بیماری کواشیورکور نوعی سوء تغذیه حاد می باشد که ناشی از عدم دریافت پروتئین رخ می دهد. کواشیورکور یک بیماری جدی است و زمانی اتفاق می افتد که فرد پروتئین کافی مصرف نمی کند. کمبود شدید پروتئین می تواند منجر به احتباس مایعات و در نتیجه ورم و باد کردن شکم شود.
بیماری كواشيوركور بیشتر در كودكان شايع است، به خصوص اگر از شیر مادر گرفته شده باشند و به مواد غذايي كافي دسترسي نداشته باشند. اگر کودکی به بیماری کواشیورکور مبتلا شود، به مراقبت های فوری پزشکی نیاز دارد.
اصطلاحات دیگری که برای بیماری کواشیورکور استفاده می شود، شامل موارد زیر است:
- سوء تغذیه پروتئین
- سوء تغذیه بدخیم
- سوء تغذیه کالری- پروتئین
در این مقاله به علل، شیوع، تشخیص و درمان بیماری کواشیورکور می پردازیم.
چه عواملی باعث ایجاد بیماری کواشیورکور می شود؟
بیماری کواشیورکور ناشی از سوء تغذیه شدید یا عدم دریافت پروتئین است و با بیماری ماراسموس فرق دارد. ماراسموس نوعی از سوء تغذیه است که به دلیل کمبود کالری ایجاد می شود.
پروتئین ها مسئول حفظ تعادل مایعات در بدن هستند.عدم دریافت پروتئین کافی باعث می شود که مایعات به قسمت هایی از بدن منتقل شوند که نباید در آنجا جمع شوند یعنی در بافت ها. عدم تعادل مایعات در دیواره های مویرگ ها می تواند منجر به نگهداری مایعات و یا ورم شود.
علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست اما کارشناسان آن را با جیره‌های غذایی که عمدتا شامل ذرت، نشاسته کاساوا و یا برنج هستند مرتبط می‌دانند. کمبود آنتی‌اکسیدان های رژیمی نیز می توانند در این زمینه نقش داشته باشند.
بیماری كواشيوركور معمولا بعد از اینکه كودك از شیر مادر گرفته می شود و قبل از اینکه کودک به سن 4 سالگی برسد، اتفاق می افتد. در این حالت امکان بروز این بیماری وجود دارد زیرا کودک دیگر نمی تواند مواد مغذی و پروتئین های مشابه را از رژیم غذایی خود به دست آورد.
این بیماری در مناطقی که منابع غذایی کم هستند و میزان سوء تغذیه بالایی دارند، بیشتر شایع است.
مواردی از بیماری کواشیورکور ناشی از اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی در افراد بزرگسال است. طبق گفته دانشگاه بهداشت فلوریدا، بسیاری از افرادی که در خانه های سالمندان به سر می برند، با کمبود پروتئین در رژیم غذایی خود مواجه هستند.
بیماری کواشیورکور بیشتر در کجا رایج است؟
این بیماری در ایالات متحده آمریکا، به ندرت اتفاق می افتد. شیوع این بیماری در مناطق زیر بسیار زیاد است:
- جنوب شرقی آسیا
- آمریکای مرکزی
- کنگو
- پورتوریکو
- جامائیکا
- آفریقای جنوبی
- اوگاندا
بیماری کواشیورکور در مناطقی ممکن است رخ دهد که در آن مناطق، منابع غذایی کم و محدود هستند و یا سطح آموزش درباره مقوله تغذیه پائین است.
این بیماری در مناطقی که امنیت غذایی پایینی را تجربه می‌کنند، رایج تر است و آن هم به احتمال زیاد به خاطر بروز یک بلای طبیعی، خشکسالی، جنگ و یا فعالیت اقتصادی پائین است.
علائم بیماری کواشیورکور
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور اغلب چربی بدن بسیار کمی دارند و لاغر هستند، اما نه همیشه.
گاهی ورم ناشی از بیماری کواشیورکور می‌تواند وزن کم و لاغری کودک را پنهان کند. ممکن است این طور به نظر برسد که کودک وزن نرمالی دارد یا حتی چاق و فربه است ، اما این به خاطر تورم ناشی از جمع شدن مایعات است نه وجود چربی یا عضله.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بی اشتهایی
- تغییر رنگ مو که ممکن است زرد یا نارنجی به نظر برسد
- از دست دادن آب بدن
- ادم یا تورم که اغلب بر روی ساق پا و پاها دیده می شود و جای انگشت با فشار دادن باقی می ماند
- کاهش بافت چربی و عضلانی
- بی حالی و کج خلقی
- درماتوزیس یا ضایعات پوستی که باعث ترک برداشتن پوست، پوسته پوسته شدن پوست، لکه شدن پوست، کاهش رنگدانه های پوست و یا ترکیبی از این خصوصیات می شود
- عفونت های مکرر در زخم های پوستی و یا بهبودی تدریجی و آرام زخم ها
تشخیص
در زمان تشخیص بیماری کواشیورکور در یک کودک، پزشکان با گرفتن شرح حال و انجام معاینه فیزیکی، درمان را شروع می‌کنند.
پزشکان به دنبال زخم های پوستی، راش، تورم ساق پا، پاها و گاهی صورت و بازوها خواهند بود. آنها همچنین نسبت وزن کودک به قد را نیز اندازه‌گیری می‌کنند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است دستور آزمایش خون برای میزان الکترولیت ها، کراتینین، کل پروتئین و پره آلبومین را صادر کند.
با این حال، به طور کلی از روی ویژگی های فیزیکی و رژیم غذایی کودک، می توان بیماری کواشیورکور را تشخیص داد.
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور،سطح قند خون و همچنین پروتئین ، سدیم ، روی و منیزیم پائینی دارند.
کواشیورکور و ماراسموس
سه فرم از سوء تغذیه حاد وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- ماراسموس: کاهش شدید وزن و ضعف عضلانی به دلیل کمبود مواد مغذی و کالری
- کواشیورکور: تورم یا ادم به دلیل تجمع آب ناشی از کمبود پروتئین
- ماراسمیک کواشیورکور: ترکیبی از ضعف عضلانی و ادم دو طرفه
طبق گزارشات سازمان یونیسف در سراسر جهان، شایع ترین فرم سوء تغذیه حاد، ماراسموس می باشد که ناشی از کمبود مواد غذایی است. ماراسموس علاوه بر کودکان، بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
این شرایط، انواع شدید سوء تغذیه هستند که نیازمند درمان فوری می باشند.
درمان بیماری کواشیورکور
اگرچه بیماری کواشیورکور با سوء تغذیه مرتبط است، اما تنها با تغذیه کودک یا افراد بزرگسال نمی توان تمام اختلالات و اثرات آن را بهبود بخشید.
چنانچه کودکی به مدت طولانی از پروتئین های مناسب و مواد مغذی کافی استفاده نکرده باشد ، مصرف مواد غذایی می تواند با مشکل مواجه شود. بنابراین باید معرفی مواد غذایی به درستی و با دقت صورت بگیرد تا از بروز سندرم تغذیه مجدد جلوگیری شود.
سندرم تغذیه مجدد شامل بروز تغییراتی در الکترولیت ها و مایعات بدن است که با تغذیه مجدد و سریع افرادی که دچار سوء تغذیه هستند، اتفاق می افتد و می تواند خطر ناک و تهدید کننده زندگی فرد باشد.
بیشتر کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور، نسبت به لاکتوز مقاومت نشان می دهند. در نتیجه شاید نیاز باشد تا از مصرف فرآورده های لبنی پرهیز کنند و یا آنزیم هایی برای کنترل شیر مصرف کنند.
پزشکان معالج ابتدا کربوهیدرات ها و سپس پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی را پیشنهاد می دهند.معرفی مجدد مواد غذایی می تواند یک هفته و یا بیشتر طول بکشد.
علاوه بر این، وضعیت کودک در موارد خیلی پیشرفته می تواند باعث بروز شوک، کاهش فشار خون و ضربان قلب بالا شود و ممکن است نیاز به مصرف دارو برای کنترل فشار خون باشد.
عوارض این بیماری
عدم درمان بیماری كواشيوركور مي تواند منجر به عوارض زير شود:
- مشکلات قلبی عروقی
- عفونت مجاری ادراری
- مشکلات دستگاه گوارش
- بزرگ شدن کبد که با عنوان هپاتومگالی نیز شناخته می شود
- از دست دادن عملکرد سیستم ایمنی بدن
- اختلال در عملکرد سلول
- عدم تعادل الکترولیت ها
كودكان مبتلا به بیماری كواشيوركور ممكن است به دلیل سوء تغذيه در سنین خردسالی، به میزان قدی که مورد انتظار است، نرسند
این بیماری علاوه بر اینکه باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی فرد می شود، ممکن است فرد را در برابر عفونت ها آسیب پذیرتر کند که می تواند منجر به بروز عوارض تهدید کننده زندگی شود. تشخیص و درمان زود هنگام، باعث بهتر شدن دیدگاه فرد شود.
چکیده مطلب
بیماری کواشیورکور نوعی سوء تغذیه حاد است که بیشتر در کودکان اتفاق می افتد. این بیماری به خاطر کمبود پروتئین در رژیم غذایی است که می تواند تعادل و پخش شدن مایعات در بدن را تحت تاثیر قرار دهد و اغلب منجر به ورم شکم می‌شود .
درمان موثر معمولا می تواند بسیاری از علائم و نشانه های بیماری کواشیورکور را برعکس کند. مهم است که معرفی مجدد مواد غذایی به تدریج و با دقت انجام گیرد تا از بروز سندرم تغذیه مجدد پیشگیری شود.