هنگامی که صحبت از سرطان به میان می‌آید، ذهن بیشتر افراد به سمت علائم جسمی و درمان‌های پزشکی آن می‌رود؛ اما چه اتفاقی می‌افتد اگر تاثیر این بیماری فراتر از پوست و استخوان‌ها باشد و به عمیق‌ترین قسمت‌های ذهن نفوذ پیدا کند؟ تاثیر سرطان بر عملکرد مغز و اعصاب و روان، مسئله‌ای است که شاید کمتر مورد توجه قرار بگیرد؛ اما عوارض آن بر حافظه و سایر توانایی‌های شناختی می‌تواند به اندازه خود بیماری چالش‌برانگیز باشد. در این مقاله به عوارض شناختی و حافظه‌ای بیماران مبتلا به سرطان می‌پردازیم؛ جایی که میدان نامرئی نبرد ذهن و بدن به تصویر کشیده می‌شود.

سرطان و علائم اختلالات تمرکز و حافظه

در دنیای پزشکی، سرطان به عنوان یکی از بیماری‌های فراگیر شناخته شده است که تاثیر آن بر بدن، تنها به تومورها و درمان‌های تهاجمی محدود نمی‌شود. سرطان می‌تواند به اعماق ذهن نیز نفوذ کرده و بر توانایی‌های شناختی انسان تأثیر بگذارد. از جمله شایع‌ترین عوارض شناختی سرطان تمرکز و حافظه است. در ادامه به علائم و عوامل این اختلالات خواهیم پرداخت.

علائم اختلال در حافظه و تمرکز

اختلالات در حافظه و تمرکز می‌توانند خود را در اشکال مختلفی بروز دهند و تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی روزمره فرد داشته باشند. در ادامه به برخی از علائم رایج این اختلالات می‌پردازیم:

1. فراموشی کوتاه‌مدت:  دشواری در به خاطر سپردن اطلاعات تازه یا اتفاقات اخیر؛ مانند فراموش کردن گفتگوها، قرارهای ملاقات، محل قرار دادن وسایل روزمره.
2. فراموشی بلند مدت: فراموش کردن اطلاعاتی که پیش‌تر به راحتی به خاطر آورده می‌شدند؛ مانند فراموشی نام‌ها، تاریخ‌ها و جزئیات مکالمات.
3. اختلال عملکرد اجرایی: مشکل در برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، تصمیم‌گیری، اجرای فعالیت‌ها و دنبال کردن دستورالعمل‌ها.
4. مشکل در تمرکز: دشواری در تمرکز بر فعالیت‌ها یا کارهایی که نیاز به توجه مداوم دارند؛ مانند خواندن یا تماشای یک فیلم.
5. ناتوانی در انجام همزمان فعالیت‌ها: مشکل در تقسیم توجه بین چند فعالیت یا دشواری در مدیریت چند وظیفه به طور همزمان؛ مانند پاسخ دادن به تلفن در حین پخت و پز.
6. اشتباه گرفتن کلمات: استفاده از کلمه نادرست یا ناتوانی در یادآوری کلمات مناسب در حین گفتگو با دیگران.
7. زمان‌بر بودن فرآیند فکر کردن: تجربه کاهش سرعت فکر و نیاز به زمان بیشتر برای پردازش اطلاعات یا تصمیم‌گیری.

توصیه می‌شود بیمارانی که این علائم را تجربه کرده‌اند، حتما با یک متخصص سرطان مشورت کنند. این علائم می‌توانند به عنوان هشداری جدی، نیاز به ارزیابی دقیق و درمان مناسب داشته باشند.

عوامل اثرگذاری سرطان بر زوال حافظه و مغز

عوامل تاثیرگذار بر زوال حافظه و عملکرد شناختی مغز را می‌توان در سه حوزه فردی، بیماری سرطان و روش‌های درمان آن بررسی نمود:

مشخصات بیمار

سن بیمار عاملی مهم در احتمال بروز اختلالات شناختی بیماران سرطانی به حساب می‌آید. مغز انسان با افزایش سن و تغییرات طبیعی که به دنبال دارد، می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌پذیری در برابر عوارض جانبی ناشی از سرطان و درمان‌های آن باشند. همچنین تحقیقات نشان داده است زنان ممکن است بیشتر از مردان زوال حافظه را تجربه کنند؛ به‌ویژه زنانی که تحت درمان‌های هورمونی برای سرطان‌هایی مانند سرطان سینه قرار می‌گیرند. داشتن سابقه اختلالات روانی، سایر بیماری‌های مزمن، سطح پایین پروتئین در خون یا در برخی موارد مصرف داروهای اعصاب و روان نیز به عنوان سایر عوامل فردی زوال حافظه در بیماران سرطانی معرفی می‌شوند.

تاثیر بیماری سرطان بر مغز

1. اضطراب و افسردگی پس از تشخیص سرطان: مواجهه با سرطان می‌تواند به میزان قابل توجهی استرس‌زا باشد و بر سلامت روانی فرد تأثیر بگذارد. اضطراب و افسردگی ناشی از این تشخیص بر قدرت تفکر، توانایی تمرکز و حافظه افراد تأثیر می‌گذارد.
2. سرطان‌های مغز یا متاستازهای مغزی: سرطان‌هایی که از مغز شروع می‌شوند یا به آن سرایت می‌کنند، مستقیماً می‌توانند باعث ایجاد مشکلات شناختی شوند. این تومورها به دلیل تداخل با عصب‌های مغزی، در عملکردهای حیاتی مغز اختلال ایجاد کرده و می‌توانند نقاطی از مغز را که مسئول پردازش اطلاعات و حافظه هستند، تحت تأثیر قرار دهند.
3. کمبود تغذیه‌ای:  برخی بیماران سرطانی به دلیل بیماری یا عوارض جانبی درمان ممکن است دچار کم‌اشتهایی یا کمبود برخی از مواد در بدن شوند که بر سلامت مغز و عملکرد شناختی تأثیر می‌گذارند.

تاثیر درمان سرطان بر مغز

برخی روش‌های درمانی سرطان و عوارض جانبی آن‌‌ها می‌توانند در عملکرد مغز اختلال ایجاد کنند. از آنجایی که رادیودرمانی و شیمی‌درمانی در صدر این لیست قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود در صورت بروز علائم و اختلال در فعالیت روزانه با متخصص رادیوتراپی و شیمی‌درمانی خود مشورت کنید. در ادامه به برخی از این روش‌های درمانی می‌پردازیم:

• پیوند مغز استخوان
• شیمی درمانی
• هورمون درمانی
• ایمونوتراپی
• براکی تراپی یا پرتو درمانی
• عمل جراحی
• درمان دارویی سرطان (به خصوص سرطان سینه)
• مصرف زیاد مسکن‌ها برای کاهش درد در فرایند درمان

روش‌های تقویت حافظه بیماران مبتلا به سرطان

اگرچه سرطان و روش‌های درمانی آن می‌توانند تاثیر زیادی برحافظه بیماران داشته باشند، اما راه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانند به تقویت حافظه‌ بیماران کمک کنند:

1. هنر درمانی: رنگ و بوم می‌توانند نقشه‌ راه حافظه باشند. نقاشی، سفالگری یا حتی نوشتن شعر و داستان، نه تنها روشی برای بیان احساسات هستند، بلکه با پویا نگه داشتن مغز و تقویت کارکرد‌های شناختی مغز، به تقویت حافظه کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها باعث می‌شود مغز به شیوه‌های جدید فکر کند و حافظه را به چالش بکشاند.
2. موسیقی‌درمانی: گوش دادن به موسیقی یا نواختن یک ساز می‌تواند تأثیر شگفت‌انگیزی بر حافظه داشته باشد. موسیقی ریتم‌ها و الگوهایی دارد که به بهبود حافظه و تمرکز کمک می‌کند. همچنین برای آرامش ذهن و کاهش استرس بیماران نیز بسیار تاثیرگذار است.
3. تمرینات ذهنی: پازل، بازی‌ کلمات و یادگیری یک زبان جدید می‌تواند به تقویت مهارت‌های شناختی کمک کند. این نوع فعالیت‌ها باعث می‌شوند که مغز بیماران سرطانی فعال بماند و از افت شناختی جلوگیری شود.
4. ورزش منظم:  ورزش نه تنها برای بدن، بلکه برای مغز نیز مفید است. فعالیت‌های بدنی مانند پیاده‌روی، یوگا و شنا جریان خون را افزایش می‌دهند و به حفظ و بهبود عملکرد شناختی کمک می‌‌کنند.
5. یاداشت‌برداری روزانه: داشتن یک دفترچه و ثبت خاطرات روزانه می‌تواند ابزاری مفید برای به ذهن‌سپاری اطلاعات روزمره و تمرین حافظه باشد. نوشتن تجربیات، احساسات و تنظیم هر روزه لیست‌ کارها برای یادآوری، کمک می‌کند تا اطلاعات در حافظه بهتر ثبت شوند.

جمع بندی در جهانی که سرطان به عنوان یک چالش جدی برای سلامتی مطرح است، نبرد با این بیماری تنها به مبارزه با سلول‌های سرطانی ختم نمی‌شود. یکی از این چالش‌ها، کاهش حافظه و سایر مشکلات شناختی است که بیماران مبتلا به سرطان با آن دست و پنچه نرم می‌کنند. با استفاده از روش‌های تقویت حافظه و تمرین‌های شناختی، می‌توان به شکل مؤثری از بروز و پیشرفت این اختلال جلوگیری کرد.