روی یک ماده ضروری است و برای بسیاری از واکنش های شیمیایی که در درون بدن ما جریان دارد مورد نیاز است. روی فاکتوری مهم برای بیش از 300 آنزیم بدن است که در سنتز و متابولیسم کربو هیدرات ها، لیپیدها، پروتئین ها، اسیدهای نوکلئیک و سایر عناصر میکرو مغذی دخیل هستند. بدن ما روی مورد نیاز خود را از رژیم غذایی روزانه می گیرد اما کمبود روی می تواند باعث ایجاد علائم متنوعی شود که برخی از آنها بسیار مبهم هستند.
چرا به روی احتیاج داریم؟
روی برای پکپارچگی سلول ها و اندام ها، تقسیم سلولی، رشد و نمو طبیعی جنین در دوران بارداری، کودکی و نوجوانی مورد نیاز است. روی برای این موارد لازم است:
- تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت
- بهبود زخم ها و ترمیم بافت پوست
- رشد اندام ها
- ساخت پروتئین
- تقویت حس بویایی و چشایی
روی در چه مواد غذایی وجود دارد؟
روی در بسیاری از مواد غذایی موجود است:
- گوشت قرمز
- گوشت مرغ و سایر پرندگان
- غذاهای دریایی به ویژه صدف و خرچنگ
- آجیل
- غلات سبوس دار
- حبوبات
- اسفناج
- محصولات لبنی
- غلات صبحانه غنی شده
میزان مصرف روی
تقریبا 60 درصد از کل مقدار روی بدن در عضلات اسکلتی و 30 درصد در توده استخوانی یافت می شود. چشم ها و مایعات پروستات حاوی روی زیادی هستند. روی به طور عمده در دوازدهه جذب می شود و عمدتا از طریق مدفوع دفع می شود. هیچ ذخیره ای از روی در بدن وجود ندارد و مصرف روزانه روی برای حفظ سطح روی مورد نیاز بدن ضروری است.
میزان توصیه شده مصرف روزانه روی بر مردان 9.5 میلی گرم و برای زنان 7 میلی گرم است. میانگین مصرف روی برای بزرگسالان حدود 10 تا 15 میلی گرم در روز است. بهداشت جهانی توصیه می کند مصرف روی بیش از 25 میلی گرم در روز نباشد.
دلایل کمبود روی چیست؟
رژیم غذایی نامناسب می تواند باعث کمبود روی در بدن شود. بنابراین کمبود روی، بیشتر در کودکان و بزرگسالان دچار سوءتغذیه و افرادی که به دلیل شرایط یا بیماری قادر به خوردن رژیم غذایی عادی نیستند دیده می شود. مقدار زیادی روی در گوشت و غذاهای دریایی دیده می شود، بنابراین افراد گیاهخوار بیشتر در معرض کمبود روی قرار دارند. بارداری و شیردهی نیز در زنان از عوامل کمبود روی به شمار می آید.
مشکلات روده همچون کولیت اولسراتیو، بیماری کرون، بیماری سلیاک و شرایطی که اسهال مداوم به وجود بیاورد، می تواند منجر به مشکلات جذب روی در بدن شود.
افرادی که بیش از حد نوشیدنی های الکلی مصرف می کنند نیز نمی توانند روی را به طور طبیعی جذب کنند. بیماری های طولانی مدت مانند بیماری های مزمن کبدی یا کلیوی نیز می توانند منجر به جذب کم روی شوند. مکمل های آهن با دوز بالا نیز می توانند روی جذب روی تاثیر بگذارند و میزان جذب آن را کم کنند.
یک بیماری نادر ارثی به نام بیماری آکرودرماتیت آنتروپاتیکا یکی از دلایل گاه به گاه کمبود روی است. در این شرایط پروتئینی که جذب روی را امکان پذیر می کند وجود ندارد، در نتیجه کمبود شدید روی را ایجاد می کند. این علائم در موارد ابتلا بلافاصله پس از قطع شیردهی در کودک شروع می شود. بثورات پوستی به ویژه در اطراف دهان، اطراف مقعد و نواحی تناسلی اغلب اولین علامت بیماری آکرودرماتیت آنتروپاتیکا است. ریزش مو، دیستروفی ناخن، عدم رشد و اسهال شدید از دیگر ویژگی های این بیماری است. درمان بیماری آکرودرماتیت آنتروپاتیکا از طریق مکمل های روی انجام می شود. مصرف مکمل مادام العمر است و باید با دقت استفاده شود.
دلایل وجود روی زیاد در بدن چیست؟
شایع ترین علت وجود روی زیاد، مصرف زیاد مکمل های روی است. نکته مهم این است که بیش از دوز توصیه شده مصرف نشود.
دلایل دیگر کمتر شایع است. اگر کلیه های شما به خوبی کار نمی کنند، شما را از شر زینک اضافی خلاص نمی کنند. در حالت ذخیره روی در بدنتان زیاد می شود. عملکرد کلیه ممکن است به دلیل بیماری مانند عفونت شدید در بدن مختل شود.
اگر به بیماری غیرمعمول هموکروماتوز مبتلا هستید، به احتمال زیاد بیش از حد نیاز روی جذب می کنید. دلیل این اتفاق میزان زیاد آهن است که می تواند روی روش جذب و استفاده و استفاده از روی تاثیر بگذارد.
برخی از ترکیبات صنعتی دارای مقادیر زیادی روی هستند و گاهی اوقات می توان مسمومیت روی را در اثر قرار گرفتن در معرض این مواد به وجود آورد. این مواد شامل برخی از سموم دفع آفات و برخی از اجزای سازنده مورد استفاده از رنگ و لاستیک است.
علائم کمبود روی چیست؟
علائم کمبود روی به میزان کمبود روی بدن شما بستگی دارد. در صورت کمبود زیاد علائم می تواند بسیار شدید باشد. علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی اشتهایی
- کاهش وزن
- اسهال
- کمبود انرژی
- مستعد ابتلا به عفونت مانند سرماخوردگی، سرفه و عفونت قفسه سینه
- ریزش مو
- بثورات پوستی
- مشکلات بینایی، چشایی و بویایی
- ناتوانی جنسی
در کودکان و نوجوانان نیز این علائم دیده می شود:
- توقف رشد
- تاخیر در بلوغ
- اختلال در یادگیری
علائم میزان روی اضافی در بدن چیست؟
در صورت مصرف بیش از حد روی (مصرف بیش از 200 میلی گرم در روز) بعضی از این علائم مختلف بروز می کند:
- دردهای شکمی
- تحریک معده
- اسهال
- حالت تهوع و استفراغ
- سردرد
- خستگی
- سرگیجه
- کم خونی
- تحریک پذیری
روی زیاد می تواند بر سایر عناصر بدن مانند آهن، مس، منیزیم یا کلسیم تاثیر بگذارد. بنابراین می تواند به عنوان مثال کم خونی ناشی از کمبود آهن را در پی داشته باشد.
روی اضافی همچنین می تواند عملکرد قلب شما را تحت تاثیر قرار دهد و احتمالا شما را در معرض خطر آنژین و حملات قلبی قرار دهد.
افراد در صورت تنفس بخارات حاوی روی در طی فرآیند جوشکاری یا گالوانیزه کردن ممکن است به تب بخار فلزات مبتلا شوند. بیماری تب بخار فلزات به دنبال استنشاق بخارات مس، منیزیم، آلومینیوم، آهن، منگنز و نیکل در هنگام جوشکاری، ذوب یا گالوانیزه کردن ایجاد می شود. این بیماری علائم زیر را به همراه دارد:
- گلودرد
- سرفه
- مشکلات تنفسی
- درد قفسه سینه
- تب و لرز
- دردهای عضلانی و مفصلی
- اسهال و استفراغ
علائم این بیماری طی 3 تا 10 ساعت پس از مواجهه رخ می دهد و معمولا پس از 1 الی 2 روز برطرف می شود.
انواع مختلف مکمل روی از جمله مکمل سولفات روی، گلوکونات روی و استات روی باید با احتیاط مصرف شود تا از خطرات مسمومیت با روی جلوگیری شود.
آیا مکمل های روی عوارض جانبی دارند؟
انواع مختلفی از مکمل های روی وجود دارد که حاوی مقادیر مختلف روی است. به طور کلی مکمل های روی برای افراد بی ضرر است اما ممکن است برخی از این مکمل ها برای بعضی افراد عوارض جانبی به همراه داشته باشند. حتما دستورالعمل روی جعبه مکمل را بخوانید. عوارض جانبی احتمالی مکمل روی می تواند این موارد باشد:
- احساس طعم ناخوشایند در دهان
- سردرد
- دل درد
- حالت تهوع و استفراغ
- اسهال
- سوءهاضمه
- احساس خستگی
عوارض جانبی مصرف مکمل روی بر دستگاه گوارش از جمله دل درد، سوءهاضمه، اسهال، ورم معده، حالت تهوع و استفراغ بیشتر زمانی رخ می دهد که مکمل روی به صورت ناشتا یا با غذای کم مصرف شود. استفاده طولانی مدت از دوزهای بالای روی می تواند منجر به کمبود مس در بدن شود.
تذکر: هرگز مکمل روی را بیش از مقدار توصیه شده مصرف نکنید.
چگونه کمبود روی یا روی بیش از حد در بدن تشخیص داده می شود؟
اولین راه برای تشخیص کمبود روی انجام آزمایش خون برای بررسی سطح روی است. با این حال میزان روی موجود در خون می تواند با میزان روی موجود در سلول های بدن متفاوت باشد. بنابراین ممکن است آزمایش خون میزان طبیعی روی را در بدن نشان دهد اما در حقیقت کمبود روی وجود داشته باشد. وجود روی بیش از حد در بدن نیز با آزمایش خون مشخص می شود.
آیا انجام آزمایشات دیگر لازم است؟
ممکن است لازم باشد آزمایش خون را برای موارد دیگر نظیر آهن، مس، کلسیم، ویتامین D، ویتامین B12 و منیزیم انجام دهید. دلیل این امر این است که کمبود روی یا میزان بیش از حد آن می تواند بر جذب ویتامین ها و املاح تاثیر بگذارد و در مواردی جذب مواد مغذی حیاتی را مختل کند.
انجام آزمایش خون برای بررسی عملکرد تیروئید، عملکرد کلیه ها و کمبود آب بدن در مواردی که علائم مبتنی بر کمبود روی یا بیش از حد بودن آن در بدن وجود دارد، ضروری است.
در مواردی که نوزاد دچار کمبود روی شده است یا سابقه خانوادگی وجود دارد، ممکن است انجام آزمایش ژنتیکی برای بررسی بیماری نادر آکروودرماتیت انتروپاتیکا لازم باشد.
درمان کمبود روی چیست؟
درمان کمبود روی به علت آن بستگی دارد. در حالت ایدئال باید علت اصلی تشخیص داده شود سپس با تجویز دارو و مکمل مشکل را برطرف کرد. معمولا توصیه های رژیم غذایی و مصرف مکمل سایر ویتامین ها و املاح نیز نیاز است.
درمان روی بیش از حد چیست؟
اگر میزان روی در بدن فرد بیش از حد نرمال باشد باید میزان اضافی آن از بین برود و علائم آن تا زمانی که سطح روی به میزان متعادل برسد درمان شود.
برای افرادی که بخار فلز روی را استنشاق کرده اند اکسیژن درمانی تجویز می شود و از داروهایی مانند پاراستامول برای درد و تب استفاده می شود.
چه افرادی باید مکمل روی مصرف کنند؟
اکثر افراد سالم که به طور طبیعی غذا می خورند نیازی به مصرف مکمل روی ندارند. اما این افراد به دلایلی که قبلا ذکر شد نیاز به استفاده از مکمل روی دارند:
- افرادی که دارای مشکلات روده هستند و در جذب روی مشکل دارند
- افرادی که آزمایش خون آنها کمبود روی را تایید کرده است
- افراد مبتلا به بیماری ویلسون (این بیماری نادر بر میزان مس بدن تاثیر می گذارد)
- کودکان مبتلا به اسهال
تحقیقات زیادی در حال بررسی این موضوع است که آیا مصرف مکمل های روی احتمال ابتلا به سرماخوردگی را کاهش می دهد یا خیر. یا مکمل های روی با دوز بالا ممکن است سرماخوردگی را سریعتر بهبود ببخشند. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مصرف روی در این شرایط مفید است اما هنوز نتایج کافی برای ارائه توصیه های خاص وجود ندارد. همچنین برخی شواهد نشان می دهد که مکمل های روی سرعت تخریب ماکولا را کاهش می دهند. ماکولا یا لکه زرد در چشم دید مستقیم و واضح برای کارهای دقیق مانند خواندن را بر عهده دارد. با متخصص چشم خود در این باره مشورت کنید.
تذکر: مصرف مکمل های روی با سایر داروها ممکن است تداخل دارویی ایجاد کند. آنتی بیوتیک های کینولون و تتراسایکلین منجر به کاهش جذب مکمل و آنتی بیوتیک می شود. همچنین مکمل روی کاهش جذب پنی سیلامین را به دنبال دارد. استفاده طولانی مدت از داروهای ادرارآور باعث دفع روی از طریق ادرار شده و میزان روی در بدن را کاهش می دهند. بنابراین حتما به دستورالعمل مصرف مکمل های روی توجه کنید.