شناخت مزاج و طبع افراد یکی از مباحث مهم طب سنتی است که به سلامت بدن، تشخیص و درمان بیماری ها کمک می کند. علم مزاج شناسی با تعیین مزاج افراد به تشخیص و درمان مشکلات و بیماری های جسمی روحی افراد می‌پردازد و با توصیه مصرف مواد غذایی مناسب طبع افراد، سلامتی را برای آنها به ارمغان می آورد.
بهتر است یادآوری کنیم تشخیص نوع مزاج افراد در طب سنتی مبحثی بسیار پیچیده است و به مولفه های مختلفی نظیر ویژگی های جسمی و فیزیولوژیک، روانی و عاطفی، رفتاری و... افراد بستگی دارد. بنابراین احتمال بروز خطا در آن بسیار است. این مبحث چندان دقیق نیست و به همین دلیل در حال حاضر کاربرد چندانی ندارد. اما جهت آشنایی شما، در این مقاله اطلاعات کلی درباره مزاج ها و تغذیه مناسب هر نوع مزاج را ارائه می کنیم.
مزاج انسان به دو مزاج گرم و مزاج سرد تقسیم می شود. مزاج گرم دو طبع صفراوی و دموی را در بر می گیرد و مزاج سرد شامل طبع بلغمی و سوداوی است. طبع معتدل طبع پنجم است که در افراد معدودی وجود دارد. در بین طبع‌های چهارگانه، طبع دموی معادل سلامتی شناخته می شود و بدنی که طبع های دیگر را داشته باشد از اعتدال دور می شود.
با توجه به علائمی نظیر حالت بدن، رنگ پوست، احساس گرما یا سرما کردن، تمایل به خوردن غذاهای گرم یا سرد می توان مزاج افراد را تشخیص داد. نکته مهم این است که مزاج یک فرد در زمان سلامت و یا دوره بیماری تفاوت دارد. در ادامه مقاله به معرفی مزاج های چهارگانه می پردازیم.
مزاج گرم
افراد دارای مزاج گرم ممکن است طبعشان گرم و خشک یا گرم و تر باشد. تحقیقات طب سنتی نشان می دهد افراد دارای مزاج گرم تمایل دارند مواد غذایی با طبع سرد را مصرف کنند. این افراد معمولا پس از خوردن گرمی جات مانند عسل، خرما، کنجد، شکلات و... به التهاب و گرگرفتگی دچار می شوند. بنابراین به این افراد توصیه می شود از غذاهای با طبع سرد استفاده کنند تا تعادل ایجاد شود.
ویژگی های افراد مزاج گرم و خشک (صفراوی)
افرادی که مزاج گرم و خشک دارند نسبت به گرما بی طاقت هستند و معمولا زمانی که هوا رو به خنکی می رود حال بهتری دارند. این افراد لاغر هستند و رنگ پوستشان به زردی می زند. به خاطر عطشی که دارند دهانشان همیشه خشک است. کم خوابی دیگر مشخصه افراد مزاج گرم و خشک است. پنج ساعت خواب شبانه برای آنها کافی است تا کارهای روزانه خود را به خوبی انجام دهند.
زیاده روی در خوردن مواد غذایی با طبع گرم نظیر پیاز، سیر، ادویه های تند، عسل، گردو، غذاهای سرخ‌کرده و فست فودها برای این افراد مضر است و به جای آن باید بیشتر از مواد غذایی با طبع معتدل یا سرد مانند خیار، کاهو، مرکبات، هندوانه، کدو، اسفناج، انار، آلبالو، زرشک، گلابی، آلو، دوغ و ماست استفاده کنند.
ویژگی های افراد مزاج گرم و تر (دموی)
افراد دارای مزاج گرم و تر جثه درشت و عضلانی و موهایی پرپشت دارند و پوست آنها سرخ و سفید است. آنها تحمل گرما ندارند اما با بی خوابی کنار می آیند.
افراد با مزاج گرم و تر باید خوراکی هایی نظیر گشنیز، سوپ و آش جو، روغن زیتون، نارنج، غوره، شیر، ماست و دوغ و میوه‌هایی مانند شاه توت، مرکبات، سیب، گلابی، انار، آلبالو، آلو را در برنامه غذایی خود قرار دهند. اما در عوض از خوردن بیش از حد گوشت قرمز، بادمجان، سیر، ماکارونی، روغن حیوانی، خرما، کشمش، موز و ادویه های تند پرهیز کنند.
مزاج سرد
مزاج سرد دو طبع سرد و خشک و سرد و تر را دربردارد. مصرف غذاهای با طبع سرد نظیر ماهی، ماست، ترشی و... افراد سرد مزاج را دچار ضعف، بی حالی و استخوان درد می کند. از این رو به این افراد توصیه می شود غذاهایی با طبع گرم را در برنامه غذایی خود قرار دهند تا در میزان گرمی و سردی خوراکی ها تعدیل ایجاد شود.
ویژگی های افراد مزاج سرد و خشک (سوداوی)
افراد با مزاج سرد و خشک لاغراندام و کم خواب هستند و به هوای گرم رغبت دارند. این افراد منظم و منطقی هستند و انعطاف‌پذیری کمی از خود نشان می دهند. به این افراد توصیه می شود از مواد غذایی گرم و معتدل مانند گوشت بره، مرغ، تخم مرغ، شویدپلو، زیره پلو، عسل، کشمش، لوبیا و میوه هایی همچون سیب، گلابی، انگور، انجیر، زردآلو، طالبی، خربزه و مغز بادام، پسته و گردو استفاده کنند.
اما باید از زیاده روی در مصرف غذاهای با طبع سرد مانند ترشی، غوره، سرکه، قارچ، گوجه فرنگی، انار ترش و غذاهای مانده خودداری کنند. در صورت مصرف غذاهای سرد مثل ماهی، ماست و دوغ باید مصلح آنها نیز استفاده شود تا از بروز سستی و بی حالی و نفخ شکم در افراد مزاج سرد و خشک جلوگیری کند.
ویژگی های افراد مزاج سرد و تر (بلغمی)
افراد دارای مزاج سرد و تر، چاق با پوست سفید و موهای کم پشت هستند. آنها پرخواب هستند و معمولا تشنه نمی شوند. علاقه ای به فصل زمستان ندارند و در فصل های گرم حالشان بهتر است. صبر و حوصله این افراد زیاد است و انعطاف پذیری خوبی از خود نشان می دهند.
خوردن غذاهایی مثل آبگوشت، انواع آش با ادویه های گرم، بلدرچین، بوقلمون، گوشت بره، نخود و میوه های شیرین مانند سیب، گلابی، انگور، به، نارگیل، توت، خرما، انجیر به افراد مزاج سرد و تر توصیه می شود.
اما از مصرف غذاهای با طبع سرد و خشک مانند ماهی، اسفناج، خیار، کدو، کاهو، گشنیز، قارچ و میوه هایی مانند توت فرنگی، هندوانه، مرکبات، کیوی و هلو باید پرهیز کنند.
تاثیر بیماری ها بر طبع
بعضی از بیماری ها با گرم یا سرد کردن بخش هایی از بدن باعث بروز اشتباه در تشخیص طبع افراد می شوند. برای مثال کم خونی باعث می شود نوک انگشتان دست و پاها سرد شود یا ورم معده احساس سردی در کف پا را القا می کند. کلسترول بالا حرارت بدن را افزایش می دهد و سینوزیت باعث سردی در پیشانی و وسط قفسه سینه می شود.
متخصص طب سنتی با در نظر گرفتن همه شرایط و به ویژه گرمایی و سرمایی بودن افراد نوع مزاج و طبع آنها را تعیین می کند تا در مرحله بعد بتواند به راحتی بیماری را تشخیص داده و درمان کند. هر چند همان طور که پیش از این اشاره کردیم، تعیین نوع مزاج کار دقیقی نیست و خطای بسیار دارد. و شایان ذکر است که این موضوع باید توسط متخصص طب سنتی پیگیری شود و برای متخصص حائز اهمیت است که عضو درگیر را شناسایی و بر تقویت آن تمرکز کند.