اسهال یکی از شایع ترین مشکلات بهداشتی است که می تواند از یک وضعیت خفیف موقتی تا یک بیماری بالقوه تهدید کننده زندگی باشد. در سطح جهان هر ساله حدود 2 میلیارد مورد بیماری اسهالی رخ می دهد، همچنین حدود 1.9 میلیون کودک زیر 5 سال به طور عمده در کشورهای در حال توسعه هر ساله بر اثر اسهال جان خود را از دست می دهند که این عارضه آن را به دومین علت اصلی مرگ و میر در این گروه سنی تبدیل می کند. اسهال با مدفوع غیر طبیعی شل یا آبکی مشخص می شود و بیشتر موارد اسهال به دلیل باکتری، ویروس یا انگل است، همچنین اختلالات دستگاه گوارش نیز می تواند باعث اسهال مزمن شود. اگر فردی به طور مرتب مدفوع دفع کند، اما از نظر قوام طبیعی باشد این اسهال نیست. به همین ترتیب نوزادان شیرده اغلب مدفوع شل و چسبناک دفع می کنند که این امر نیز طبیعی است. به گزارش مدیکال نیوزتودی، در این مقاله ضمن بررسی علل و درمان های اسهال علائم، تشخیص، روش های پیشگیری و زمان مراجعه به پزشک نیز توضیح داده می شود.
علل بروز اسهال
بسیاری از موارد اسهال به دلیل عفونت در دستگاه گوارش رخ می دهد، میکروب های مسئول این عفونت عبارتند از:
باکتری ها
ویروس ها
ارگانیسم های انگلی
شایع ترین علل اسهال حاد در ایالات متحده باکتری های سالمونلا، کامپیلوباکتر، شیگلا و اشریشیا کلی است. برخی از موارد اسهال مزمن “عملکردی” نامیده می شوند زیرا اگرچه تمام اندام های گوارشی طبیعی به نظر می رسند، اما آنها به طور ایده آل کار نمی کنند. در کشورهای پیشرفته سندرم روده تحریک پذیر (IBS) شایع ترین علت اسهال عملکردی است. سندرم روده تحریک پذیر علائم بسیاری از جمله گرفتگی، درد شکم و تغییر عادات روده را ایجاد می کند که شامل اسهال، یبوست یا هر دو است. بیماری التهابی روده (IBD) یکی دیگر از دلایل بروز اسهال مزمن است. بیماری التهابی روده، کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون را توصیف می کند که در هر دو حالت خون در مدفوع دیده می شود. برخی دیگر از دلایل عمده بروز اسهال مزمن عبارتند از:
کولیت میکروسکوپیک: این نوعی اسهال مداوم است که به طور معمول افراد مسن را درگیر می کند که به دلیل التهاب ایجاد می شود و اغلب در طول شب رخ می دهد.
اسهال سوءجذب و سوءهضم: نخستین مورد به دلیل اختلال در جذب مواد مغذی و مورد دوم به دلیل اختلال در عملکرد هضم است که بیماری سلیاک یکی از این موارد است.
عفونت های مزمن: سابقه مسافرت یا مصرف آنتی بیوتیک نشانه های اسهال مزمن هستند، باکتری ها و انگل های مختلف نیز می توانند دلیل این امر باشند.
اسهال ناشی از مصرف دارو: ملین ها و داروهای دیگر از جمله آنتی بیوتیک ها اسهال را تحریک می کنند.
دلایل مرتبط با غدد درون ریز: برخی اوقات عوامل هورمونی باعث اسهال می شوند که این مورد در بیماری آدیسون و تومورهای کارسینوئید وجود دارد.
دلایل مرتبط با سرطان: اسهال نئوپلاستیک با تعدادی از سرطان های روده مرتبط است.
درمان های اسهال
موارد خفیف اسهال حاد بدون درمان برطرف می شود. برای اسهال مداوم یا مزمن پزشک علاوه بر علائم اسهال علل زمینه ای را نیز درمان می کند.
بازجذب آب
کودکان و افراد مسن به ویژه در معرض کم آبی قرار دارند و برای همه موارد اسهال کمبود آب بدن رخ می دهد. افراد می توانند کم آبی بدن را با نوشیدن بیشتر مایعات جبران کنند، اما در موارد شدید فرد ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز پیدا کند. محلول سرم خوراکی (ORS) به آبی اطلاق می شود که حاوی نمک و شکر باشد. روده کوچک محلول را برای جذب آب و الکترولیت های از دست رفته در مدفوع جذب می کند. سازمان بهداشت جهانی می گوید محلول ORS می تواند بیش از 90 درصد موارد اسهال غیر شدید را با خیال راحت و موثر درمان کند، همچنین مصرف مکمل روی نیز از شدت و مدت اسهال در کودکان می کاهد.
داروهای ضد اسهال
داروهای ضد اسهالی که بدون نسخه در دسترس هستند شامل لوپرامید و بیسموت ساب سالسیلات است. ایمودیم دارویی که باعث کاهش دفع مدفوع می شود. پپتو بیسمول باعث کاهش خروج مدفوع اسهالی در بزرگسالان و کودکان می شود، همچنین از بروز اسهال مسافرتی نیز جلوگیری می کند. این نگرانی وجود دارد که داروهای ضد اسهال می توانند با کاهش از بین بردن عوامل بیماری زا از طریق مدفوع عفونت باکتریایی را طولانی کنند.
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها فقط می توانند اسهال ناشی از عفونت های باکتریایی را درمان کنند. اگر علت آن مصرف داروی خاصی باشد تغییر دارو نیز کمک می کند. دقت داشته باشید همیشه قبل از تعویض دارو با پزشک خود مشورت کنید.
رژیم غذایی برای درمان اسهال
نکات مربوط به رژیم غذایی زیر به درمان اسهال کمک می کند:
نوشیدن مایعات مانند نوشیدنی های الکترولیت، آب یا آب میوه بدون قند
بعد از هر مدفوع شل مایعات از دست رفته را حداقل با نوشیدن یک فنجان مایعات جبران کنید
بیشتر نوشیدن بین وعده های غذایی نه در طول وعده های غذایی
مصرف غذاها و مایعات حاوی پتاسیم بالا مانند آب میوه های رقیق شده، سیب زمینی بدون پوست و موز
مصرف غذاهای حاوی سدیم بالا و مایعات مانند آبگوشت، سوپ، نوشیدنی های ورزشی و کراکرهای نمکی
خوردن غذاهای سرشار از فیبر محلول مانند موز، بلغور جو دوسر و برنج زیرا این مواد به سفت شدن مدفوع کمک می کنند
محدود کردن مصرف غذاهایی که اسهال را تشدید می کنند مانند غذاهای چرب، سرخ شده، لبنیات زیاد و شیرین
غذاها و نوشیدنی هایی که باعث بدتر شدن اسهال می شوند عبارتند از:
آدامس بدون قند، نعناع، گیلاس شیرین و آلو خشک
نوشیدنی ها و داروهای کافئین دار
فروکتوز در مقادیر زیاد، انگور، عسل، خرما، آجیل، انجیر و نوشابه
لاکتوز در محصولات لبنی
منیزیم
اولئان، جایگزین چربی
هر چیزی که حاوی شیرین کننده های مصنوعی باشد
پروبیوتیک ها برای درمان اسهال
شواهد متفاوتی در مورد نقش پروبیوتیک ها در اسهال وجود دارد که به جلوگیری از اسهال مسافرتی کمک می کنند و در کودکان نیز بیماری اسهال را تا یک روز کاهش می دهند. مردم باید از پزشک خود مشاوره بگیرند زیرا سویه های زیادی وجود دارد. تحقیقات در لنست هیچ مدرکی نشان نداده که آماده سازی چند سویه باکتری ها در جلوگیری از اسهال مربوط به کلستریدیوم دیفیسیل یا آنتی بیوتیک موثر باشد. پروبیوتیک ها به صورت کپسول، قرص، پودر و مایعات در دسترس هستند.
علائم اسهال
اسهال به مدفوع آبکی اشاره دارد، اما می تواند با علائم دیگری نیز همراه باشد که شامل:
دل درد
گرفتگی شکم
نفخ شکم
کاهش وزن
تب
بدن درد
لرز
همچنین اسهال یکی از علائم سایر بیماری ها شناخته می شود که برخی از آنها ممکن است جدی باشد. سایر علائم احتمالی عبارتند از:
خون در مدفوع
استفراغ مداوم
کمبود آب بدن
اگر هر یک از اینها به همراه اسهال رخ دهد یا اگر اسهال مزمن باشد می تواند وجود بیماری جدی تری را نشان دهد.
عوارض اسهال
دو عارضه جدی اسهال کمبود آب بدن (در موارد اسهال شدید و مکرر) و سوءجذب (در موارد اسهال مزمن) است، همچنین اسهال می تواند طیف وسیعی از بیماری های مزمن زمینه ای را نشان دهد که تشخیص و درمان آن می تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.
آزمایش و تشخیص اسهال
هنگام تشخیص علت اسهال پزشک در مورد علائم شخص و موارد زیر سوال می کند:
هر داروی فعلی که مصرف می کند
سابقه پزشکی بیمار
سابقه خانوادگی بیمار
تاریخچه سفر بیمار
هر بیماری دیگری که داشته باشد
همچنین آنها می پرسند:
چه زمانی اسهال شروع شده
دفع مدفوع چقدر تکرار می شود
اگر خون در مدفوع وجود داشته باشد
اگر فرد استفراغ کرده باشد
مدفوع آبکی باشد یا حاوی مخاط یا خون باشد
چه مقدار مدفوع وجود دارد
همچنین به دنبال علائم کم آبی بدن خواهد بود زیرا اگر فرد بلافاصله تحت درمان برای جبران کم آبی بدن قرار نگیرد این عارضه می تواند حتی کشنده باشد.
بیشتر بخوانید: خواص دارویی و ارزش غذایی نعناع
آزمایشات مربوط به اسهال
بیشتر موارد اسهال بدون درمان برطرف می شوند و پزشک اغلب قادر است بدون انجام آزمایش مشکل را تشخیص دهد. با این حال، در موارد شدیدتر احتمال می رود انجام آزمایش مدفوع به ویژه در صورت تدام علائم فرد بیش از یک هفته لازم باشد. در صورت:
علائم تب یا کم آبی بدن
مدفوع با خون
درد شدید
فشار خون پایین
سیستم ایمنی ضعیف
سفر رفتن در روزهای اخیر
اخیرا آنتی بیوتیک مصرف کرده یا در بیمارستان بستری بوده باشداسهال بیش از 1 هفته ادامه دارد
اگر فردی مبتلا به اسهال مزمن یا مداوم باشد پزشک آزمایشاتی را با توجه به موارد مشکوک تجویز می کند. اینها شامل موارد زیر است:
شمارش کامل خون: کم خونی ممکن است سوءتغذیه، زخم خونریزی یا بیماری التهابی روده را نشان دهد.
آزمایشات عملکرد کبد: شامل آزمایش سطح آلبومین است.
آزمایشاتی برای سوءجذب: این موارد جذب کلسیم، ویتامین B12، آهن، عملکرد تیروئید و فولات را بررسی می کند.
میزان رسوب گلبول های قرمز و پروتئین واکنش پذیر C: افزایش سطح بیماری التهابی روده را نشان می دهد.
آزمایش های آنتی بادی: این موارد بیماری سلیاک را تشخیص می دهند.
آزمایش مدفوع: پزشکان می توانند انگل ها، باکتری ها و چند ویروس را در کشت مدفوع شناسایی کنند، همچنین آزمایش مدفوع می تواند خون میکروسکوپی، گلبول های سفید خون و سایر سرنخ های تشخیص را نشان دهد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اسهال اغلب بدون درمان پزشکی برطرف می شود، اما مهم است که در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
استفراغ مداوم
اسهال مداوم
کمبود آب بدن
کاهش وزن قابل توجه
خون در مدفوع
هر فردی که پس از جراحی، پس از دوره بستری در بیمارستان یا پس از مصرف آنتی بیوتیک دچار اسهال می شود باید به پزشک مراجعه کند. بزرگسالانی که به دلیل اسهال روند خوابشان مختل می شود نیز باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند زیرا این علامت به طور معمول نشانه علل جدی تری است. اگر بیش از 5 دوره اسهال داشته یا بیش از 2 بار طی 24 ساعت استفراغ کرده باشید باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کرد.
جلوگیری از اسهال
موارد زیر به جلوگیری از اسهال کمک می کند:
آب تمیز و سالم بنوشید
داشتن سیستم های بهداشتی خوب
رعایت بهداشت مانند شستن مرتب دست ها با صابون به ویژه قبل از تهیه غذا، غذا خوردن و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی
آموزش در مورد شیوع عفونت
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مداخلات ارگان های بهداشت عمومی برای ترویج شستن دست می تواند میزان بروز اسهال را حدود یک سوم کاهش دهد. با این حال، در کشورهای در حال توسعه پیشگیری از اسهال به دلیل وجود آب کثیف و بهداشت نامناسب چالش برانگیزتر است.
خلاصه ای درباره اسهال
اسهال یک مشکل شایع است که دلایل زیادی دارد، در بیشتر موارد طیف گسترده ای از درمان های خانگی و پزشکی به بیمار کمک می کنند. با این حال، اگر فرد نگران اسهال یا سایر علائم است باید به پزشک مراجعه کند.
مترجم: الهه زارعی