در اسکلرودرمی سیستم ایمنی بدن به بافت های سالم مانند کلاژن حمله کرده و بافتی زخم گونه بجای می گذارد که باعث سفت و ضخیم شدن پوست و دیگر آسیب ها به بافت های بدن می شود.اسکلرودرمی موضعی هنگامی است که بیماری فقط بر بخشی از پوست اثر می گذارد اما اسکلروز سیستمی و اسکلرودرمی هنگامی است که بیماری تمامی ارگان های بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. اسکلروز (تصلب بافت) سیستمی باعث التهاب، سفت شدن و ضخیم شدن بافت های اتصال دهنده می شود که این خود منجر به زخم شدن و آسیب به بخش های مختلف بدن همچون ریه ها، کلیه، قلب و دستگاه گوارش می شود که علائم مشخصی نیز دارد مانند رفلاکس اسید معده، درد و سخت شدن بلع و هضم.
احتمال درگیر شدن دستگاه گوارش در اسکلروز سیستمی و اسکلرودرمی بسیار شایع است، حدود ۹۰ درصد بیماران آنرا تجربه می کنند. علائم در دستگاه گوارش بیشتر در بیمارانی که مبتلا به نوع سیستمی( تمام سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار می دهد) هستند دیده می شود تا نوع موضعی. مری؛ لوله ای که دهان را به معده وصل کرده و راه انتقال غذا و آب به آنجاست، در میان بخش های مختلف سیستم گوارش بیشترین احتمال درگیری در اسکلروز سیستمی را دارد. گاها به آن اسکلرودرمی مری نیز گفته می شود.
چگونه اسکلرودرمی بر مری تاثیر می گذارد ؟
اسکلرودرمی نه تنها پوست بلکه بافت نرم عضلات صاف را نیز می تواند سخت و سفت کند. اسکلرودمی می تواند بافت عضلات صاف مری را به بافت سخت و ضخیم و زخم گونه تغییر دهد. اسکلرودرمی با سخت کردن و باریک کردن عضلات مری آن را ضعیف تر می کند. این مورد می تواند در نهایت به چیزی منتهی شود که پزشکان به آن “اختلال در تحرک” می گویند که به معنی سخت شدن بلع است. این مساله خود به دو مشکل بزرگ منتج می شود :
حرکت کند غذا در سیستم گوارش که باعث سخت شدن بلع و احساس سیری و نفخ کاذب می شود. عضله اسفنکتر یا باسطه که بین مری و معده قرار دارد و مانع برگشت محتوی معده به دهان کامل بسته نمی شود که این منجر به رفلاکس اسید معده می شود.
دکتر اسپیرا می گوید : درگیر شدن مری در اسکلرودرمی بسیار شایع است اما بستگی به این نیز دارد که چگونه آنرا تعریف کرده و چه شدتی داشته باشد. اگرچه تشخیص و درمان اسکلرودرمی و اسکلروز سیستمی بر عهده رادیولوژیست هاست اما در شرایطی که شرایط سیستم گوارش بدتر می شود فرد باید به متخصص گوارش مراجعه کند.
علائم اسکلرودرمی مری
هنگامی که غذا می خورید، غذا از دهان به گلو و سپس از طریق لوله ای به معده انتقال می یابد. ماهیچه ای در انتها مری وجود دارد که عبور غذا را کنترل می کند و اجازه برگشت آن به مری و دهان را نمی دهد. هنگامی که به اسکلروز سیستمی مبتلا باشید آن ماهیچه کنترل کننده کامل بسته نمی شود و غذا و اسید به معده به مری برمی گردند.
به این وضعیت بیماری رفلاکس گوارشی گفته می شود. رفلاکس گوارشی با برگرداندن اسید معده به مری و دهان باعث احساس سوزش در سینه، مری و دهان می شود. همچنین این اسید باعث آسیب رساندن به پوشش قسمت تحتانی مری و ایجاد بافت های زخم گونه بیشتر و باریک تر شدن لوله مری می شود.
دیگر علائم عبارتند از :
- سخت شدن بلعع
- درد هنگام بلع
- احساس گیر کردن غذا در گلو
- سوزش سر دل
- برگشت غذا یا استفراغ
- درد سینه
- احساس خفگی
- گرفتگی صدا
دکتر اسپیرا می گوید نیمی از بیماران اسکلرودرمی رفلاکس گوارشی و سختی بلع نیز دارند. دکتر کنث بیر، متخصص پوست مرکز بهداشتی گود ساماریتان می گوید : مردم احساس می کنند چیزی انگار در گلویشان گیر کرده است.
هنگامی که اسکلرودرمی دیگر بخش های سیستم گوارشی را مانند روده کوچک، روده بزرگ، ماهیچه کنترل کننده مقعد و … را درگیر کند باعث شکل گیری علائم دیگری همچون اسهال، یبوست، نفخ، بی اختیاری مدفوع و گاستروپارسیس شود. گاستروپارسیس عارضه ای است که در آن غذا در مدتی طولانی تر از سیستم گوارش خارج می شود. از عوارض آن می شود به تهوع، استفراغ و درد های شکمی اشاره کرد.
تشخیص این بیماری
آزمایش های متعددی برای تشخیص این بیماری به کار می رود. به طور کلی پزشکان این آزمایش ها را فقط بر روی بیمارانی که علائم اسکلرودرمی گوارشی دارند همچون سوزش سر دل و سختی بلع، انجام می دهند.
آندوسکوپی بالاتنه
در این عمل از یک لوله باریک و منعطف که در انتهای آن دوربینی کار گذاشته شده استفاده می شود. با این دوربین می توان وضعیت مری را برای التهاب ها، عفونت ها، مری بارت (تغییرات پوشش داخل مری که ریسک ابتلا به سرطان مری را افزایش می دهد) و تنگ شدن لوله مری را مشاهده کرد.
مانومتری مری
هدف از این آزمایش، چک کردن کارکرد صحیح ماهیچه اسفنتکر انتهای مری است که وظیفه آن اینست که نگذارد غذا از معده به مری و دهان بازگردد. در این آزمایش لوله ای از طریق دهان به معده فرستاده می شود. با خوردن آب یا مایعات غلیظ تر یا غذا پزشک چگونگی عملکرد اسفنکتر را در طول هضم مشاهده و مطالعه می کند.
تست باریم
تست بلع باریم نوعی خاص از عکس های اشعه ایکس است که در آن فرد مایعی گچ مانند حاوی باریم می خورد و سپس پزشک از او عکس می گیرد. باریم باعث بهتر شدن کیفیت عکس ها می شود و می توان علائمی واضح تر از بیماری های همچون رفلاکس گوارشی، سخت شدن بلع، اندازه و شکل مری را هنگام بلع نشان می دهد.
تست پ-هاش مری
در این تست میزان بازی یا اسیدی بودن داخل مری چک می شود تا دید آیا به رفلاکس گوارشی مبتلا هستید یا خیر. لوله ای باریک از طریق بینی به مری و بالای اسفنکتر فرستاده می شود تا میزان اسیدی بودن مری را برای بیماری رفلاکس گوارشی چک کند. این لوله با چسبی به بینی شما متصل و دستگاه ثبت آن نیز حالتی مانند کمربند دارد و پوشیدنی است. بعد از ۲۴ ساعت پزشک اطلاعات ثبت شده توسط دستگاه را چک می کند.
عوارض و ریسک های اسکلرودرمی مری
مری بارت
بیماری رفلاکس گوارشی تنها یک عارضه اذیت کننده دستگاه گوارش نیست. اگر درمان نشود می تواند منجر به التهاب و زخم شدن و تنگ تر شدن لوله مری شود. با گذر زمان می تواند منجر به عارضه ای به نام مری بارت شود که در آن بافت داخلی مری تغییر کرده و شبیه به بافت داخل روده ها می شود. این امر در نهایت می تواند منجر به سرطان مری شود. به محض تشخیص این وضعیت پزشک به دنبال تغییرات مشکوک به سرطان خواهد گشت که قابل درمان و از بین بردن هستند. اکثر افرادی که مری بارت دارند اما به سرطان مری مبتلا نمی شوند.
مشکلات تنفسی و ریوی
در افرادی که اسکلرودرمی حاد مری دارند و از مشکلاتی همچون رفلاکس گوارشی و گاستروپارسیس رنج می برند محتویات معده می تواند وارد مجاری تنفسی و گلو شود و عوارض تنفسی همچون التهاب و بیماری های ریوی ایجاد کند.
تنگی مری
شایع ترین علت تنگی مری رفلاکس گوارشی طولانی مدت و شایع ترین علامت آن سخت شدن بلع است دسفاژی است. احساس می کنید انگار غذا در مری تان چسبیده یا به سختی حرکت می کند. در ابتدا بلع قرص یا غذا های جامد برایتان دشوار است اما با بدتر شدن وضعیت بلع مایعات نیز برایتان دشوار خواهد شد.
درمان این بیماری
مهم ترین عامل در مدیریت اسکلرودرمی مری تشخیص و علت یابی علائمی همچون سوزش سر دل و اختلال بلع است. درمان رفلاکس گوارشی در بیمارانی که اسکلرومی دارند شبیه درمان رفلاکس گوارشی در بیمارانی است که اسکلرودرمی ندارند با اینحال علائم در افرادی که اسکلرودرمی دارند وخیم تر و جدی تر است. درمان معمولا ترکیبی از دارو درمانی و تغییرات سبک زندگی و در موارد جدی تر عمل جراحی است.
تغییرات سبک زندگی بیماران اسکلرودرمی
درمان بیماری رفلاکس گوارشی و دیگر عوارض گوارشی معمولا با تغییرات سبک زندگی آغاز می شود هرچند برای درمان اسکلرودرمی ممکن است به تنهایی کافی نباشند. این تغییرات شامل :
وعده های غذایی کوچکتر اما با تعداد بیشتر
دکتر اسپیرا می گوید : از جایی که قدرت هضم سیستم گوارش کاهش یافته بهتر از حجم زیادی در هر وعده وارد آن نکنید و از طرفی نیز نباید کالری دریافتی را زیاد کاهش دهید.
علی عجم، رماتولوژیست دانشگاه ایالت اوهایو می گوید : همیشه مقداری فضا نگه دارید و تا حد سیری غذا نخورید. بعد از وعده های غذایی صاف بنشینید یا بایستید زیرا جاذبه به پایین بردن غذا و اسید معده کمک می کند.
چند ساعت قبل از خواب غذا نخورید
این کار باعث سوزش سر دل، دل درد و سخت شدن خواب می شود. دکتر اسپیرا می گوید : از آنجا که حرکت غذا در سیستم کند می شود مصرف غذا چند ساعت قبل از خواب باعث می شود که تا هنگام خواب غذا از معده خارج شده و وارد روده کوچک شده باشد. این کار احتمال رفلاکس معده را کاهش می دهد.
به تخت خوابتان شیب عمودی بدهید
دکتر اسپیرا می گوید اینکار با کمک گرفتن از جاذبه به حرکت و پایین نگه داشتن محتویات سیستم گوارشی کمک می کند. می توانید با گذاشتن آجر یا بلاک زیر پایه های تخت یا از بالشت های بلند یا تشک ها یا تخت های خاص استفاده کنید.
از پوشیدن لباس های تنگ خودداری کنید
دکتر اسپیرا می گوید : اسکلرودرمی و کاهش فعالیت روده ها باعث افزایش رشد باکتری های درون سیستم گوارش و در نتیجه نفخ و دل درد می شود. پوشیدن لباس های تنگ نفخ و دل درد را تشدید می کند.
از غذاهایی که باعث سوزش معده می شوند خودداری کنید
غذا های خاصی هستند که دل درد و سوزش معده را بدتر می کنند. این غذا ها ممکن است برای هر فرد متفاوت است. بعضی از این غذا ها شامل موارد زیر است :
- کافئین (قهوه، چای، نوشابه های مشکی)
- نوشیدنی های الکلی
- غذاهای سرخ کردنی و چرب
- مرکبات
- گوجه فرنگی و سس گوجه
- غذاهای تند
- شکلات
- نوشیدنی های گازدار
- پیاز
- نعناع
آهسته غذا بخورید و غذا را کامل بجویید
تنگ شدن مری و آهسته شدن حرکت غذا باعث سخت شدن عمل بلع می شود. سعی کند از غذاهایی همچون تکه های درشت نان، گوشت و غذاهای حجیم خودداری کرده و غذاهای نرم بخورید.
دارو درمانی رفلاکس
آنتی اسید ها به ویژه به شکل مایعشان می توانند اسید معده را خنثی کرده و سوزش معده را کاهش دهند. برای بیماران مبتلا به اسکلرودرمی مری دارویی به نام پمپ مهارکننده پروتونی تجویز می شود که محتوی لانزوپرازول یا پانتوپرازول است. نوع دیگری از درمان نیز با نام قطع کننده گیرنده های هاش-۲ که شامل ازومپرازول و رانیتیدین یا فاموتیدین است.
این دو نسخه به نوعی متفاوت از یکدیگر کار می کنند، مهار کننده های پروتونی از ترشح اسید معده جلوگیری کرده و قطع کننده های هاش-۲ با قطع کردن هیستامین که ماده ای شیمیایی است که باعث تولید اسید می شود، کار می کنند.
دارودرمانی کندی هضم برای اسکلرودرمی
داروهای درمان کندی حرکت غذا در سیستم گوارش و هضم با تحریک عضلات معده و روده کار می کنند تا روند هضم را نرمال نگه دارند. این داروها شامل متوکلوپرامید و اریترومایسین است. برای موارد حادتر سایر داروها ممکن است با دسترسی محدود و تحت نظارت پزشک توصیه شود. این دارو ها ممکن عوارض جانبی جدی داشته باشند.
جراحی این بیماری
در موارد حاد و پیشرفته اسکلرودرمی مری، آن را با عمل جراحی بزرگ تر و گشاد می کنند. این عمل که اتساع آندوسکوپیک نامیده می شود با وارد کردن یک بالن و باد کردن آن باعث کشیدگی عضلات مری شده و آن را گشاد می کند. این عمل ممکن است به صورت دوره ای و در طولانی مدت انجام شود.
موارد جدی رفلاکس گوارشی نیز در صورتی که با دارو درمان نشوند باید با جراحی درمان شوند. هرچند که جراحی های اسکلرودرمی و رفلاکس گوارشی متفاوت است و اندازه آن مورد تحقیق و مطالعه قرار نگرفته و باید با احتیاط انتخاب و اجرا شود.