داده می شود. بزرگسالانی که این عارضه در آنها تشخیص داده می شود معمولا از ابتدای زندگی با دیسلکسی همراه بوده اند هرچند که احتمال این هست که دیسلکسی با ضربه مغزی نیز بوجود آید. اگر معلمی یا والدین مشکوک به خوانش پریشی در فرزندان شدند باید به دنبال ارزیابی حرفه ای پزشک باشند. تشخیص و مداخله در سنین پایین می تواند به مدیریت عارضه کمک بسیاری کند.
تشخیص خوانش پریشی می تواند درب را برای حمایت بیشتر از کودک یا نوجوانان مبتلا باز کند. آنها ممکن است واجد شرایط خدمات آموزشی ویژه، برنامه های پشتیبانی و خدمات بخصوص در کالج ها و دانشگاه ها باشند. بنابر انجمن بین المللی اختلال خوانش پریشی، ارزیابی های تشخیصی اغلب حوزه های زیر را پوشش می دهد :
- اطلاعات پیش زمینه ای از جمله سابقه خانوادگی و سالهای اولیه کودکی
- هوش
- مهارت های شفاهی زبان
- تشخیص کلمات
- روان خوانی
- درک مطلب
- دانش واژگان
- رمزگشایی یا توانایی خواندن کلمات جدید با استفاده از دانش صدای حروف
- پردازش واج یا نحوه پردازش صداهای حروف توسط مغز
در حین ارزیابی، آزمون گیرنده عارضه های دیگری را كه دارای علائم مشابهی هستند را رد می كند. برای مثال مشکلات بینایی، اختلال شنوایی، آموزش نادرست و ناکافی و عوامل اجتماعی و اقتصادی.
علائم دیسلکسی یا خوانش پریشی
علائم خوانش پریشی در هر سنی می تواند بروز کند اما معمولا در کودکی نشان داده می شود. دیسلکسی می تواند چالش هایی ایجاد کند که می توان به این موارد اشاره کرد :
رشد
کودکان مبتلا به دیسلکسی دیرتر از همسالان خود فعالیت هایی همچون سینه خیز کردن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن یا صحبت کردن را می آموزند.
حرف زدن
کودکان مبتلا به خوانش پریشی دیرتر از بقیه کودکان حرف زدن می آموزند. همچنین در تلفظ صحیح، تشخیص صدای حروف و … مشکل خواهند داشت.
خواندن
این مشکل معمولا در اوایل پیش دبستانی بروز پیدا می کند. کودکان در این دوره در انطباق دادن حروف و صدا ها و تشخیص صدای حروف و کلمات مشکل خواهند داشت. علائم خوانش پریشی با بزرگ شدن و یادگرفتن مهارت های پیچیده تر نیز می تواند بروز پیدا کند. برای مثال :
- دستور زبان
- درک مطلب
- روان خواندن
- ساختار جمله
- نوشتن دقیق و عمیق
کودکان مبتلا به دیسلکسی از خواندن ممانعت می کنند و از اینچنین شرایط فراری اند.
نوشتن
بعضی کودکان مبتلا به دیسلکسی از الگو های معین یادگیری پیروی نمی کنند به این صورت که ممکن کلمه یا عبارتی را کاملا یاد گرفته ولی فردای آن روز به خاطر نیاورند.
پردازش اصوات
اگر یک کلمه بیش از دو هجا داشته باشد، پردازش صداها می تواند برای فرد مبتلا بسیار چالش برانگیز باشد. به عنوان مثال، در کلمه “ناخوشایند” فردی که خوانش پریشی دارد ممکن است بتواند ابتدای کلمه “نا” را تلفظ کند اما بقیه را خیر.
مجموعه داده ها
کودکان مبتلا به دیسلکسی ممکن است برای یادگیری حروف الفبا و نحوه تلفظ آنها زمان بیشتری نیاز داشته باشند. آنها همچنین ممکن است در به یاد آوردن روزهای هفته، ماه های سال، رنگ ها و برخی از جداول حسابی دچار مشکل شوند.
هماهنگی
افرادی که دیسلکسی دارند نسبت به همسالان خود از هماهنگی کمتری برخوردارند برای مثال گرفتن توپ می تواند برای آنها مشکل باشد یا چپ و راست را از یکدیگر تشخیص ندهند. کاهش هماهنگی بین دست و چشم نیز می تواند نشانه ای از سایر بیماری های مشابه عصبی، از جمله دیسپراسی باشد.
تمرکز
برای افراد مبتلا به خوانش پریشس تمرکز کردن سخت است. شاید علت آن باشد که بعد از چند دقیقه تلاش برای خواندن و نوشتن و نتیجه ای ندیدن از نظر ذهنی خسته می شوند. همچنین تعداد بیشتری از کودکان مبتلا با خوانش پریشی به بیماری ای دی اچ دی مبتلا می شوند. بنابر برخی تخمین زنی ها ۳۰ درصد از کسانی که به دیسلکسی مبتلایند به ای دی اچ دی نیز مبتلایند.
زنجیره افکار
یک فرد مبتلا به دیسلکسی ممکن از به گونه ای ایده ها و افکار را تجربه و بیان کند که برای همسالان دیگر خود غیرمنطقی و بی ارتباط بیاید.
بیماری های خود ایمنی
افراد مبتلا به دیسلکسی بیشتر به بیماری های خودایمنی مانند آلرژی های فصلی، آسم و اگزما مبتلا می شوند.
مدیریت اختلال خوانش پریشی
هیچ درمانی برای دیسلکسی وجود ندارد اما رعایت طیف وسیعی از رویکردها می توانند به انجام کارهای روزانه کمک کنند. دیسلکسی بر هر فرد اثری متفاوت می گذارد و اکثریت راهی برای تطبیق و مرتقع کردن شرایط خود پیدا می کنند. تشخیص و رعایت حمایت های لازم در کودکی تاثیر مثبت و بلند مدتی خواهد داشت. مدیریت خوانش پریشی در کودکان شامل :
- ارزیابی نیازهای فردی : انجام این کار به معلمان کمک می کند تا برنامه ای هدفمند برای کودک تهیه کنند.
- ابزارهای یادگیری تطبیقی : كودكان مبتلا به دیسلکسی با استفاده از ابزارهای یادگیری كه از حواسشان نظیر لامسه، بینایی و شنوایی استفاده می کند، نتیجه بهتری می گیرند.
- راهنمایی و پشتیبانی : مشاوره می تواند با کم کردن تاثیرات منفی عارضه بر اعتماد به نفس فرد موثر باشد. سایر اشکال پشتیبانی می تواند شامل دادن زمان اضافی در امتحانات باشد.
مرکز خلاقیت و دیسلکسی دانشگاه ییل برای افرادی که مبتلا به این عارضه هستند راهکار هایی برای مطالعه ارائه داده که شامل :
- استفاده از استراتژی های مدیریت زمان مانند تقسیم پروژه ها به بخش های کوچکتر و تهیه پیش نویس طرح قبل از شروع کار
- استفاده از ابزارهایی مانند فلش کارتها و فناوری متن به صدا
- سازماندهی یادداشت ها به صورت بصری، استفاده از برچسب ها، هایلایت کردن یا یک کدگذاری رنگی
- کار در یک فضای آرام و بدون صدا با استفاده از هدفون های عایق صدا
علل خوانش پریشی
محققان هنوز مطمئن نیستند که به چه علت بعضی خوانش پریشی می گیرند. امکان آنکه علت آن ژنتیکی باشد نیز وجود دارد زیرا دیسلکسی شکلی موروثی دارد و در نسل ها تکرار می شود. برخی از محققان تغییرات ژن دی سی دی سی۲ را با مشکلات خواندن و دیسلکسی همراه می دانند. با اینکه دیسلکسی از بدو تولد وجود دارد اما مواردی نیز هست که افراد عادی در طول زندگی بعد از حوادثی به دیسلکسی دچار شده اند، حوادثی همچون ضربه مغزی یا سکته.
زبان مادری فرد نیز در تجارب آنها از این عارضه و یادگیری اثر بگذارد. برای مثال، برای کسانی که دیسلکسی خفیف تا متوسط دارند آموختن زبانی که ارتباط بین شکل نوشتاری حروف و اصوات آن شفاف و گرامر یکدست داشته باشد مانند اسپانیایی و ایتالیایی آسان تر است. آموخت زبان هایی ارتباط های غیر شفاف بین شکل نوشتاری و تلفظ کلمات داشته باشند – برای مثال خواهر که تلفظ آن خاهر است – برای افراد مبتلا به خوانش پریشی دشوارتر است.
بیشتر بخوانید: اختلال یادگیری چیست و چه علائمی دارد؟
دیسلکسی یا خوانش پریشی در بزرگسالان و کودکان
علائم دیسلکسی با توجه به سن متفاوت است و در هر دوره به شکلی بروز می کند. قبل ازینکه کودکان به مدرسه بروند علائم شامل :
- تاخیر در حرف زدن و کند بودن فرآیند یادگیری کلمات
- ناتوان در ساخت و انتخاب کلمات، برای مثال اشتباه گرفتن کلمات با تلفظ مشابه
- ناتوان در حفظ اطلاعات مانند اعداد، الفبا و نام رنگ ها
هنگامی که در سن و دوران مدرسه اند علائم زیر را تجربه می کنند :
- نسبت به همسالان خود در خواندن ضعف داشته باشند.
- در پردازش اطلاعات و به خاطر سپردن وقایع مشکل داشته باشند.
- در پردازش تلفظ کلمات ناآشنا مشکل دارند.
- با خواندن و نوشتن برایشان بیشتر از دیگر کودکان طول می کشد.
- از انجام فعالیت هایی که شامل خواندن است خود داری می کنند.
نوجوانان و بزرگسالان اما :
- در خواندن با صدای بلند مشکل دارند.
- خواندن و نوشتن بیشتر برایشان طول می کشد.
- با هجی کلمات مشکل دارند.
- کلمات را نادرست می خوانند.
- در به یاد آوردن کلمات برای اشیاء یا موضوعات خاص مشکل دارند.
- در یادگیری یک زبان دیگر، حفظ کردن متن و انجام ریاضی مشکل دارند.
- خلاصه کردن یک داستان برایشان دشوار است.
انواع دیسلکسی یا خوانش پریشی
در حال هیچگونه دسته بندی برای این عارضه وجود ندارد با این وجود محققان در حال مطالعه علائم گوناگون در افراد هستند تا به دسته بندی دست یابند. شناسایی چالش های مختص هر فرد به کمک رسانی و حمایت دقیق به آنها کمک خواهد کرد. از جمله مشکلاتی که افراد تجربه می کنند:
- دیسلکسی واجی : که همچنین به عنوان دیسلکسی شنوایی شناخته می شود، مشکل در تقسیم کلمات به واحدهای کوچکتر است که تطبیق اصوات و لفظ را با فرم نوشتاری آنها دشوار می کند.
- دیسلکسی سطحی : به آن دیسلکسی تصویری نیز گفته می شود كه تشخیص كلمات از طریق دیدن و خواندن آن برای فرد مشکل است. این امر باعث ایجاد مشکلات یادگیری و یادآوری كلمات می شود.
- نارسایی نامگذاری سریع : فرد در هنگام مشاهده حروف و اعداد در به یادآوری آن مشکل دارد.
- دیسلکسی دوگانه : مشکل جدا کردن اصوات برای خواندن حروف و اعداد.
عبارت شایع دیگر، عبارت دیسلکسی جهتی است، به این معنی که فرد مشکل تشخیص چپ و راست را دارد. این مساله در دیسلکسی بسیار شایع است.
کلام آخر
خوانش پریشی اختلالی در یادگیری است که خواندن و نوشتن را برای فرد دشوار می کند. اگرچه درمانی برای این اختلال وجود ندارد، اما اقدامات و روش هایی هست که باعث مدیریت آن و تسهیل اعمال روزانه می شود. تجارب هر فرد مبتلا به خوانش پریشی با دیگری متفاوت است. با تشخیص زودهنگام و اقدامات و حمایت های مناسب فرد می تواند به زندگی عادی بازگردد.