ریحان یک سبزی خوردن خوش عطر و طعم است که منشا آن به آسیا و آفریفا بر می‌گردد. این گیاه یکی از اعضای خانواده نعنا است و انواع متفاوتی از آن در دنیا وجود دارد. این گیاه خوش عطر و بو به طعم دهنده محبوب شناخته شده و در چای و مکمل ها هم به خاطر خواص مفید آن برای سلامتی، استفاده می‌شود.
مختصری در مورد ریحان
ایا می‌دانستید ۳۵ نوع متفاوت ریحان وجود دارد؟ گیاه ریحان در اندازه و سایزهای متفاوتی وجود دارد بعضی از آنها بصورت تکی و بعضی بصورت بوته‌ای در یک گلدان رشد می‌کنند. ریحان یک گیاه دارویی مهم در فرهنگهای متفاوت و طب سنتی محلی همانند جنوب غرق آسیا و هند است. این گیاه برای ۳۰۰ درمان متفاوت آیورودیک برای هزاران سال استفاده می‌شد از جمله به عنوان تنتور، چای، ضماد و تونیک.
ریحان مقدس بیش از سایر ریحانها مورد تحقیق قرار گرفته است و نوع مواد موجود در آن نسبت به سایر ریحان ها متفاوت است. ریحان بنفش با نام علمی Ocimum sancttm شناخته می‌شود که دارای موادی ضد التهاب، ضد باکتری و آداپتوژن متفاوت با ریحان سبز معمولی است.
ریحان شیرین یا Ocimum bsilicum نقش مهمی در آشپزی مدیترانه‌ای و بخصوص ایتالیا ایفا می‌کند. این گیاه پایه پستو را تشکیل داده و یک طعم دهنده شناخته شده برای سالاد، پاستا، پیتزا و سایر غذاها مثل سوپ گوجه ریحان است. در کشورهای شرق آسیا و تا حدودی خاورمیانه هم این گیاه به عنوان یکی از اجزا مهم آشپزی شناخته می‌شود. ریحان ایرانی یا همان ریحون در واقع زیر گونه‌ای از ریحان شیرین است که عطر و بوی متفاوتی نسبت به ریحانهای ایتالیایی دارد.
ریحون ایرانی عطری قوی‌تر و ساقه‌ای نرم دارد که برای استفاده در سبزی خوردن خیلی مناسب است و استفاده از آن در کنار انواع غذاهای گوشتی و یا افزودن به سس‌ها و سوپها معمول است. البته در اغلب نقاط کشورمان بیشتر به عنوان یک سبزی خوردنی سر سفره شناخته شده است.
مواد مغذی ریحان چه هستند؟
این گیاه حاوی اسانسهای روغنی فرار سرشار از آنتی اکسیدان است که خاصیت هیدروفوبیک (آب گریز) دارند. این بدان معناست که در آب حل نمی‌شوند و به قدری سبک و کوچک هستند که از هوا عبور کرده و وارد حفرات پوست ما شوند. روغنهای فرار ریحان بو و طعم مشخصی را ایجاد می‌کنند اما عامل اصلی خواص تسکین دهنده مفید ریحان هستند.
گیاهانی همچون ریحون حاوی ترکیبات اسانس روغنی هستند چون به این گیاهان کمک می‌کند تا خود را از شر مهاجمانی همچون حشرات، جوندگان و سویه‌هایی از باکتریهای موجود در خاک حفظ کنند. هنگامی که این روغنهای محافظ را مصرف می‌کنیم، فواید مشابهی را دریافت می‌کنیم: تقویت سیستم ایمنی و محافظت از بیماری.
در زیر میزان مواد مغذی ۱ قاشق غذاخوری (حدود ۲ گرم) از این گیاه در جدول آورده شده‌اند.
| ریحان تازه خرد شده | ریحان خشک | |
| کالری | ۰/۶ | ۵ |
| ویتامین A | ۳% مصرف روزانه توصیه شده | ۴% مصرف روزانه توصیه شده |
| ویتامین K | ۱۳% مصرف روزانه توصیه شده | ۴۳% مصرف روزانه توصیه شده |
| کلسیم | ۰/۵% مصرف روزانه توصیه شده | ۴% مصرف روزانه توصیه شده |
| آهن | ۰/۵% مصرف روزانه توصیه شده | ۵% مصرف روزانه توصیه شده |
| منگنز | ۱/۵% مصرف روزانه توصیه شده | ۳% مصرف روزانه توصیه شده |
اگر چه ریحان خشک شده از لحاظ مواد مغذی غنی‌تر است اما در مقایسه با ریحان تازه کمتر مصرف می‌شود. بنابراین از لحاظ مواد مغذی خیلی برتری ندارد البته به استثنا ویتامین K. ریحان همچنین ترکیبات گیاهی مفیدی را تامین می‌کند که آنتی اکسیدان، ضد التهاب و خواص سلامتی دیگر را دارند.
خواص سلامتی ریحان
حاوی آنتی اکسیدانهای مبارزه کننده با بیماریها
یکی از خواص کلیدی اسانس روغنی این گیاه قابلیت کمک به مبارزه با صدمه رادیکالهای آزاد و حفاظت کننده از ساختار DNA و سلولهاست. همچنین حاوی دو آنتی اکسیدان فلاونوئید شناخته شده به عنوان اورینتین و ویسنینار است که به حفاظت از گلبولهای سفید برای عملکرد سیستم ایمنی و همچنین ساختارهای سلولی که DNA در آنجا ذخیره شده است، کمک می‌کند.
آنتی اکسیدانهای موجود در ریحان از تغییر شکل کروموزوم و در نتیجه جهش سلولی و رشد سلول سرطانی جلوگیری می‌کند. استرس اکسیداتیو در بدن به علت اثرات سموم در رژیم غذایی، آلودگی محیطی و اشعه خورشید رخ می‌دهد اما آنتی اکسیدانهایی همانند نوع موجودر در ریحان به مبارزه با اکسیداسیون و کاهش اثرات پیری کمک می‌کنند.
ریحان به عنوان یک ضد التهاب عمل می‌کند
ریحان حاوی اسانسهای روغنی مفیدی از جمله اوجنول، سیترونلول و لینالول است. اینها روغنهای بازدارنده آنزیم هستند که به کاهش التهاب که ریشه اکثر بیماریها از جمله آرتریت روماتوئید و بیماری التهاب روده کمک می‌کنند.
مبارزه با سرطان
تحقیقات بالینی منتشر شده در مجله تغذیه و سرطان نشان داد که ریحون حاوی ترکیباتی است که به بطور طبیعی به پیشگیری از سرطان از جمله سرطانهای پوست، کبد، دهان و ریه کمک می‌کند. ریحان قادر است فعالیت آنتی اکسیدانی را افزایش داده، باعث تغییر مثبت در بیان ژن، القا آپوپتوز سلول سرطانی (مرگ سلولهای مضر) و جلوگیری از انتشار تومورهای سرطانی شود. در تحقیقات جیوانی، عصاره ریحان خواص حفاظت کننده در مقابل سرطان و مرگ و میر نشان می‌دهد در عین حال که بطور انتخابی حفاظت کننده بافت طبیعی و سلولها از اثرات منفی درمانهای سرطان همانند رادیوتراپی یا شیمی درمانی است. این بدان معناست که استفاده از عصاره ریحان به عنوان یک مکمل درمان سرطان حتی به هنگامی که شخص اخیرا درمانهای سرطان را رد کرده باشد، می‌توان استفاده کرد.
البته تحقیقات بررسی شده در این پژوهش مروری، پیش بالینی یا حیوانی بودند. اثبات اثرات این پژوهشها نیازمند تحقیقات بیشتر است.
خواص ضد باکتری
یکی دیگر از خواص اسانسهای روغنی این گیاه تامین حفاظت از بدن در مقابل رشد باکتریهای مضر است. در پژوهشهای انجام شده، اسانس ریحان حتی در ممانعت از مقاومت سویه‌های باکتری که به درمانهای آنتی بیوتیک پاسخ نمی‌دهند، مفید است. وقتی پژوهشگران از دانشگاه لودز لهستان فعالیت ضد باکتریایی ریحان در برابر سویه‌هایی از ای کولای و باکتریهای قدرتمند دیگری که از بیماران مبتلا به عفونت گرفته شدند، آزمایش شد، نتایج نشان داد ریحان در مقابل سویه‌هایی از باکتریها و کمک به ممانعت از رشد آنها، موثر واقع شد. این پژوهشگران را به ادامه تحقیق بر نحوه عملکرد ریحان و رغنهای ضد باکتری سوق داد که ممکن است به مبارزه با بیماریها و عفونتهای مقاوم به آنتی بیوتیک، کمک کند.
خواص ضد میکروبی که به مبارزه با ویروسها و عفونتها کمک می‌کند
اسانسهای روغنی ریحان فعالیت ضد میکروبی در مقابل طیف وسیعی از باکتریها، مخمرها، کپکها و ویروسها نشان می‌دهد. این بدان معناست که شما می‌توانید حفاظت در برابر ویروس کاندیدا و انواع متفاوتی از تحریک کننده‌های پوست را به لیست فواید بالقوه ریحان اضافه کنید.
مبارزه با استرس به وسیله عمل کردن به عنوان یک آداپتوژن
تحقیقات نشان می‌دهد که ریحان به عنوان آداپتوژن قوی عمل می‌کند، گیاهی دارویی که به بدن کمک می‌کند تا با استرس سازگار شده و اثرات مضر استرس روی فرایندهای بدن را به حالت طبیعی برگرداند.
به عوان مثال وقتی پژوهشگران بر خواص ضد استرسی برگهای تازه آن روی خرگوشهایی که در مقابل استرس بالای محیطی قرار گرفتند، متوجه بهبود شگفت انگیز در استرس اکسیداتیو پس از استفاده از ریحان شدند. بعد از اینکه خرگوشها مکمل دو گرمی ریحان تازه را به مدت ۳۰ روز مصرف کردند، حفاظت قلبی عروقی و تنفسی در پاسخ به استرس ایجاد کنندگان را تجربه کردند. کاهش چشمگیری در سطح قند خون مشاهده شد در حالی که افزایش زیادی هم در فعالیت آنتی اکسیدانی مشاهده شد.
مبارزه با افسردگی
فواید ریحان کاربرد آن برای اختلالات روانی یا بیماریهای مربوط به خلق و خو از جمله افسردگی و اضطراب است. ریحان یک ضد افسردگی نیز هست چون اثر مثبتی بر عملکرد مغز در بخش کورتکس آدرنال دارد که به تحریک انتقال دهنده‌های عصبی کمک می‌کند که هورمونهای مسئول شادی و انرژی زایی را برای ما ایجاد می‌کنند. بر اساس بررسی انجام شده (۲۰۱۴) که به نقش ریحان در طب آیورودیک توجه می‌کرد، این گیاه حاوی خواصی است که ممکن است به موارد زیر کمک کند:
- کاهش استرس، اضطراب و افسردگی
- افزایش قابلیت فکر کردن و استدلال
- پیشگیری از کاهش حافظه مربوط به سن
- بهبود مشکلات خواب مربوط به استرس و مشکلات جنسی
بعضی از تحقیقات نتایج قابل مقایسه‌ای با دیازپام و داروهای ضد افسردگی را گزارش کرده‌اند. البته پذیرفتن این یافته‌ها نیازمند تحقیقات بیشتر است. همچنین مصرف چای ریحان به عنوان مثال، همان اثرات مصرف عصاره آن را ندارد.
حفاظت از پوست در برابر پیر شدن
با توجه به تحقیقی در سال ۲۰۱۱، ریحون از پوست در برابر برخی اثرات پیری حفاظت می‌کند. در این تحقیق دانشمندان عصاره ریحان را برای مدلهای پوست آزمایشگاهی استفاده کردند. نتایج نشان داد که افزودن عصاره ریحان به کرمهای موضعی پوست آبرسانی پوست را بهتر کرده و خشکی و چروک را کاهش می‌دهد. اگر چه مصرف عصاره ریحان در دوزهایی خاص ممکن است این اثر را داشته باشد اما مصرف خود ریحان لزوم این فایده را نخواهد داشت. البته آنتی اکسیدانهای موجود در ریحان و سایر غذاهای گیاهی ممکن است اثر حفاظت کننده داشته باشند در صورتی که شخص آنها را به عنوان بخشی از یک رژیم متنوع مصرف کند.
تقویت سلامت قلبی
ریحان غذایی ضد التهاب و آنتی اکسیدان است که می‌تواند به عضلاتی که عملکرد عروق خونی را برای انقباض و انبساط کنترل می‌کنند، کمک کند و سلامت فشار خون را تقویت کند. فواید رحیان از جمله کمک به پیشگیری از تجمع پلاکتهای خطرناک است. تجمع پلاکتهای خون با همدیگر می‌تواند درون عروق لخته خون تشکیل دهد و موجب حمله قلبی شود. یک بررسی در سال ۲۰۱۱ گزارشی در مورد یافته‌هایی ارائه داد که طی آن عصاره ریحان فشار خون بالا را کاهش داد که ممکن است به دلیل وجود عصاره اوجنول باشد. اوجنول می‌تواند کانالهای کلسیم در بدن را مسدود کرده و فشار خون بالا را کاهش دهد. البته ۲ دقیقه بعد از اینکه پژوهشگران از این عصاره استفاده کردند، فشار خون به سطح بالای خود برگشت.
در تحقیقی دیگر، ۲۴ داوطلب سالم یک دارونما یا یک کپسول حاوی ۳۰۰ میلی گرم عصاره برگ آن را در یک روز مصرف کردند. بعد از ۴ هفته، آنهایی که عصاره برگ ریحان مصرف کرده بودند کلسترول و تری گلیسرید کمتری در مقایسه با آنهایی داشتند که دارونما مصرف کرده بودند. نویسندگان نتیجه گرفتند که آن عصاره می‌تواند به کاهش بعضی از عوامل خطر برای بیماری قلبی عروقی کمک کند.
عصاره ریحان التهاب را کاهش می‌دهد چون التهاب موجب بیماری قلبی عروقی بوسیله ممانعت از آزاد سازی سیتوکینهای پیش التهابی می‌شود، یعنی همان پروتئینی که از سلولی به سلول دیگر منتشر می‌شود تا دفاع سیستم ایمنی بدن را تحریک کند. وقتی این امر برای دوره‌های زمانی طولانی اتفاق بیفتد، بدن دچار ریزش التهابی می‌شود که بر اندامهای بدن استرس وارد کرده و گردش خون، هورمون تنظیم و فرایندهای تشخیصی را کند می‌کند وقتی که این امر در مورد سلامت قلب رخ دهد، التهاب می‌تواند چربی، کلسترول سرشار از پلاک را در عروق خونی رسوب داده و خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را بالا ببرد.
حمایت از سلامت کبد و سم زدایی بدن
تحقیقی منتشر شده در مجله غذا دارو نشان داد وقتی به موشهای بیمار عصاره ریحون طی یک دوره پنج روزه داده شد، پیشرفت در تولید آنزیمهای سم زدا ایجاد شد و در نتیجه دفاع آنتی اکسیدانی بالاتر و کاهش تجمع چربی در کبد که موجب بیماری کبدی می‌شود.
کمک به قلیایی شدن بدن و بهبود گوارش
این سبزی بی نظیر به تعادل اسید داخل بدن کمک می‌کند و سطح pH بدن را به حالت اول بر می‌گرداند. این می‌تواند گوارش و ایمنی را بوسیله کمک به رشد باکتریهای سالم داخل فلور طبیعی روده، بهتر کند و همزمان باکتریهای مضری را که می‌توانند موجب بیماری شوند، کاهش دهد.
فواید دیگر ریحان در مورد گوارش چیست؟ به لحاظ سنتی در کشور ما ریحون همراه با کباب استفاده می‌شود. همچنین باعث کاهش نفخ و احتباس آب، کاهش اشتها، دل درد، ریفلاکس اسید و حتی کشیدن کرمها یا انگلهای معده می‌شود.
ریحان تقویت جنسی طبیعی
در ایتالیا قرنها به عنوان سمبل عشق نام برده می‌شد. عطر ریحون میل جنسی و انگیختگی جنسی را افزایش می‌دهد که احتمالا بوسیله افزایش جریان خون و سطح انرژی است در عین حال که کاهش دهنده التهاب است. در مذهب هندو، روشهای آیورودا، ریحان به عنوان اکسیر حیات نام برده شده و برای تقویت عملکرد سلامت جنسی و بهبود خلق و خو استفاده می‌شد.
کمک به حفاظت از دیابت و سندرم متابولیک
عصاره ریحان کاهش دهنده سطح قند خون و التهاب است که آن را یک ماده محافظت کننده در برابر ابتلا به دیابت و سایر اشکال سندرم متابولیک می‌سازد. علاوه بر این یکی از فواید اسانسهای روغنی ریحان از جمله قابلیت کمک به کاهش تری گلیسرید و کلسترول است که بیماران دیابتی به میزان بالایی در معرض خطر دچار شدن به آن هستند.
وقتی پژوهشگران از دانشکده علمی دانشگاه آزاد کشاورزی و فناوری در هند، اثرات برگ آن بر قند خون و سرم کلسترول را در انسان طی بررسی های بالینی دو سر کور استفاده کردند، نتایج نشان داد ریحان به میزان زیاد موجب بهبود کنترل قند خون و اثراتی ملایم بر سطح کلسترول بود. این نشان می‌دهد که مکمل ریحان می‌تواند روشی مفید و مطمئن برای کمک به کنترل دیابت و اختلالات ناشی از این بیماری باشد.
چند دستورالعمل با ریحان
آب گوجه و ریحان
- گوجه: ۲ عدد
- خیار: ۱/۲ عدد
- ریحان تازه: ۱ پیمانه
- نمک: کمی
- همه مواد را در آب میوه گیری بریزید. به آرامی آب میوه بدست آمده را بهم بزنید و وفورا مصرف کنید.
پستوی گوجه و ریحان
- گوجه خشک شده: ۱ شیشه
- ریحان تازه: ۲ پیمانه فشرده نشده
- سر: ۲ حبه
- دانه کاج: ۱/۴ پیمانه
- روغن زیتون: ۱/۴ پیمانه
- پنیر خام: ۱/۴ پیمانه رنده شده
- همه مواد را در مخلوط کن ریخته و خوب مخلوط کنید تا زمانی که حسابی یکدست و خامه‌ای شود.
روشهای استفاده از ریحان
ریحان یک گیاه معطر با طعمی مشخص است که بسیاری از افراد از آن لذت می‌برند. انواع مختلف طعمهای متفاوتی دارند. در آشپزی از ریحان سبز بیشتر استفاده می‌شود اما برای سبزی خوردن ریحان بنفش و هم ریحان سبز خوب هستند. می‌توانید به این ترتیب از ریحان استفاده کنید:
- ریحان تازه خرد شده را روی پیتزا یا ساندویچ بریزید.
- برگهای آن را همراه با گوجه و پنیر مصرف کنید
- به سوپ، سس گوجه و غذاهای سرخ کردنی اضافه کنید. سوپ گوجه و ریحان یک نمونه خوب از این نوع استفاده است.
- با ریحان، روغن زیتون و سیر خرد شده یک ماریناد درست کنید
- ریحان خرد شده یا برگهای تازه ریحان را به سالاد اضافه کنید
- افزودن ریحان خشک به خوراک مرغ، طعم عالی به آن می‌بخشد.
خطرات ریحان
بعضی افراد باید موقع خوردن این سبزی احتیاط کنند.
لخته خون
فقط ۱ قاشق غذاخوری ریحون، ۱۰/۸ میکرو گرم ویتامین K تولید می‌کند که نقش مهمی در لخته شدن خون ایفا می‌کند. این مقدار بین ۹% و ۱۲% مصرف روزانه یک انسان بالغ است. میزان بالای ویتامین K می‌تواند بر عملکرد بعضی از داروها از جمله وارفارین اثر بگذارد. کسی که از رقیق کننده‌های خون استفاده می‌کند باید قبل از افزایش مصرف آن با پزشک خود مشورت کند.
آلرژی
بعضی از افراد در صورت مصرف یا تماس با گیاهان خانواده نعناع دچار حساسیت می‌شوند. کسی که این نوع آلرژی را دارد باید از ریحان دوری کرده و قبل از آماده شدن غذا را بررسی کرده تا مطمئن شود که هیچ افزودنی از این نوع ندارد. اگر فردی دچار کهیر، ورم یا دشواری در تنفس پس از خوردن ریحان شد باید سریعا به اورژانس مراجعه کنید. موارد شدید حساسیت منجر به شوک آنافیلاکسی می‌شود که وضعیتی کشنده است.
خلاصه کلام
افزودن ریحان در یک رژیم غذایی سالم و مفید ممکن است فوایدی برای سلامتی شما داشته باشد. البته تحقیقات در مورد فواید دارویی این گیاه بیشتر بر عصاره آن متمرکز شده تا خود گیاه و افزودن آن به رژیم غذایی. همچنین بسیاری از تحقیقات نشان دهنده خواص گونه خاصی از آن هستند که ممکن است با ریحانی که شما مصرف می‌کنید متفاوت باشد. همچنین تحقیقات کافی علمی برای پذیرفتن بسیاری از این موارد استفاده انجام نشده است.
ریحانها بر حسب نوعشان دارای درصد متفاوتی از مواد خاص و موثر دارویی هستند. ریحان ایرانی یکی از بهترین و خوش عطرترین ریحانهای موجود در جهان است. شما می‌توانید علاوه بر افزودن آن به انواع سالاد و سبزی خوردن، از آن در سوپ، خورش و خوراکها هم استفاده کنید.