علائم، علل، درمان و روش های تشخیص التهاب لوزالمعده یا پانکراس

التهاب لوزالمعده می تواند حاد و شدید باشد. التهاب حاد در بیشتر بیماران توسط سنگ کیسه صفرا ایجاد می شود. این باعث می شود که به اصطلاح، غده خود را هضم کند. علائم بارز التهاب لوزالمعده، درد فوقانی شکم است که به پشت پراکنده می شود. درباره ی علائم، دلایل، تشخیص و درمان التهاب لوزالمعده بیشتر بخوانید!

خلاصه بررسی های التهاب لوزالمعده

تعریف

التهاب لوزالمعده حاد یا مزمن است (غده ای در حفره شکمی که آنزیم های گوارشی و هورمون های مهم را تولید می کند)

علائم

التهاب لوزالمعده حاد: درد شدید در قسمت فوقانی شکم که به پشت پراکنده می شود، همچنین علائمی مانند تورم لثه، حالت تهوع و استفراغ، تب، یرقان، کبودی رنگ پوست را دارد. پانکراس مزمن: کاهش وزن، مشکلات گوارشی، خستگی، اختلالات راه رفتن، شب کوری، تمایل به خون ریزی و غیره را دارا می باشد.

دلایل

دلیل پانکراس حاد، اغلب سنگ های صفراوی یا مصرف الکل و بعضی اوقات داروها، عفونت ها و غیره را شامل می شود. منشأ پانکراس مزمن، معمولا مصرف منظم الکل است. موارد نادرتر شامل مریضی های متابولیک یا نقض ژنتیکی می باشد.

تحقیقات

مصاحبه ی بیمار(آنامنسیس)، معاینه بدنی، آزمایش خون( آنزیم لوزالمعده، کلسیم، گاما GT، فسفاتاز قلیایی، مقادیر کلیوی و غیره)، آزمایش مدفوع، روش های تصویربرداری( فراصوت، اشعه ایکس، تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی، کامپیوتر توموگرافی)، آندوسکوپی صفراوی(ERCP).

درمان التهاب لوزالمعده

التهاب لوزالمعده حاد: هیدراتاسیون، دارو، محدودیت های کوتاه مدت رژیم غذایی سبک، تغذیه مصنوعی، حذف سنگ های صفراوی موجود و به ندرت جراحی ضروری است. پانکراس مزمن: دوری از الکل، مصرف آنزیم های گوارشی و ویتامین ها، تجویز انسولین و به ندرت جراحی ضروری است.

تشخیص التهاب لوزالمعده

به دوره(حاد/مزمن) و شدت التهاب بستگی دارد.

علائم التهاب لوزالمعده حاد

درد شدید و ناگهانی در قسمت فوقانی شکم یکی از رایج ترین نشانه های التهاب لوزالمعده می باشد. اغلب علائمی مانند نفخ شکم، حالت تهوع و استفراغ را بروز می کند. با این حال، نوع و عوارض بستگی به شدت التهاب دارد. به طور خلاصه، پانکراس حاد علائم و عوارض زیر را به همراه دارد:

 درد شدید و حاد شکم فوقانی

درد ناگهانی فوقانی شکم که به صورت کمربندی به پشت یا دیگر جاها پراکنده می شود و می تواند چند روز ادامه دار باشد. اگر سنگ کیسه صفرا، محرک پانکراس حاد باشد، درد می تواند شدید و شدیدتر شود.(یعنی امواج آن افزایش و کاهش یابد.)

 حالت تهوع و استفراغ

درد فوقانی شکم در پانکراس حاد می تواند همراه با حالت تهوع و استفراغ باشد.

نفخ شکم

در پانکراس حاد، شکم اغلب کش مانند می شود و به فشار حساسیت پیدا می کند.

جوش صورت

تب و ضعف

دمای بالای 38 درجه سانتیگراد یک مکانیسم دفاعی بدن است که در طی واکنش های التهابی رخ می دهد. اغلب فشار خون بسیار پایین است. هری دو امر باعث می شود تا بیمار احساس ضعف و خستگی کند.

مشکلات گردش خون

مواد التهابی آزاد شده باعث می شود که دیواره های رگ ها نفوذ بیشتری پیدا کنند. این باعث می شود که نشت مایعات در بافت اطراف، راحت تر شود. این باعث افت فشار خون می شود و می تواند مشکلات گردش خون را به وجود بیاورد. احتمالا ممکن است حتی یک شوک برای گردش خون نیز اتفاق بیفتد.!

تجمع آب در شکم و ریه ها

در نتیجه ی پانکراس حاد، مایعات ممکن است در حفره ی شکمی(قطر شکم، آسیت) یا بین ریه ها و دیواره های قفسه سینه(افیوژن پلور) جمع شوند.

کبودی رنگ پوست

در پانکراس حاد شدید، لکه های سبز رنگ(کبودی) در اطراف ناف(نشانه کالن) یا بر روی پهلوهای جانبی(نشانه گری تورنرGrey turner) ظاهر می شود. این لکه ها در اثر خونریزی های کوچک در بافت چربی سطحی، ایجاد می شوند. این علائم برای ادامه ی دوره پانکراس حاد، یک علامت نامطلوب به حساب می آید.

یرقان (زردی)

در بسیاری موارد، پانکراس حاد ناشی از بیماری صفراوی می باشد. اگر این اندام به درستی کار نکند، بیلی روبین، که محصول تجزیه ی رنگدانه ی قرمز خون(هموگلوبین) است، در بدن باقی می ماند و در مکان های مختلف رسوب می کند. اول از همه، اسکلرا، سفیدی چشم است که تغییر رنگ می دهد. سپس، بیلی روبین در پوست و غشاهای مخاطی رسوب می شود و در نتیجه رنگ زرد به خود می گیرد.

دلایل و عوامل خطر التهاب لوزالمعده حاد 

پانکراس حاد در 45 درصد از موارد، ناشی از سنگ صفراوی(پانکراس صفرای) است: صفرا( در کبد تولید می شود و به طور موقت در کیسه صفرا ذخیره می شود) و ترشحات گوارشی از لوزالمعده(آب لوزالمعده) معمولا از مجرای مشترک روده کوچک عبور می کند.

آنزیم گوارشی موجود، در آب لوزالمعده جمع می شود و سپس به جای آن که در روده فعال باشند، در لوزالمعده فعالیت می کنند. آن ها به بافت صفرا حمله می کنند، به طوری که لوزالمعده، خود را تا حدی هضم می کند(اتودایژن پروتئولیتیک). بافت آسیب دیده سیستم ایمنی را وارد عمل می کند و واکنش های التهابی رخ می دهد.

پانکراس حاد معمولا در اثر بیماری مجاری صفرا مانند سنگ صفراوی ایجاد می شود که مجاری را برای ترشحات صفرا و لوزالمعده مسدود می کند. الکل، دومین دلیل رایج برای پانکراس حاد می باشد.

الکل 35 درصد از کل موارد بیماری را دربر می گیرد. الکل مستقیما به بافت های لوزالمعده حمله می کند و باعث واکنش های التهابی می شود. برای ابتلا به پانکراس حاد، ضروری است که الکل مصرف نکنید. برخی افراد مبتلا به پانکراس قبلا به مقدار متوسطی از الکل، واکنش نشان دادند.

موارد نادرتر از پانکراس حاد(تقریبا 15 درصد از کل موارد) عبارت اند از:

• عفونت های ویروسی مانند اوریون، HIV، هپاتیت
• داروهای خاص مانند عوامل هیدراته کننده، کاهش دهنده فشار خون، هورمون ها
• سطح بالای کلسیم به عنوان مثال، در موارد فعالیت بیش از حد پاراتیروئید
• بالا بودن چربی خون(< 1000 میلی گرم)
• اندوسکوپی سیستم مجاری صفراوی(ERCP)، جراحی یا آسیب شکمی
• وراثت(پانکراتیت ارثی)
• ویژگی های ویژه اناتومیک

در حدود 15 درصد از مبتلایان، هیچ دلیلی برای لوزالمعده وجود ندارد. پزشکان این را پانکراس ایدئوپاتیک می نامند.

پانکراس مزمن

برخلاف پانکراس حاد، پانکراس مزمن، التهاب مکرر لوزالمعده است. منشا آن 70 تا 80 درصد، مصرف منظم الکل می باشد. افراد به طور متفاوت به الکل واکنش نشان می دهند: گاهی اوقات مقدار کمی از الکل برای التهاب مزمن لوزالمعده، کافی است.

این بیماری اغلب با علائم خفیف یا متوسط شروع می شود. درد در شکم فوقانی یک علامت معمولی است-همانند پانکراس حاد. آن ها اغلب بعد از شام خوردن باز می شوند. دیگر نشانه های رایج پانکراس مزمن شامل کاهش وزن، مشکلات گوارشی، حالت تهوع، استفراغ، مدفوع براق و بدبو(مدفوع چرب) می باشد.

آزمایشات و تشخیص التهاب لوزالمعده حاد

اگر نشانه های پانکراس حاد در شما گسترش یافت، باید سریعا به پزشک خانوادگی یا متخصص و یا متخصص دستگاه گوارش و معده مراجعه کنید. اگر بیماری در خارج از ساعت کاری اتفاق افتاد، توصیه می شود که به بیمارستان مراجعه کنید. در خصوص تشدید علائم، نباید در جستجوی کمک پزشکی تردید کنید. پانکراس حاد نه تنها می تواند دردناک باشد، بلکه تهدیدی برای زندگی به حساب می آید.

جمع آوری سابقه پزشکی

اول، پزشک درباره ی علائم شما سؤال هایی می پرسد. او همچنین منشأ پانکراس را نیز جویا می شود. سؤال های معمولی که در مصاحبه ی آنامنسیس از بیماران پرسیده می شود، عبارت اند از:

• آیا تب داشتید یا احساس مریضی می کنید؟
• آیا علائم ناگهانی ظاهر شدند؟ یا در موقعیت خاصی ظاهر شدند؟
• آیا با سنگ صفراوی آشنا هستید؟
• آیا دارویی مصرف می کنید؟ در صورت مصرف، چه نوع دارویی به حساب می آید؟
• آیا قبل از اینکه علائمتان ظهور پیدا کنند، الکل مصرف کردید یا آیا به طور مرتب الکل می نوشید؟
• آیا آزمایش خون شما، افزایش سطح چربی خون و کلسیم را نشان داد؟

معاینه ی بدنی

مصاحبه با معاینه ی بدنی هدایت می شود. پزشک از شما می خواهد که شکم خود را تمیز کنید. این کار به پزشک اجازه می دهد تا بررسی کند که آیا شکم شما نفخ دارد یا خیر. زیرا یکی از دلایل اصلی پانکراس حاد، نفخ شکم می باشد. به علاوه، شکم اغلب به درد بسیار حساس می شود. بیماران پاهای خود را جمع می کنند تا درد شکم را مقداری تسکین دهند.

در طی معاینه ی بدنی، پزشک به دنبال کبودی در پهلوهای جانبی و اطراف ناف و قفسه سینه می گردد، درحالی که سفیدی چشم و پوست به رنگ زرد تبدیل شده است.

آزمایش خون

برخی از ارزش یابی خون، به رد یا تأیید پانکراس کمک می کند: به عنوان مثال، افزایش سطح آنزیم های لوزالمعده لیپاز و آلفا-امیلاز، در هنگام ابتلا به پانکراس در خون قابل تشخیص است. با این حال، افزایش سطح آنزیم می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد، بنابراین حتما به دلیل تأیید پانکراس نیست.

در هنگامی که پانکراس مشکوک است، دیگر ارزش یابی های خون مانند، قند خون و ارزش یابی کبد و کلیه نیز شناسایی می شود. سطح کلسیم نیز اندازه گیری می شود. افزایش سطح کلسیم می تواند یکی از دلایل پانکراس حاد باشد.

افزایش سطح گاما GT و آلکلین فسفاتاز(AP) ممکن است گرفتگی صفرا را نشان دهد. علاوه براین، پزشک می تواند براساس پروتئین فعال C(CRP)، التهاب را اندازه گیری کند. اگر این پروتئین بالا باشد، التهاب در بدن را نشان می دهد. ارزش یابی CRP برای مشخص کردن دوره ی پانکراس حاد، مناسب است.

روش های تصویر برداری

برای مطمئن شدن از تشخیص پانکراس، پزشک ممکن است از طریق روش های تصویربرداری، حفره شکمی را بررسی کند. سریعترین و آسان ترین راه، آزمایش فراصوتی(سونوگرافی) می باشد. در این روش اغلب سنگ های صفراوی تشخیص داده می شوند که رایج ترین دلیل پانکراس حاد می باشد.

به علاوه، پزشک می تواند از فراصوت برای ارزیابی میزان التهاب و تشخیص بیماری مرتبط با تغییرات، استفاده کند. این بیماری می تواند شامل تورم لوزالمعده، بافت های مرده و احتباس آب در شکم و ریه ها باشد.

اگر یافته های فراصوتی بی نتیجه باشد، تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی(MRI) یا کامپیوتر توموگرافی(CT) می تواند شفافیت را ارائه دهد. اما هر دو روش، تصاویر بسیار دقیقی از بافت مورد آزمایش ارائه می دهند. آن ها همچنین در پانکراس شدید نیز استفاده می شوند.

آزمایش اشعه ایکس برای بررسی عملکرد ریه ها و روده استفاده می شود. انباشته شدن آب بین ریه ها و دیواره های قفسه سینه و در حفره ی شکمی می تواند در اشعه ایکس شناسایی شود. هرگونه حباب هوا در روده ی فلج نیز قابل مشاهده است.

آزمایش اندوسکوپی

اگر مجرای صفرا توسط سنگ صفراوی یا تومور در اطراف مجرای صفرا مسدود شده باشد، پزشک اندوسکوپی صفرا را انجام می دهد: این یک تصویر آیینه ای از لوزالمعده و مجرای صفرا و کیسه صفرا است.

اصطلاح پزشکی برای این معاینه ی اندوسکوپی، آندوسکوپی پسروی پانکراس-کولانژیو گرافی(ERCP) می باشد. با ERCP، سنگ صفراوی که تشخیص داده شد، به سرعت از بین می رود.

آزمایش مدفوع

اگر پانکراس مشکوک باشد، پزشک آزمایش مدفوع بیمار را به آزمایشگاه می فرستد تا آن را بررسی کنند. تعداد آنزیم های الاستاز پانکراس، اندازه گیری می شود، که به طور معمول بدون تغییر با مدفوع دفع می شوند. در صورت آسیب دیدگی بافتی(به عنوان مثال در نتیجه ی پانکراس مزمن)، الاستاز کمتری به روده کوچک و مدفوع می رسد.

سپس غلظت الاستاز در مدفوع به طور معمول کم می شود. از آنجا که برخی از بیماری ها می توانند علائم مشابهی با پانکراس داشته باشند، پزشک باید آن ها را در دوره ی تشخیص ها حذف کند. این بیماری ها شامل حمله ی قلبی، پانکراس، قولنج صفراوی یا کلیوی، حاملگی رحمی و امبولی ریوی می باشند.

درمان پانکراس حاد

پانکراس حاد به طور جدی، تهدید کننده زندگی مبتلایان است. بیماران باید در بیمارستان و در موارد شدیدتر باید در مراقبت های ویژه تحت معالجه قرار بگیرند. مصرف کافی مایعات و درد درمانی مناسب یکی از مؤلفه های مهم درمان است. به علاوه، رژیم غذایی ای مناسبی باید تنظیم شود.

پانکراس-تجویز مایعات

در بیماران مبتلا به پانکراس، مقدار زیادی مایع از رگ های خون به بافت ها نشت می کند. این منجر به کمبود مایعات در رگ های خونی می شود. احتمالا به دلیل ضعف گردش خون، فشار خون افت می کند. بنابراین، بیمار از طریق تزریق، مایعات کافی دریافت می کند. اگر آن ها فاقد نمک خونی(الکترولیت) باشند، این ها نیز به بیماران تزریق می شود.

داروهای التهاب لوزالمعده

داروهای مسکن و ضد اسپاسم به درد شدید و گرفتگی کمک می کند. بیماران با پانکراس حاد شدید، اغلب آنتی بیوتیک دریافت می کنند: هدف، جلوگیری یا مبارزه در مراحل اولیه از عفونت باکتریایی لوزالمعده التهابی می باشد. در بسیاری موارد، پانکراس حاد می تواند منجر به تشکیل لخته های خونی(ترومبوز) شود، به همین دلیل پزشکان، هپارین ضد انعقادی را به عنوان احتیاط تزریق می کنند.

نقش مواد مغذی در التهاب لوزالمعده

برای تسکین پانکراس، بیماران نباید چند روز غذا بخورند. این خصوصا در زمانی  که حالت تهوع و استفراغ رخ می دهد، ضروری است. در موارد پانکراس شدید و عوارض، بیماران با تزریق، مواد مغذی(تغذیه تزریقی) لازم را تأمین می کنند.

گاهی اوقات لوله روده ای کوچک وارد می شود: پزشک با دقت لوله ی نازکی را از طریق بینی یا دهان، مری یا شکم بیمار، وارد روده کوچک می کند. از طریق این راه، مواد مغذی می تواند به طور مستقیم وارد روده شود. به محض اینکه بیمار مجددا غذا بخورد، یک رژیم غذایی سبک(پرهیز از گوشت، برنج، چای و غیره) شروع می شود.

بیشتر بدانید: کاهش ریسک سرطان لوزالمعده در زنان با این رژیم غذایی

خوردن غذاهای سرشار از چربی بعد از دو تا سه هفته مجاز می شوند و در حال حاضر فقط مقادیر کمی مجاز هستند. الکل مجاز نیست. نکات مفصل تری درباره ی تغذیه در مورد پانکراس، توسط پزشک معالج ارائه می شود. پزشک همچنین ممکن است توصیه کند، که بیمار به طور موقت آنزیم هایی را که از هضم حمایت می کنند را مصرف کند.

از بین بردن سنگ صفراوی

اگر سنگ صفراوی، دلیل پانکراس حاد باشد(پانکراس صفراوی)، معمولا با استفاده از اندوسکوپیERCP از بین می رود. سنگ های بزرگتر اول با امواج شوک خرد می شوند(امواج شوک درمانی)

جراحی

در موارد پانکراس حاد شدید، جراحی ضروری است. به خصوص اگر تعدادی از بافت های پانکراس براساس التهاب مرده باشند، باید بریده شوند.

دوره و پیش آگاهی التهاب لوزالمعده حاد

اگر برای این بیماری هیچ عوارضی رخ نداد، پیش اگاهی برای پانکراس حاد خوب است. با درمان های مناسب، تقریبا 80 درصد از بیماران بعد از یک تا دو هفته، به بهبودی می رسند. در 20 درصد از موارد، عواقب جدی ایجاد می شود. روند بهبودی می تواند هفته ها یا ماه ها طول بکشد. پانکراس حاد شدید، حدود 15 درصد از مبتلایان را می کشد.

شاخص امتیاز-رنسون

به منظور ارزیابی بهتر پیش اگاهی از پانکراس حاد در موارد فردی، پزشکان از امتیاز رنسون استفاده می کنند.

پارامترهای مختلف بالینی و ارزش های آزمایشگاهی طی 48 ساعت اول بعد از بستری بیمار در کلینیک ارزیابی می شود:

یک امتیاز، در امتیاز بندی رنسون برای هر معیاری قابل اجرا می باشد. هرچه امتیاز بالاتر باشد، خطر پانکراس حاد بیشتر و کشنده تر می شود(پیش آگاهی مرگ و میر)

عوارض ممکن التهاب لوزالمعده

اگر پانکراس حاد درمان نشود، باعث عوارضی در بدن می شود. این عوارض عبارت اند از:

کمبود حجم شوک (شوک هیپوولمیک)

رگ های خونی در نتیجه التهاب، نفوذپذیرتر می شوند. اگر مایعات بیش از حد به بافت اطراف نشت کنند، کمبود خطرناک حجم در سیستم عروقی ایجاد می شود-فشار خون افت پیدا می کند، به حدی که اندام ها نمی توانند با اکسیژن کافی تأمین شوند. نتیجه ی آن، شوک هیپوولمیک می باشد.

بیشتر بدانید: تغذیه مناسب برای حفظ سلامت لوزالمعده

فلجی روده

هر التهابی در اتاق سرویس می تواند حرکات طبیعی در روده را مختل کند. این امر حتی می تواند باعث توقف کامل شود، به طوری که پالپ غذایی دیگر حمل نشود. در صورت وقوع این اتفاق، شما یک فلجی روده تهدید کننده برای زندگی را تجربه می کنید.(انسداد فلجی روده). نشانه های احتمالی، درد شدید و نفخ شکم می باشد. در موارد شدیدتر، بیمار استفراغ می کند. انسداد روده باید همیشه در اسرع وقت درمان شود!

بیشتر بدانید: انسداد روده چیست؟

کیست پانکراس (Pseudocysts)

بعد از اینکه پانکراس حاد فروکش کرد، حفره های پر از مایع می توانند در لوزالمعده تشکیل شوند که توسط الیاف کلاژن و بافت ترمیم زخم، احاطه شده اند. به آن ها کیست پانکراس گفته می شود. اغلب آن ها کوچک باقی می مانند و هیچ علائمی ندارند و معمولا ظرف چند هفته از بین می روند. اما گاهی عوارضی مانند سوء هاضمه یا احساس سیری را شامل می شود.

به علاوه، کیست های بزرگ در خطر پارگی، خونریزی یا عفونی شدن و تشکیل آبسه هستند. به منظور جلوگیری از وقوع این امر، مایع موجود در کیست های بزرگتر توسط سوزن تو خالی از خارج کشیده می شوند (زهکشی). گاهی عمل جراحی ضروری است.

التهاب لوزالمعده عفونی نکروز کننده

پانکراس حاد به ندرت به پانکراس عفونی نکروز کننده تبدیل می شود. این بدان معنی است: بافت غده در اثر التهاب(نکروز) می میرد و بافت مرده با باکتری ها آلوده می شوند. این عارضه خطرناک می تواند منجر به SIRS (سندروم پاسخ سیستماتیک التهابی) شود: این با گسترش التهاب در کل بدن مشخص می شود.

نشانه های احتمالی، تب بالا (اما گاهی درجه حرارت پایین)، ضربان تند و تنفس سریع می باشد. خطر نارسایی اندام نیز وجود دارد.

پیش گیری از التهاب لوزالمعده حاد

برای مبتلایان، به نظر می رسد که پانکراس حاد از جاهای ناشناخته بیرون می زند. درحقیقت، چنین بیماری هایی طول می کشد تا با سبک زندگی گسترش یابد.

برای پیشگیری از پانکراس حاد، شما باید نکات زیر را درنظر بگیرید:

• غذاهای کم چرب بخورید
• الکل کم مصرف کنید
•  بیماری هایی مانند افزایش سطح چربی خون یا پرکاری تیروئید پاراتیروئید را کنترل کنید

کسانی که مبتلا به پانکراس حاد هستند، باید این توصیه ها را دنبال کنند.