کیست تخمدان حفره ای بر روی تخمدان ها است که تا حدودی با مایعات یا بافت پر شده است. کیست تخمدان یا مادرزادی است یا تحت شرایط خاصی ایجاد می شود. بیشتر کیست های تخمدان به خودی خود دردی ایجاد نکرده و عود نمی کنند.
توضیحات کیست تخمدان
کیست تخمدان نوعی بادکنک است که با بافت یا مایع پر می شود. اندازه آن معمولاً فقط چند میلی متر تا سانتی متر است و هیچگونه دردی ایجاد نمی کند. در معاینه سونوگرافی پیشگیرانه، این بیماری فقط به طور اتفاقی کشف می شود. بیشتر اوقات، چنین کیستهایی در دوران بلوغ یا یائسگی ایجاد می شوند، زیرا نوسانات شدید هورمونی در این دوران رخ می دهد، که باعث رشد کیست می شود.
کیست تخمدان غیر مادرزادی
بیشتر کیست های تخمدان تا سن بلوغ جنسی ایجاد نمی شوند. همچنین به آنها کیست های ” عملکردی” گفته می شود. از آنجا که این کیست ها عمدتا تحت تأثیر هورمون ها ایجاد می شوند، معمولاً در طول سیکل قاعدگی خانم ها اتفاق می افتد. با این حال، زنان مخصوصاً در دوران بلوغ و یائسگی تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار می گیرند که در این دوران دست خوش تغییراتی می شود.
در بعضی موارد، کیست به عنوان یک عارضه جانبی هورمون درمانی یا در صورت اختلالات مرتبط با بیماری در تعادل هورمون نیز ایجاد می شود. کیست های تخمدان عملکردی مختلف با هم تفاوت دارند: کیست فولیکول، کیست لوتئوم کورپوس، کیست شکلاتی و تخمدان پلی کیستیک.
کیست مادرزادی
سلول های گناد تخمدان ها هورمون ها و میل جنسی (استروژن ها و پروژسترون) را ایجاد می کنند. اگر مجرای غده ای مسدود شده یا جابه جا شود و مایع غده ای به عقب برگردد، کیست ایجاد می شود. این روند در طی رشد جنینی صورت می گیرد. در این صورت کیست “مادرزادی” نامیده می شود. کیست مادرزادی شامل کیست درمویید و کیست پارواریال (کیست تخمدان والدین) است. این کیست ها بسیار نادرتر از کیست های عملکردی هستند.
علل و عوامل خطرساز کیست تخمدان
در حالی که کیست تخمدان مادرزادی بواسطه جابه جایی غده های جنسی ایجاد می شود، کیست های اکتسابی تحت تأثیر هورمون ایجاد می شوند. انواع مختلف کیست ها باهم تفاوت دارند.
کیست جسم زرد (Corpus luteum)
پس از تخمک گذاری، بافت تخمدان که تخمک در آن رشد کرده است – فولیکول – به اصطلاح به جسم زرد تبدیل می شود. این تخمک، هورمون های جنسی استروژن و پروژسترون تولید می کند. اگر تخمک بارور شود، ابتدا جسم زرد در دوران بارداری در محل خود باقی می ماند. اگر تخمک بارور نشود، جسم زرد شکسته می شود و با کاهش غلظت هورمون در خون، خونریزی قاعدگی رخ می دهد.
با این حال، اگر جسم زرد به درستی تخریب نشده یا حتی به رشد خود ادامه دهد، یک یا چند کیست تشکیل می شود. این کیست ها می توانند در اثر خونریزی در جسم زرد نیز ایجاد شوند. کیست های جسم زرد می توانند به اندازه هشت سانتی متر رشد کنند. در بیشتر موارد، این کیست ها پس از مدتی به طور مستقل رفع می کنند.
کیست فولیکول تخمدان
در طول نیمه اول چرخه قاعدگی، یک سلول تخمک در یک فولیکول تخمدان رشد می کند. فولیکول حاوی مایعات برای محافظت از تخمک است. هنگامی که تخمک گذاری رخ می دهد، فولیکول ترکیده و تخمک به لوله فالوپ می رسد که در آنجا لقاح انجام می شود. اگر تخمک گذاری صورت نگیرد، فولیکول به تولید مایعات ادامه می دهد.
کیست فولیکول تشکیل می شود. به خصوص زنان در سن باروری تحت تاثیز این کیست ها قرار می گیرند. کیست فولیکولی حدود چهار تا هشت هفته وجود دارد و تولید هورمون ها همچنان ادامه دارد. در بیشتر موارد، سرانجام خودش از بین می رود.
کیست های شکلاتی
آندومتریوز نوعی بیماری است که در آن پوشش دهانه رحم (آندومتر) در خارج از رحم قرار دارد. بافت آندومتریوز همانند آندومتر معمولی به نوسانات هورمونی دوره ای واکنش نشان می دهد. این بافت ساخته می شود، خونریزی می کند و دوباره بازسازی می شود.
اما اگر خون به علت تجمع در تخمدان نتواند به درستی تخلیه شود، کیستی پر از خون تشکیل می شود. به این کیست ها به دلیل داشتن محتوای غلیظ و تیره خون، “کیست شکلاتی” نیز می گویند.
تخمدان های پلی کیستیک
در تخمدان های پلی کیستیک، کیست های کوچک بسیاری در تخمدان ها وجود دارد. کیست های بیشمار ناشی از عدم تعادل هورمونی است. تصور می شود علت آن وجود بیش از حد هورمون های جنسی مردانه و انسولین است که از بلوغ طبیعی فولیکول ها جلوگیری می کند.
به عنوان مثال، بدن در صورت چاقی یا بیماری دیابت نوع 2 (انسداد) به منظور جبران حساسیت پایین سلولها به هورمون متابولیک، انسولین زیادی تولید می کند. این امر باعث تشکیل کیست های بیشمار در تخمدان ها می شود. به اصطلاح سندرم تخمدان پلی کیستیک می تواند نه تنها منجر به ناباروری و سقط جنین، بلکه به بیماری های قلبی عروقی، دیابت قندی و بیماری های روانی منجر می شود.
کیست زیرپوستی
کیست های به اصطلاح زیرپوستی (درموئید) از جمله کیست های مادرزادی هستند. آنها در بافت غدد جنسی جنيني تشكيل شده و ممكن است حاوي مو، سبوم، دندان، غضروف و يا استخوان باشند. کیست های زیرپوستی بسیار آهسته رشد می کنند و می توانند به ابعاد حداکثر 25 سانتی متر برسند. با این حال، تغییر حالت بدخیم کیست به صورت تومور تنها در حدود یک تا دو درصد موارد مشاهده می شود.
کیست پارواریال
کیست های پارواریان از بافت جنینی تشکیل شده و در کنار تخمدان های فعلی قرار دارند. این کیست ها نمایانگر بافت باقیمانده از دوره رشد جنین هستند. کیست پارواریان اندازه متغیر دارند و ممکن است به شکل دسته ای رشد کند.
معاینات و تشخیص این بیماری
اگر مشکوک به کیست تخمدان باشید، ابتدا پزشک در مورد علائم و بیماری های قبلی سؤال می کند. از جمله سوالات زیر پرسیده می شود:
- چندسال دارید و اولین دوره قاعدگی خود را در چه سنی اتفاق افتاده است؟
- آخرین دوره شما کی بوده؟
- آیا سیکل منظمی دارید؟
- خونریزی چند روز طول می کشد؟
- آیا مکمل های هورمونی مصرف کرده اید یا مصرف می کنید؟
- تاکنون چند بارداری و زایمان داشته اید؟
- آیا می دانید که از اندومتریوز رنج می برید؟
- آیا بیماری های تخمدان در خانواده شما وجود دارد؟
- آیا می خواهید بچه دار شوید؟
سپس پزشک بیمار را معاینه می کند تا هر گونه بزرگ شدن (دردناک) تخمدان ها را لمس کند. بسته به علت کیست، می توان آن را با استفاده از لاپاراسکوپی ارزیابی کرد و در همان زمان آن را برداشت. به خصوص در خانم های بالای 40 سال، همیشه باید تشخیص دقیق کیست تخمدان به منظور رفع یک حادثه بدخیم انجام شود.
معاینه سونوگرافی
معاینه سونوگرافی (سونوگرافی) تخمدان ها را تصویربرداری می کند. پزشک می تواند تخمدان ها و ساختارهای اطراف آن را با یک مبدل از طریق دیواره شکم یا مهبل ارزیابی کند. در بسیاری موارد، تعیین نوع کیست از طریق معاینه سونوگرافی امکان پذیر است.
لاپاروسکوپی
برای بسیاری از انواع کیست کافی است پزشک از طریق معاینات سونوگرافی روند بیماری را بررسی کند. اما اگر سونوگرافی مشکوک بودن کیست درمویید یا کیست اندومتریوز را در نظر بگیرد، معمولاً لاپاروسکوپی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود.
دوربین و ابزار جراحی از طریق سه برش کوچک در دیواره شکم وارد حفره شکمی می شود. از این رو جراح می تواند تخمدان ها را از نزدیک معاینه کند، نمونه های بافتی را از کیست گرفته یا آنها را کاملاً از بین ببرد.
درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان به نوع و اندازه آن بستگی دارد. به شرط آنکه هیچ گونه دردی ایجاد نکند و تعدادش خیلی زیاد نباشد، رشد آن قابل مشاهده است. در بیش از 90 درصد موارد، کیست خود به خود رفع می شود. به این منظور، کیست باید در فواصل منظم توسط پزشک با استفاده از سونوگرافی و لمس کردن معاینه شود. گاهی اوقات یک دارو درمانی با هورمون ها می تواند منجر به رفع کیست شود. اما در موارد نادر، برای برداشتن آن جراحی ضروری است.
دارو
عملکرد تخمدان توسط داروهای هورمونی مانند قرص ضد بارداری سرکوب می شود. بعضی اوقات هورمون ها می توانند رشد کیست را نیز مهار کنند یا حتی باعث رفع آنها شوند. ماده ای مشابه هورمون جنسی مردانه برای درمان کیست اندومتریوز استفاده می شود.
جراحی برداشتن کیست تخمدان
بیشتر کیست های تخمدان کیستهایی هستند که به صورت خود به خود رفع شده و نیازی به جراحی ندارند. یک روش جراحی برای ارزیابی یا برداشتن کیست معمولاً فقط در صورت بروز علائم یا عوارض انجام می شود. در مورد کیستهایی که تازه یا بعد از یائسگی رخ داده اند یا در مورد کیستهایی که ماه ها وجود داشته اند، نیز باید جراحی انجام شود.
روش های مختلفی برای عمل جراحی وجود دارد. انتخاب روش بستگی به اندازه کیست و علت آن دارد. معمولاً برای معاینه کیست و احتمالاً خارج کردن آن، لاپاروسکوپی انجام می شود. فقط در مورد کیست های بزرگ، شکم باید با یک برش باز شود.
درمان تخمدان های پلی کیستیک
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتنی بر تمایل به فرزندآوری است. اولویت اصلی کاهش وزن بدن از طریق افزایش فعالیت بدنی و یک رژیم متعادل است. در صورت لزوم، سطح انسولین باید با دارو کاهش یابد. علاوه بر این، هورمون ها می توانند برای تنظیم عملکرد تخمدان و خنثی کردن تولید بیشتر هورمونهای جنسی مردانه تجویز شوند.
دوره بیماری و بهبودی کیست تخمدان
در بیش از 90 درصد موارد، کیست تخمدان به خودی خود بهبود می یابد و باعث ناراحتی و عوارض آن نمی شود. اما در موارد بسیار نادر می تواند پاره شود یا بچرخد (چرخش ساقه). این می تواند منجر به عوارض شود.
پاره شدن کیست
فقط در موارد نادر، کیست تخمدان پاره می شود. بعضی اوقات ممکن است در حین لمس این اتفاق بیفتد، اما بیشتر اوقات کیست بدون تحریک خاص پاره می شود. اگرچه این روند اغلب دردناک است، به صورت یک درد ناگهانی و ضربانی، اما معمولاً بی ضرر است. اما اگر عروق مجاور نیز پارگی داشته باشند، این امر می تواند منجر به خونریزی در شکم شود که معمولاً باید با جراحی درمان شود.
چرخش سلولی کیست تخمدان
کیست بزرگ تخمدان، مانند کیست اندومتریوز، در بعضی موارد توسط یک ساقه عروقی متحرک به تخمدان وصل می شود. حرکات ناگهانی بدن ممکن است باعث چرخش ساقه و قطع خونرسانی به کیست یا بافت اطراف آن شود. بسته به جایی که کیست در آن قرار دارد، کمبود خون باعث درد شدید، حالت تهوع، استفراغ و تعریق می شود. بافت اطراف کیست ممکن است بمیرد و منجر به عوارض بعدی مانند پریتونیت یا مسمومیت با خون شود.
در بیشتر موارد، کیست تخمدان خطری برای سلامتی ندارد. اما، آنها به ندرت می توانند منجر به بیماری های بدخیم مانند سرطان تخمدان شوند و بنابراین باید به طور مرتب بررسی شوند. با این حال، چرخش ساقه یک عارضه خطرناک و دردناک است. این امکان وجود دارد که پس از برداشتن کیست، کیست های جدید روی تخمدان شکل بگیرد.