کارلوس مونتیرو و همکارانش برای درک علت این پدیده داده‌ها درباره الگوهای خرید خانوار های برزیلی را بررسی کردند تا ببینند در سال‌های اخیر دستخوش تغییر شده‌اند یا نه.
این پژوهشگران دریافتند که مردم به میزان کمتری شکر، نمک، روغن‌های پخت‌وپز و مواد اصلی غذایی مانند برنج و لوبیا می‌خرند و در مقابل میزان خرید غذاهای فرآوری‌شده مانند نوشابه، سوسیس، نودل فوری، نان‌های بسته‌بندی‌شده و کلوچه‌ها به‌وسیله آنها بیشتر شده است.
مونتیرو و همکارانش برای توصیف این دسته دوم از غذاها اصطلاح جدیدی را وارد نوشته‌های علمی کردند: غذاهای فوق‌فراوری‌شده (ultraprocessed foods) یا UPF. آنها بعداً مصرف HPFها را با افزایش وزن در کودکان و بزرگسالان در برزیل مربوط کردند.
از آن زمان، دانشمندان ارتباط بین UPF ها و طیف وسیعی از بیماری‌ها ازجمله بیماری قلبی، دیابت نوع ۲، چاقی، بیماری‌های گوارشی و افسردگی، و همچنین مرگ زودرس را یافته‌اند.
کارشناسان می‌گویند که این وضعیت نگران‌کننده است، زیرا غذاهای فوق فرآوری شده به بخش عمده‌ای از رژیم غذایی مردم در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. برای مثال، این نوع غذاها ۶۷ درصد از کالری مصرفی کودکان و نوجوانان در آمریکا را تشکیل می‌دهند.
غذاهای فوق فرآوری شده
مونتیرو و همکارانش به منظور بررسی غذاها بر اساس شیوه فرآوری آنها، یک نظام طبقه‌بندی مواد غذایی به نام Nova را ایجاد کردند، کلمه‌ای که از واژه‌های پرتغالی و لاتین به معنای «جدید» گرفته شده است. این طبقه‌بندی اکنون به‌وسیله پژوهشگران در سراسر جهان پذیرفته شده است.
سیستم Nova غذاها را به چهار دسته تقسیم می‌کند:
یک – غذاهای فرآوری نشده یا به طور حداقل فرآوری شده: مانند میوه‌ها و سبزی‌های تازه یا منجمد، لوبیا، عدس، گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، شیر، ماست ساده، برنج، ماکارونی، کنجاله ذرت، آرد، قهوه، چای و گیاهان و ادویه‌ها.
دو – مواد فرآوری شده آشپزی مانند روغن‌های پخت‌وپز، کره، شکر، عسل، سرکه و نمک.
سه – غذاهای فرآوری شده که از ترکیب غذاهای دسته ۱ با مواد رده ۲ و نگهداری یا اصلاح آنها با روش‌های نسبتاً ساده مانند کنسرو کردن، بطری کردن، تخمیر و تنوری کردن. این گروه شامل نان تازه پخته‌شده، اکثر پنیرها، سبزی‌های کنسرو شده، لوبیا و ماهی است. این غذاها ممکن است حاوی مواد نگهدارنده‌ای باشند که عمر مفید آنها را افزایش می‌دهند.
چهار – غذاهای فرآوری شده با استفاده از روش‌های صنعتی و موادی که معمولاً در خواربارفروشی‌ها پیدا نمی‌کنید – مانند شربت ذرت با فروکتوز بالا، روغن‌های هیدروژنه و پروتئین‌های غلیظ مانند شیره سویا.
این نوع غذاها اغلب حاوی افزودنی‌هایی مانند طعم‌دهنده‌ها، رنگ‌ها یا امولسیفایرها هستند تا جذاب‌تر و خوش‌طعم‌تر به نظر برسند. ازجمله این غذاها می‌توان به نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های انرژی‌زا، چیپس، آب‌نبات، ماست‌های طعم دار، مارگارین، ناگت مرغ، هات‌داگ، سوسیس، گوشت ناهار، ماکارونی و پنیر جعبه‌ای، شیر خشک‌های مخصوص نوزادان و اکثر نان‌های بسته‌بندی‌شده، شیرهای گیاهی، جایگزین‌های گوشت و غلات صبحانه اشاره کرد.
اگر به فهرست مواد تشکیل‌دهنده یک ماده غذایی نگاه کنید و چیزهایی را مشاهده کنید که در آشپزی خانگی از آنها استفاده نمی‌کنید، احتمالاً با یک غذای فوق‌فراوری‌شده مواجه هستید.
نکته بارز این است که سیستم Nova به‌ویژه غذاها را بر اساس مواد مغذی مانند چربی، فیبر، ویتامین‌ها یا مواد معدنی طبقه‌بندی نمی‌کند. بنابراین روش با رده‌بندی‌های معمول تغذیه‌ای سازگار نیست.
این موضوع به بحث بین متخصصان تغذیه در مورد مفید بودن این روش رده‌بندی برای توصیف سلامت یک غذا منجر شده است، تا حدی به این علت که بسیاری از UPFها – مانند نان‌های غلات کامل، ماست‌های طعم دار و شیرخشک‌های مخصوص نوزادان – می‌توانند مواد مغذی ارزشمندی را در اختیار ما بگذارند.
آیا غذاهای فوق‌فرآوری شده برای سلامت مضر هستند؟
بیشتر پژوهش‌هایی که UPF ها را به زیان رساندن به سلامت مرتبط می‌کنند، بر اساس بررسی‌های مشاهده‌ای هستند که در آن پژوهشگران از افراد در مورد رژیم غذایی‌شان می‌پرسند و سپس سلامت آنها را طی سالیان متمادی دنبال می‌کنند.
دانشمندان در یک بازبینی بزرگ بررسی‌ها که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، گزارش دادند که مصرف UPF با ۳۲ مشکل بهداشتی همراهی دارد و قانع‌کننده‌ترین شواهد برای مرگ‌های مرتبط با بیماری قلبی، دیابت نوع ۲ و مشکلات بهداشت روان مانند اضطراب و افسردگی است.
چنین بررسی‌هایی ارزشمند هستند، زیرا می‌توانند گروه‌های بزرگی از افراد را در طول سال‌های بسیار زیادی که ممکن است ایجاد بیماری‌های مزمن طول بکشد، دنبال کنند- بررسی سال ۲۰۲۴ شامل یافته‌های مربوط به نزدیک به ۱۰ میلیون نفر است
یافته شدن مداوم ارتباط میان UPF و مشکلات بهداشتی در بررسی‌ها گوناگون اطمینان بیشتری در کارشناسان درباره وجود مشکل واقعی در چنین غذاهایی ایجاد کرده است.
اما بررسی‌های مشاهده‌ای محدودیت‌هایی نیز دارند. درست است که بین این غذاها و بیماری‌های مزمن همبستگی وجود دارد، اما این بدان معنا نیست که UPFها مستقیماً باعث مشکلات بهداشتی می‌شوند.
برخی از کارشناسان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا قرار دادن غذاهایی بسیار متفاوت از یکدیگر- مانند توئینکی‌ها (کیک‌های اسفنجی پرشده با خامه وانیلی) و غلات صبحانه – در یک دسته مفید است یا خیر. انواع خاصی از غذاهای فوق فرآوری شده، مانند نوشابه‌ها و گوشت‌های فرآوری شده، به وضوح زیان‌بارتر از سایرین هستند. از سوی دیگر، UPF ها مانند ماست‌های طعم دار و نان‌های سبوس‌دار با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مرتبط هستند.
برای اینکه ثابت شود UPFها مستقیماً باعث ایجاد مشکلات بهداشتی می‌شوند، لازم است کارآزمایی‌های بالینی انجام شود. اما تا به حال فقط یک کارآزمایی بالینی که آن هم کوچک و دارای محدودیت بوده است، دراین‌باره انجام شده است.
چرا UPF ها ممکن است مضر باشند؟
گرچه درباره علت ناسالم بودن غذاهای فوق‌فراوری‌شده «نظراتی قوی» ابراز می‌شود، اما در واقع «علم دقیق» چندانی درباره سازوکارهای این تأثیر زیان‌بخش وجود ندارد.
آنجایی که UPF ها اغلب ارزان، راحت و در دسترس هستند، احتمالاً مصرف آنها با حذف غذاهای سالم‌تر را از رژیم غذایی هم همراه می‌شود.
اما بسیاری از دانشمندان معتقدند این غذاها می‌توانند تأثیرات مستقیم‌تری بر سلامتی داشته باشند. پرخوری این نوع غذاها آسان‌تر است – شاید به این دلیل که حاوی ترکیباتی از کربوهیدرات‌ها، قندها، چربی‌ها و نمک هستند که افراد کمتر می‌توانند در برابر وسوسه خوردنشان مقاومت کنند، کالری بالایی دارند و جویدن آنها آسان است.
همچنین ممکن است افزایش قند خون ناشی از آن ممکن است به شریان‌ها آسیب برساند یا التهاب را تشدید کند، یا برخی از افزودنی‌های غذایی یا مواد شیمیایی موجود در آنها ممکن است با هورمون‌ها تداخل داشته باشند، باعث ایجاد روده «نشتی» یا اختلال در میکروبیوم روده شوند.
در مورد غذاهای فوق فرآوری شده چکار باید بکنیم؟
مونتیرو کارشناس برزیلی در سال ۲۰۱۴، به نوشتن دستورالعمل‌های غذایی جدید برای این کشور کمک کرد که به مردم توصیه می‌کرد از غذاهای فوق فرآوری شده پرهیز کنند.
سازمان‌های بهداشتی کشورهای دیگر مانند مکزیک یا کانادا نیز به صراحت به مردم توصیه کرده‌اند از مصرف UPF یا غذاهای بسیار فرآوری شده” خودداری کنند یا مصرف آنها را محدود کنند.
دستورالعمل‌های رژیم غذایی در آمریکا هنوز حاوی چنین توصیه‌ای نیست، اما یک کمیته مشاوره در حال حاضر در حال بررسی شواهدی است که نشان می‌دهد چگونه UPFها ممکن است بر افزایش وزن تأثیر بگذارد و در نتیجه یافته‌های این بررسی می‌توانند بر دستورالعمل‌هایی که در سال ۲۰۲۵ در این کشور منتشر خواهند شد، تأثیر بگذارند.
فراوانی این نوع مواد غذایی و وابستگی افراد با درآمد کمتر به آنها برای تأمین غذاهای خود اقدام در زمینه تدوین دستورالعمل‌هایی در این زمینه مشکل‌تر می‌کند.
درحالی‌که تحقیقات ادامه دارد، نظرات کارشناسان در مورد نحوه برخورد افراد با UPF ها متفاوت است.
کارشناسانی مانند مونتیرو می‌گویند ایمن‌ترین راه این است که به‌کلی از مصرف آنها را کنار گذاشت – برای مثال، ماست طعم‌دارشده میوه‌ای را کنار گذاشت و به جای آن ماست ساده و میوه خورد، یا به جای نان بسته‌بندی‌شده از نانوایی محلی نان تازه گرفت.
برخی دیگر از کارشناسان راهبردهای معتدل‌تری را پیشنهاد می‌کنند که بر محدود کردن UPFهایی که مواد مغذی ارزشمندی ندارند مانند نوشابه و کوکی‌ها متمرکز است. آنها همچنین مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل (چه فراوری‌شده و چه فراوری نشده)، حبوبات، آجیل و مغزهای خوراکی را توصیه می‌کنند.
توصیه کلی این است که تا جایی که می‌توانید در خانه غذا بپزید و از مواد غذایی کمتر فرآوری شده برای پختن غذاها استفاده کنید.