انواع مختلفی از سردرد وجود دارد که دلایل بروز آن ها و علائم شان می توانند متفاوت باشند. اگر چه بیشتر آن ها کوتاه مدت هستند و به ندرت باعث نگرانی می شوند اما آگاهی از نوع سردردی که فرد تجربه می کند می تواند به انتخاب نوع درمان مناسب کمک کند و به فرد این امکان را بدهد که ببیند به مراجعه به پزشک نیازی هست یا نه.
معمولا شکایت از
سردرد یک امر رایج است. با توجه به اظهارات سازمان جهانی بهداشت، بیشتر افراد سردرد را در زمانی از زندگی شان تجربه می کنند. اگر چه بیشتر سردردها می توانند دردناک و ضعیف کننده باشند، اما اکثر آن ها می توانند با مسکن های ساده و در طول چندین ساعت برطرف شوند. با این حال، حملات مکرر یا انواع مشخصی از سردرد می توانند نشان دهنده مشکلات جدی تری باشند.
این مقاله به رایج ترین انواع سردرد همراه با دلایل بروز و درمان آن ها، روش های پیشگیری و زمان مناسب برای مراجعه به پزشک نگاهی می اندازد. طبقه بندی بین المللی اختلالات سردرد (ICHD) بیش از ۱۵۰ نوع مختلف سردرد را بیان می کند. سردردها در دو دسته بندی جای می گیرند:
سردردهای اولیه و ثانویه
سردردهای اولیه
سردرد اولیه نوعی از سردرد است که توسط اختلال دیگری ایجاد نشده، و خود این سردرد اختلال حساب می شود. مثال هایی از آن شامل میگرن و سردرد تنشی است.
۱_ میگرن:
میگرن ها در دسته بندی سردردهای اولیه قرار می گیرند و اغلب با اختلالات بینایی همراهند. فردی که میگرن دارد درد ضربان دار شدیدی را تنها در یک سمت از سر احساس می کند. ممکن است که فرد متوجه حساسیت شدید به نور، صدا و بو شود. حالت تهوع و استفراغ نیز رایج هستند.
حدود یک سوم این افراد پیش از شروع میگرن، اورا را تجربه می کنند. اورا شامل اختلالات حسی و بینایی است که می توانند بین ۵ تا ۶۰ دقیقه طول بکشند. علائم آن می توانند شامل این موارد باشند:
- دیدن خطوط زیگزاگی، چراغ های چشمک زن (جرقه چشمی) و لکه ها
- از دست دادن نسبی بینایی
- بیحسی
- خواب رفتن دست یا پا
- ضعف عضلات
- اختلال تکلم
آگاه باشید که علائم اورا می توانند نشان دهنده سکته یا مننژیت باشند. اگر برای اولین بار آن ها را تجربه می کنید فورا به پزشک مراجعه کنید. میگرن ها اکثرا بازگشتی هستند و هر حمله می تواند تا ۳ روز به طول بینجامد. برای بسیاری از افراد، این اختلال تا آخر عمر دوام دارد.
میگرن می تواند هم در بزرگسالان و هم کودکان رخ دهد، اما احتمال وقوع آن در زنان ۳ برابر بیشتر از مردان است. تکرر حملات می تواند از چندین بار در یک هفته تا یک بار در سال متفاوت باشد. دلایل بروز میگرن کاملا مشخص نیستند. اما این اختلال اغلب زنان را تحت تاثیر قرار می دهد. میگرن همچنین در افرادی با اختلالات پیشین (همچون افسردگی و صرع) نیز رایج است.
محرک های میگرن شامل این مواردند:
- استرس و اضطراب
- اختلال و کمبود خواب
- تغییرات هورمونی
- مصرف نکردن یکی از وعده های غذایی
- دهیدراسیون (کم آبی بدن)
- برخی از مواد غذایی و داروها
- نور روشن و صدای زیاد
مسکن های بدون نیاز به تجویز (OTC) همچون ایبوپروفن یا آسپرین می توانند سردرد را متوقف کنند یا از درد و طول دوره آن بکاهند. پزشکان می توانند برای رهایی از حالت تهوع و استفراغ، داروهای ضد تهوع همچون (متوکلوپرامید یا اندانسترون) را تجویز کنند. داروهای ترکیبی مخصوص میگرن نیز در دسترس هستند. حمله های میگرن می توانند با این موارد کاهش پیدا کنند:
- استراحت در مکانی آرام و تاریک
- قرار دادن کیسه یخ یا پارچه خنک روی پیشانی
- نوشیدن آب
برای میگرن هایی که درمان آن ها دشوار است ممکن است پزشکان نوعی از دارو به نام تریپتان (همچون سوماتریپتان یا ریزاتریپتان) را تجویز کنند. فرد باید به محض شروع علائم میگرن داروها را مصرف کند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
افراد با میگرن مزمن باید درباره درمان پیشگیری کننده با پزشک مشورت کنند. اگر فرد سردردهایی با خصوصیات زیر را تجربه کند ممکن است پزشک تشخیص دهد که وی دچار میگرن مزمن است:
- داشتن سردرد ۱۵ روز از هر ماه
- داشتن سردرد طی دوره ۳ ماهه
- سردردهایی با حداقل ۸ مورد از علائم میگرن
گزینه های دارویی برای پیشگیری از میگرن شامل توپیرامات، پروپرانولول و آمی تریپتیلین هستند. سایر گزینه هایی که باید مد نظر بگیرید شامل مکمل های خوراکی، دارو، طب سوزنی و نورومدولاسیون تراپی است (که شامل استفاده از جریان الکتریکی خفیف روی عصب هاست).
۲_ سردردهای تنشی:
سردردهای تنشی خیلی رایجند و بیشتر افراد می توانند گاه و بیگاه آن ها را تجربه کنند. این سردردها شامل درد خسته کننده و مداومی هستند که در دو طرف سر احساس می شود. سایر علائم می توانند شامل این موارد باشند:
- حساس شدن صورت، سر، گردن و شانه ها
- احساس فشار در پشت چشم ها
- حساسیت به نور و صدا
این سردردها به طور معمول بین ۳۰ دقیقه تا چندین ساعت طول می کشند. شدت آن ها می تواند متفاوت باشد اما به ندرت مانع از انجام فعالیت های عادی می شوند. دلیل بروز سردردهای تنشی مشخص نیست اما استرس، اضطراب و افسردگی از محرک های اصلی به شمار می روند. سایر محرک های ممکن شامل این مواردند:
- دهیدراسیون
- سروصدای بلند
- نداشتن ورزش و فعالیت
- خواب ضعیف
- وضعیت نامناسب بدن
- عدم مصرف یکی از وعده های غذایی
- کشیدگی در چشم
مسکن های بدون نیاز به تجویز (همچون ایبوپروفن، استامینوفن و آسپرین) در توقف یا کاهش درد خیلی موثرند. افرادی که طی یک دوره ۹۰ روزه، ۱۵ روز از هر ماه را سردرد دارند باید به پزشک مراجعه کنند. تغییر در سبک زندگی و برخی از درمان ها به پیشگیری از سردردهای تنشی کمک می کنند. اقداماتی که می توانید برای پیشگیری از سردردهای تنشی انجام دهید شامل این مواردند:
- داشتن خواب کافی
- ورزش و تمرین منظم
- بهبود وضعیت نشستن و ایستادن
- داشتن معاینه چشم
- کنترل استرس، اضطراب یا افسردگی
- طب سوزنی
۳_ سردردهای خوشه ای:
سردردهای خوشه ای می توانند باعث احساس سوزش دردناک در پشت چشم شوند. سردردهای خوشه ای شدید و بازگشتی هستند و مردان ۶ برابر بیشتر از زنان در معرض آن ها قرار دارند. این افراد احساس سوزش شدید یا درد را در قسمت پشت یا اطراف یکی از چشم ها تجربه می کنند.
سایر علائم عبارتند از:
- آبریزش چشم
- ورم پلک چشم
- انسداد بینی یا آبریزش بینی
- حساسیت به نور یا صدا
- بیقراری یا آشفتگی
سردردهای خوشه ای اغلب ناگهانی و بدون هشدار هستند که بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت به طول می انجامند. افراد می توانند در هر روز تا ۸ حمله را تجربه کنند. حملات در زمان های مشخصی از روز رخ می دهند و می توانند برای هفته ها یا ماه ها ادامه داشته باشند. این حملات اغلب در زمان های یکسانی از روز رخ می دهند که می تواند چندین ساعت پس از به خواب رفتن در شب باشد.
هر فردی که این علائم را تجربه می کند (که می توانند با علائم تب یونجه اشتباه گرفته شوند) باید به پزشک مراجعه کند.
دلیل بروز سردردهای خوشه ای مشخص نیست اما اغلب در افرادی که سیگار می کشند رخ می دهند. درمان، به کاهش شدت و تکرر حملات کمک می کند. گزینه های درمانی شامل این مواردند:
- توپیرامات
- سوماتریپتان
- وراپامیل
- استروئیدها
- ملاتونین
- اکسیژن درمانی
- لیتیم
در مواردی که درمان دشوار است، پزشکان جراحی را پیشنهاد می دهند.
۴_ سردرد ناشی از فعالیت فیزیکی:
این سردردها ناشی از فعالیت شدید فیزیکی هستند و می توانند توسط این موارد تحریک شوند:
- دویدن
- پریدن
- وزنه برداری
- رابطه جنسی
- سرفه و عطسه شدید
این سردردها اغلب خیلی کوتاهند اما گاهی تا ۲ روز هم ادامه دارند. این سردردها شامل درد ضربان داری هستند که در سرتاسر سر احساس می شود و در افرادی که سابقه خانوادگی در میگرن دارند رایج ترند. افرادی که برای اولین بار این علائم را تجربه می کنند باید به پزشک مراجعه کنند چون این علائم می توانند نشان دهنده بیماری جدی تری باشند.
بیشتر این حملات می توانند با مصرف مسکن های بدون نیاز به تجویز بهبود پیدا کنند. مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) یا بتابلاکرها قبل از فعالیت فیزیکی و انجام تمرین هایی که بدن را گرم می کنند، می توانند به پیشگیری از این سردردها کمک کنند.
۵_ سردردهای هیپنیک:
این سردردها اختلال نادری هستند که معمولا اولین بار در سن ۵۰ سالگی یا سنین بالاتر خود را نشان می دهند، البته می توانند زودتر نیز رخ دهند. سردردهای هیپنیک را به عنوان سردرد ساعت زنگ دار نیز می شناسند، زیرا فرد را در طول شب بیدار می کنند. سردرد هیپنیک شامل درد ضربان دار خفیف تا متوسطی است که معمولا در دو سمت سر احساس می شود. این سردرد می تواند تا ۳ ساعت دوام داشته باشد. سایر علائم آن شامل حساسیت به نور و صدا هستند.
این افراد چندین حمله را در هر هفته تجربه می کنند. دلیل بروز سردردهای هیپنیک هنوز مشخص نیست و هیچ محرک شناخته شده ای برای آن ها وجود ندارد. اگر چه این سردردها بدون ضرر هستند اما افراد مسنی که سردرد جدیدی را برای اولین بار تجربه می کنند باید به پزشک مراجعه کنند. در این شرایط پزشک وجود میگرن یا سردرد خوشه ای را نیز بررسی می کند. درمان اساسی سردردهای هیپنیک کافئین است (چه به صورت قرص و چه به صورت یک لیوان قهوه قبل از خواب). سایر گزینه های دارویی شامل ایندومتاسین، ملاتونین و لیتیم هستند.
سردردهای ثانویه
سردرد ثانویه از علائم اختلال دیگری است، همچون سردردی که ناشی از صدمه به سر یا ترک ناگهانی مصرف کافئین است.
۶_ سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (MOH):
برخی از داروهای خاص در صورت مصرف منظم، سبب بروز سردردهای مکرر می شوند. سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (MOH) یا سردرد ارجاعی رایج ترین نوع سردرد ثانویه است. MOH شامل سردردهای مکرر یا روزانه است که علائمی شبیه به سردردهای تنشی یا میگرن دارند.
این سردردها در ابتدا به مسکن پاسخ می دهند اما بعدها باز می گردند. MOH می تواند ناشی از مصرف مسکن بیش از ۱۵ روز در هر ماه باشد. داروهایی که می توانند سبب بروز MOH شوند شامل این مواردند:
- اپیوئیدها
- استامینوفن ها
- تریپتان ها (همچون سوماتریپتان)
- داروهای NSAID همچون آسپرین و ایبوپروفن
حتی با وجود مصرف این داروها طبق نسخه تجویزی، این نوع سردرد می تواند هنوز اتفاق بیفتد. با این حال، MOH به طور اساسی در افرادی که برای درمان سردرد، مسکن مصرف می کنند رخ می دهد. تنها درمان MOH قطع مصرف این داروهاست. البته قطع مصرف داروها باید تحت نظارت پزشک صورت بگیرد. در این شرایط پزشک یک برنامه در اختیار شما قرار می دهد و سایر داروهایی که می توانند موثر باشند و به شما در آسان شدن پروسه قطع مصرف این داروها کمک کنند را تجویز می کند.
بعد از قطع مصرف دارو، علائم در ابتدا بدتر می شوند. و سپس سردردها در حدود ۱۰ روز متوقف می شوند. علائم قطع مصرف دارو معمولا پس از ۷ روز برطرف می شوند اما گاهی تا ۳ هفته هم ادامه دارند. این علائم شامل این مواردند:
- حالت تهوع و استفراغ
- افزایش ضربان قلب
- اختلالات خواب
- بی قراری، اضطراب و ناآرامی
بیشتر افراد طی ۲ ماه به الگوی سردردهای عادی خود بر می گردند. بعد از این مدت، شروع دوباره مصرف مسکن بی خطر است.
اقدامات زیر می توانند به پیشگیری از MOH کمک کنند:
- عدم مصرف کدئین
- عدم مصرف مسکن برای سردرد بیش از ۲ روز در هفته
- استفاده از داروهای پیشگیری کننده برای میگرن مزمن
۷_ سردردهای سینوسی:
سردردهای سینوسی به علت سینوزیت (ورم سینوس ها) رخ می دهند که معمولا ناشی از یک عفونت یا آلرژی است. علائم سردردهای سینوسی شامل درد خسته کننده و ضربان دار اطراف چشم ها، گونه ها و پیشانی است. این درد با حرکت یا کشش بدتر می شود و گاهی می تواند به دندان ها و آرواره هم منتشر شود.
این سردردها معمولا با ترشحات غلیظ سبز یا زرد رنگ از بینی همراه هستند. سایر علائم سردردهای سینوسی شامل انسداد بینی، تب، حالت تهوع و حساسیت به نور یا صداست. سردردهای سینوسی اغلب نادر هستند. اگر علائم مربوط به بینی در فرد وجود ندارند، احتمال این که این نوع سردرد، میگرن باشد زیاد است.
سردردهای سینوسی می توانند با مسکن های بدون نیاز به تجویز و داروهای ضد احتقان بینی درمان شوند. اگر علائم تان در طول یک هفته بهبود نیافتند، به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک به وجود عفونت باکتریایی شک کند آنتی بیوتیک تجویز می کند، یا در صورت وجود آلرژی آنتی هیستامین تجویز می کند. پزشکان همچنین برای کاهش ورم، اسپری کورتیکواستروئید بینی تجویز می کنند. برای تشخیص دلیل اصلی سینوزیت، ممکن است پزشک شما را به متخصص گوش، حلق و بینی ارجاع دهد. در برخی موارد به جراحی درناژ نیاز است.
۸_ سردردهای مربوط به کافئین:
مصرف زیاد کافئین (بیش از ۴۰۰ میلی گرم یا حدود ۴ فنجان قهوه) گاهی می تواند منجر به سردرد شود. در افرادی که بیش از ۲۰۰ میلی گرم کافئین به صورت روزانه و برای بیش از ۲ هفته مصرف می کنند، قطع مصرف آن می تواند منجر به سردردهایی شبیه به میگرن شود. این سردردها طی ۲۴ ساعت پس از قطع مصرف رخ می دهند. سایر علائم ممکن عبارتند از:
- خستگی
- مشکلات تمرکز
- وضع روحی نامناسب و تحریک پذیری
- حالت تهوع
علائم حدود یک ساعت بعد از مصرف کافئین بهبود می یابند. یا این که حدود ۷ روز پس از قطع مصرف کافئین، علائم فرد کاملا برطرف می شوند. تاثیر کافئین از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما کاهش مصرف آن احتمال بروز سردرد را کاهش می دهد. محدود کردن مصرف کافئین به افرادی که میگرن مزمن دارند پیشنهاد می شود.
۹_ سردرد ناشی از صدمه به سر:
صدمه به سر شامل صدماتی است که در ورزش های تماسی رخ می دهند و می توانند منجر به بروز سردرد شوند. البته ضربه های خفیف به سر و گردن رایجند و معمولا چیزی نیستند که بخواهید نگران آن ها باشید.
گاهی یک سردرد می تواند فورا یا کمی بعد از صدمه به سر رخ دهد. این سردرد مشابه میگرن یا سردرد تنشی است و معمولا با مصرف مسکن بدون نیاز به تجویز درمان می شود. اگر سردرد مداوم یا تشدیدشونده را تجربه می کنید حتما به پزشک مراجعه کنید. در صورت مشاهده علائم زیر بعد از آسیب به سر یا در صورت وجود صدمات جدی به سر با آمبولانس تماس بگیرید:
- بیهوش شدن
- حمله صرع
- استفراغ
- از دست دادن حافظه
- گیجی
- مشکلات بینایی یا شنوایی
سردردهای پس از ضربه می توانند ماه ها بعد از آسیب اصلی به سر، خود را نشان دهند و همین تشخیص آن ها را دشوار می کند. این سردردها می توانند روزانه اتفاق بیفتند و گاهی حتی تا ۱۲ ماه ادامه داشته باشند.
۱۰_ سردردهای قاعدگی:
سردردها اغلب با تغییر در سطح هورمون ها در ارتباطند. در زنان، میگرن اغلب با قاعدگی در ارتباط است که علت آن تغییرات طبیعی در سطح استروژن است. میگرن های قاعدگی، قبل یا حین قاعدگی و گاهی طی دوران تخمک گذاری رخ می دهند. علائم این سردردها مشابه میگرن بدون اورا است اما این سردردها می توانند به مدت طولانی تری از میگرن بدون اورا ادامه داشته باشند یا ضعیف کننده تر باشند.
سردردهای مربوط به هورمون ها می توانند ناشی از این موارد باشند:
- مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی
- یائسگی
- بارداری
درمان سردرد مربوط به قاعدگی مشابه درمان میگرن بدون اورا است. پزشکان اقدامات پیشگیری کننده نظیر این موارد را پیشنهاد می دهند:
- هورمون تراپی
- مصرف تریپتان ها یا NSAID ها نزدیک زمان قاعدگی
- انتخاب جایگزین های دیگر برای داروهای ضدبارداری خوراکی
- هورمون درمانی جایگزین برای زنانی که نزدیک دوران یائسگی اند
۱۱_ سردرد ناشی از مصرف الکل:
مصرف الکل می تواند منجر به درد ضربان دار سر در صبح روز بعد یا حتی مدتی بعد شود. این سردردهای مشابه میگرن اغلب در دو سمت سر احساس می شوند و با حرکت تشدید می شوند. فردی که این سردرد را دارد، حالت تهوع و حساسیت به نور را نیز تجربه می کند.
درمانی برای این سردردها وجود ندارد اما با نوشیدن مقداری آب و مصرف مواد غذایی حاوی شکر می توانید از علائم آن ها رهایی پیدا کنید. مسکن های بدون نیاز به تجویز نیز به کاهش یا توقف درد سردرد کمک می کنند. علائم این نوع سردرد طی ۷۲ ساعت برطرف می شوند.
چه هنگامی به پزشک مراجعه کنید
بیشتر سردردها علائم مشکلات جدی تری نیستند و بیشتر افراد می توانند با مصرف مسکن های بدون نیاز به تجویز، آن ها را کنترل کنند. با این حال اگر سردرد شدید، مداوم، بازگشتی یا تشدیدشونده را تجربه می کنید باید با پزشک مشورت کنید.
- در صورت تجربه این سردردها فورا به پزشک مراجعه کنید:
- سردردهایی که خیلی ناگهانی ظاهر می شوند و به میزان زیادی دردناکند
- سردردهای بازگشتی در کودکان
- سردردهایی که پس از ضربه قابل توجهی به سر رخ می دهند
- سردردهای مربوط به گیجی و اختلالات بینایی، تعادل و گفتاری
- سردردهای مربوط به بیحسی یا ضعف
- سردردهای مربوط به تب، صرع و بیهوشی
- سردردهایی که با خشکی گردن یا دانه های پوستی همراه هستند.
- سردردهای مربوط به استفراغ مداوم
https://www.medicalnewstoday.com/articles/320767#primary-headaches
دکتر حمیدرضا رخصت یزدی
متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات
https://rokhsatyazdi.com/
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟