دیدگاه شما درباره وجود 80 میلیارد نورون عصبی در مغزتان چیست؟ نورون های عصبی ای که به طور مداوم با هم همکاری می کنند و از طریق نوروترانسمیترها یا پیام رسان های شیمیایی با هم ارتباط برقرار می کنند. این پیام رسان های مهم نقشی کلیدی در عملکرد روزانه دارند که البته از میان همه آنها تحقیقات فراوانی بر روی دوپامین انجام شده است. دوپامین مسئول چندین جنبه رفتاری انسان و عملکردی مغز می باشد.این هورمون ه ما اجازه یادگیری، حرکت، خواب و احساس خوشبختی می دهد اما میزان خیلی کم یا زیاد آن می تواند اختلالاتی مثل افسردگی، بی خوابی، اسکیزوفرنی و سو مصرف دارویی به وجود بیاورد.
دوپامین چیست؟
دوپامین نوروترانسمیتر ( یا پیام رسان شیمیایی ) و هورمونی است که پیام هایی را بین سلول های مغزی ارسال می کند. این هورمون با اتصال به گیرنده های خود در مغز، سبب انتقال پیام بین سلول های مختلف می شود که با ایجاد تغییرات سلولی می تواند بر روحیات فرد تاثیر بگذارد.
دوپامین نقش مهمی در بسیاری از رفتارهای روزمره دارا می باشد از جمله چگونگی حرکت، احساس و مصرف غذا. این هورمون به تنظیم حرکات و رفتارهای تشویقی در مغز کمک می کند. محققان همچنین دریافته اند که دوپامین دارای گیرنده هایی بر روی کلیه ها، پانکراس، ریه ها و عروق خونی خارج از سیستم عصبی مرکزی است.
برای ساخت دوپامین، آمینواسیدی به نام تیروزین به پیش سازی به نام دوپا تبدیل می شود که ترکیبی موجود در بافت عصبی می باشد. این هورمون در سه ناحیه مغزی ساخته می شود: توده سیاه ، ناحیه شکافی شکمی و هیپوتالاموس مغز.
سوال رایج عبارت است از ” چه تفاوتی بین سرتونین و دوپامین وجود دارد؟ ” در جواب باید گفت که هر دو نوروترانسمیتر هستند ولی سروتونین به عنوان تنظیم کننده خلقیات و دوپامین به عنوان مرکز لذت شناخته می شوند. به هنگام شادی و پاداش، میزان زیادی از دوپامین تولید می شود و هنگامی که میزان دوپامین کاهش می یابد ما احساس ناامیدی و بی انگیزگی می کنیم. سیستم پاداشی مغز به طرز قوی ای با دوپامین در ارتباط می باشد. عملکرد نوروترانسمیترها بر این پایه است که احساس لذت و خوشحالی عامل انگیزش را بهبود می بخشد.
نقش دوپامین در سلامتی روانی
دوپامین به عنوان جزئی ضروری برای سیستم پاداشی مغز به شمار می رود. اگر چه تعداد نورون های مغزی مقداری کمتر از یک درصد تمام نورون های مغزی به شمار می روند ولی با این حال مطالعات پیشنهاد می کنند که این نوروترانسمیترها تاثیری شگرف بر عملکرد مغزی و سلامت روانی دارند.
اختلال عملکرد دوپامین نشانگر عدم تعامل مناسب بین نوروترانسمیترها و گیرنده های مغزی می باشد. زمانی که این هورمون ها به طرز نرمال در بدن تولید می شوند، هیچگاه به چشم نمی آیند ولی هنگامی که میزان آن به طور ناگهانی شدیدا افزایش یا کاهش می یابد، عملکرد رفتاری و جسمی ما متاثر می گردد.
برای مثال تغییرات شیمیایی در مغز می تواند سبب رفتارهای اعتیاد آورانه و اختلالات روانی زیر گردد:
– اختلالات غذایی
– خود آسیب رسانی
– رفتارهای اجباری جنسی
– اعتیاد به بازی های اینترنتی
– قمار
همچنین براساس مطالعات حیوانی و انسانی بین افسردگی و کمبود دوپامین ارتباط مستقیمی وجود دارد. در صورت کاهش شدید میزان دوپامین مشکلات دیگری ایجاد می شود که عبارتند از:
– خستگی
– اختلال تمرکز
– تغییرات خلقی
– بی خوابی و اختلالات خواب
– اضطراب
– فقدان انگیزه
– احساس گناه و نا امیدی
میزان غیر طبیعی دوپامین ( میزان شدیدا بالا یا پایین) به بسیاری از اختلالات پاتولوژیکی مرتبط می باشد، از جمله :
– اسکیزوفرنی
– سندرم توره
– بیماری پارکینسون
– بیماری هانتینگتون
– اوتیسم
– اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
– سو مصرف دارو
رسپتورهای دوپامینی به دلیل تنظیم مستقیم انتقالات نوروترانسمیتر های دیگر، مطالعات نشانگر آن است که اختلال در عملکرد رسپتورها می تواند سبب ایجاد اختلال در فعالیت حرکتی و عملکرد نورولوژیکی شود.
راه های افزایش تولید این هورمون
1- مصرف غذاهای غنی از تیروزین
مصرف غذاهای غنی از تیروزین به طور ویژه ای در افراد دچار کمبود دوپامین دارای اهمیت می باشد. تیروزین آمینواسیدی می باشد که به عنوان پیش ساز دوپامین، نور اپی نفرین و اپی نفرین به کار می رود. نتایج مطالعات نشان دهنده آن است مه تیروزین سطوح دوپامین را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین تجمع این آمینو اسید می تواند روند کمبود را کاهش داده و سبب بهبودی شود. بهترین غذاهای دارای تیروزین ( یا غذاهای دوپامینی ) که به راحتی می توان به رژیم غذایی خود اضافه کرد، عبارتند از :
– گوشت قرمز گاو یا گوسفندی که با علف پرورانده شده است، مرغ مرتعی پرورش یافته و ماهی وحشی
– تخم مرغ طبیعی
– محصولات لبنی ارگانیک
– آجیل و خشکبار
– لوبیا و حبوبات
– غلات کامل (مانند جو)
– برخی از پودر های پروتئینی
به منظور افزایش میزان دوپامین از طریق مصرف تیروزین، فرد نیازمند مصرف رژیم غذایی متعادل و غنی از ریز مغذی می باشد. تیروزین جهت تبدیل به نورو ترانسمیتر به میزان کافی ویتامین B6 ، فولات و مس نیاز دارد. L- تیروزین همچنین به شکل مکمل هم در دسترس می باشد که می تواند دز صورت عدم دسترسی کافی به میزان نرمال آن در رژیم غذایی از مکمل بهره ببرید.
همچنین باید از مصرف غذاهای تخریب کننده دوپامین مثل مصرف بیش از حد چربی های اشباع شده و شکر مصنوعی پرهیز کرد چون در کوتاه مدت می تواند سبب جهش تولید هورمونی گردد ولی در بلند مدت سبب کمبود هورمون خواهد شد.
2- داشتن خواب کافی
خواب کافی می تواند به تولید منظم این هورمون در مغز کمک کند. سیستم زمانبندی شبانه روزی بدن ما ساعت داخلی بیولوژیکی می باشد. به هنگام صبح، میزان دوپامین به طور طبیعی افزایش می یابد و امکان بیداری جهت شروع روز جدید را فراهم می کند. به هنگام عصر، میزان آن کاهش یافته و به همین دلیل عملکرد مغزی کاهش یافته و ما را برای خواب فراهم می کند.
داشتن برنامه منظم خواب و بیداری در ساعت مشخص سبب بهبود تولید این نورو ترانسمیتر می گردد. مطالعات نشانگر آن است که در پی کم خوابی، گیرنده های دوپامین در مغز کاهش می یابد که همراه با کاهش آگااهی و آفرایش خواب آلودگی می باشد.
3- ورزش
سه نوع نوروترانسمیتر وجود دارد که ورزش نقش تنظیم کننده ای برای آنها دارا می باشد: نورآدرنالین ، سروتونین و دوپامین. ارتباط بین فعالیت جسمانی و این نوروترانسمیترها سبب امکان تاثیر گذاری مثبت ورزش بر عملکرد مغز شده است.
مطالعات حیوانی نشان دهنده آن است که انجام ورزش های تردمیل با افرایش تولید دوپامین در مغز سبب سوعملکرد ورزش می باشد. علاوه بر این دوچرخه سواری دارای نقش و اثری محافظتی در برابر نوروتوکسیتی و روی نورون های دوپامینرژیک مشخص شده است.
4- تمرینات مدیتیشن و خودآگاهی
مطالعات نشان می دهد که به هنگام انجام تمرینات مدیتیشن و یوگا، میزان دوپامین افزایش می یابد و احساس اضطراب کاهش می یابد. شرکت در تمرینات یوگا یا هر نوع از جلسات مدیتیشن به صورت نشسته، ایستاده یا خوابیده می تواند به تولید منظم این نوروترانسمیتر های موثر در سلامت مغز کمک کند.
تولید دوپامین به هنگام تشویق و یا تجربیات لذت بخش افزایش می یابد که این اثر نشاندهنده تاثیر مثبت اعمال ساده ای مثل مهربانی و خوشحالی در سطح تولید این هورمون می باشد.
5- استفاده از مکمل ها
مکمل منحصرا تشکیل شده از دوپامین وجود ندارد ولی مکمل هایی وجود دارند که به افزایش طبیعی میزان آن در مغز کمک می کند. در ادامه چند نوع از برترین مکمل های موجود جهت افزایش میزان این هورمون بیان می شود:
– ویتامین D: مطالعه ای در سال 2016 چگونگی عملکرد درمانی ویتامین D در چرخه مغزی دوپامین را نشان داد. استفاده از مکمل های ویتامین D در درمان های حمایتی برای اعتیاد های دارویی و رفتارهای وابسته به دوپامین نقش موثری داشته است.
– پروبیوتیک ها: محققان دریافته اند که باکتری ها می توانند این نوروترانسمیتر ها را تولید کنند و به آنها و هورمون ها پاسخدهی داشته باشند. این بدان معنی است که افزودن تعدادی باکتری مفید به غذا و کاهش باکتری های مضر می تواند تاثیر مثبتی بر مسزان دوپامین داشته باشد.
– کورکومین: مطالعه ای که در مجلات روان دارویی منتشر شد، نشان داد که کورکومین می تواند میزان سرتونین و دوپامین را در موش ها افزایش دهد.
– مکونا پرورینز: مکونا پرورینز گیاهی است که شامل میزان بالایی از L- دوپا هست که پیش ساز دوپامین می باشد. به همبن دلیل مکمل های مکونا پرورینز در درمان بیماری های پارکینسون موثر می باشد.
علاوه بر این روش های طبیعی افزایش میزان دوپامین در مغز، دارویی شیمیایی نیز به نام لوودوپا وجود دارد که سبب افزایش میزان دوپامین و درمان بیماری پارکینسون می شود. آگونیست های دوپامینی هم وجود دارد که طبقه خاصی از داروها را شامل می شود و گیرنده های مغزی موجود برای دوپامین را فعال می کند. این داروها میزان کافی از هورمون را تامین می کند و برای درمان طیفی از اختلالات از قبیل افسردگی، بی خوابی و فیبرومالژی به کار می رود.
فواید دوپامین
مطالعات نشانگر این است که دوپامین نقشی اساسی در مغز، رفتار و عملکرد های بدن دارد، از جمله :
– حافظه
– یادگیری
– دقت
– رفتار شناختی
– حرکات خودکار
– روند درد
– انگیزش
– احساس پاداش و تنبیه
– ضربان قلب
– فشار خون
– حالت روحی
– شیردهی
– تعادل الکترولیتی
خطرات و عوارض جانبی
به طور حتم ما به این پیام رسان عصبی جهت عملکرد مناسب نیاز خواهیم داشت و به طور طبیعی راه های مختلفی جهت افزایش سطوح آن موجود می باشد اما گاهی اوقات سطوح آن تواسط اعمال یا مواد غیر سالم افزایش می یابد مثل نوشیدن الکل، مصرف بیش از حد غذاهای شیرین، استفاده از داروهایی مثل نیکوتین و کوکائین.
انجام روش های خود درمانی می تواند سبب بروز اختلالاتی گردد که سبب افت سلامتی و گاها رفتارهای خود تخریبی و اعتیاد آور می شود. وقتی صحبت از به کار بردن داروهای پزشکی جهت افزایش میزان دوپامین یا تولید مشابه آن در مغز می گردد، عوارض جانبی ای از قبیل احساس تهوع، گیجی، توهم، اختلال کنترلی ناگهانی و افت فشار خون ایجاد می شود.
اگر چه افزایش این هورمون ها برای سلامتی کلی بدن مفید می باشد ولی گاهی اوقات کاهش دادن میزان تولیدی نوروترانسمیتر ها دارای اهمیت می باشد. آنتاگونیست های دوپامین یک طبقه دارویی می باشند که فعالیت دوپامین در مغز را کاهش می دهد. این داروها در افرادی به کار برده می شود که مغز آنها مقادیر فراوانی از این هورمون را تولید می کند که می تواند سبب بیماری هایی از قبیل اسکیزوفرنیا و اختلال دو قطبی گردد.
نتیجه گیری
– دوپامین به طور شایعی به عنوان هورمون خوشحالی شناخته می شود چون سبب ایجاد لحظاتی شاد و شعف انگیز می شود. این هورمون پیام رسانی است که سبب تعامل نورون های معزی می گردد.
– سطوح بالا با پایین آن می تواند تاثیرات مخربی بر روی مغز داشته باشد و نحوه درک حسی، یادگیری و رفتار را تغییر دهد.
– برای افرادی که دچار اختلال هستند، مصرف غذاهای غنی از تیروزین، ورزش منظم، داشتن خواب کافی و تمرینات مدیتیشن می تواند تاثرات مثبتی بر روند مثبت درمانی داشته باشد.
– همچنین مکمل هایی وجود دارد که سبب افزایش تولید هورمون خوشحالی یا دوپامین می گردد از قبیل پروبیوتیک ها، ویتامین D، کوراکومین و مکونا پرورینز .