هر دارویی دوز و زمان مصرف خاص خود را دارد و رعایت این موارد می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. به همین دلیل، ممکن است اشتباهاتی مانند فراموش کردن یک دوز یا مصرف دارو در زمان نادرست پیش بیاید.
اشتباه در مصرف دارو می‌تواند گاهی آسیب جدی به بیمار وارد کند و عواقب ناخوشایندی داشته باشد، از بستری‌شدن در بیمارستان گرفته تا حتی مرگ در موارد شدید. تقریباً ۱۵ درصد افراد سالمند هر ساله به دلیل اشتباهاتی در مصرف دارو کارشان به پزشک و بیمارستان کشیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد در تقریباً نیمی از موارد، مشکل قابل‌پیشگیری است.
اشتباه اول: یک یا چند دوز را فراموش می‌کنید
یکی از معمول‌ترین اشتباهات چشم‌پوشی‌کردن از یک یا دو دوز داروست، حالا یا به دلیل فراموشی یا ذخیره‌کردن دارویی گران‌قیمت. مطالعه‌ای دریافته ۸ درصد از آمریکایی‌ها، داروهای خود را به دلیل هزینه‌ای که دارد طبق دستور پزشک مصرف نمی‌کنند.
شاید به نظر برسد یک یا دو دوز از دارو را مصرف‌نکردن مشکل بزرگی نیست؛ اما واقعاً می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. مثلاً اگر دیابت داشته باشید، عدم مصرف انسولین می‌تواند قند خون را به میزان خطرناکی بالا ببرد.
برای فراموش‌نکردن دوز دارو از یادآور تلفن همراهتان استفاده کنید یا به اعضای خانواده بسپارید به شما یادآوری کنند.
اشتباه دوم: قرصی را فراموش کرده‌اید و حالا دو تا از آن می‌خورید
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که قرصی را فراموش کرده‌اید و حالا دو تا از آن خورده‌اید. دوبرابر کردن دوز دارو می‌تواند خطرناک باشد. مثلاً اوردوز کردن در یک داروی رقیق‌کننده خون می‌تواند منجر به خونریزی شود در حال که مصرف زیاد مهارکننده بتا می‌تواند فشارخون را به میزان خطرناکی بالا ببرد و موجب سرگیجه و از حال رفتن بشود.
اگر مطمئن نیستید چه باید بکنید از پزشک یا داروساز سؤال کنید. اگر می‌دانید دوزی را فراموش کرده‌اید و دارویی است که دو یا سه بار در روز استفاده می‌کنید باز هم لازم است بررسی کنید از دوز بعدی چقدر فاصله دارید. اگر دوز فراموش شده را در عرض دو ساعت به‌خاطر آوردید، می‌توانید آن دوز را به‌محض اینکه یادتان آمد مصرف کنید. اما اگر نزدیک به زمان دوز بعدی بودید پس نباید دوز فراموش شده را مصرف کنید و دوز بعدی را رأس زمان مقرر مصرف نمایید.
می‌توانید از پیل باکس‌های هوشمند استفاده کنید که آلارم دارند یا به گوشی‌تان وصل می‌شوند و زمان مصرف داروها را یادآوری می‌کنند.
تحقیقات نشان می‌دهد خیلی از بیماران داروهای خود را در زمان مناسبی مصرف نمی‌کنند. مثلاً داروهای سوزش معده که به نام مهارکننده‌های پمپ پروتون شناخته می‌شوند باید نیم ساعت قبل از غذا مصرف شوند؛ اما محققان دریافته‌اند بیشتر از نیمی از بیماران از این دستورالعمل پیروی نمی‌کنند
اشتباه سوم: باعجله از داروخانه بیرون می‌روید
شاید گاهی عجله داشته باشید و به‌محض اینکه داروها را از داروخانه تحویل گرفتید بدون چک‌کردن آنها از داروخانه خارج شوید. این احتمال همیشه وجود دارد که دارویی را اشتباه به شما داده باشند یا دوز آن اشتباه باشد که می‌تواند پیامدهای خطرناکی به دنبال داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند در ۲ درصد موارد نسخه‌ها اشتباه پیچیده می‌شوند.
پس عجله نکنید و بعد از تحویل‌گرفتن داروها یکی دو دقیقه وقت بگذارید و نوع دارو و دوز آن را چک کنید. همچنین خوب است هر سؤالی در مورد داروها دارید از داروساز بپرسید.
اشتباه چهارم: قرصی را که نباید نصف شود نصف می‌کنید
اگر خودتان یا کسی در خانواده‌تان مشکل بلع قرص داشته باشد خردکردن یا نصف‌کردن قرص شاید راه‌حل خوبی به نظر برسد. همچنین بعضی از افراد برای دریافت دوز کمتری از دارو، قرص را نصف می‌کنند. اما این کار بدون اجازه پزشک ممنوع است؛ زیرا بسیاری از داروها را نباید خرد یا نصف کنید. ضمناً نصف‌کردن قرص دستورالعملی دارد که باید آن را رعایت کنید.
داروهای آهسته‌رهش دارای پوشش خاصی هستند که به‌منظور آزادشدن تدریجی دارو طراحی شده‌اند. اگر این قرص‌ها را نصف یا خرد کنید، دارو دیگر با سرعت کنترل‌شدهٔ موردنظر آزاد نمی‌شود. یعنی تمام دارو فوراً در دسترس بدن قرار می‌گیرد و ریسک اوردوز کردن و عوارض جانبی را خواهد داشت.
انواع دیگری از داروها که نباید آنها را خرد یا نصف کنید آنهایی هستند که پوششی دارند که کمک می‌کند از معده عبور کرده و در روده باریک جذب شوند یا دارو غشا معده را تحریک نکند.
اشتباه پنجم: قرص را با چاقو نصف می‌کنید
اگر اجازه نصف‌کردن قرص را دارید نباید آن را با دست بشکنید یا با چاقو نصف کنید، چون ممکن است خرد شود یا تکه‌ها مساوی درنیایند و مثلاً هفت دهم دوز را امروز و سه دهم دوز را فردا مصرف کنید. بهتر است از کاتر پلاستیکی قرص استفاده کنید که قیمتی هم ندارد و در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. همه قرص‌ها را به‌یک‌باره نصف نکنید. عواملی مانند نور و رطوبت و گرما می‌توانند بر قرص نصف شده اثر بگذارند.
اشتباه ششم: چند قرص را هم‌زمان می‌خورید
مصرف چند قرص به طور هم‌زمان، ریسک تداخل دارویی خطرناک را بالا می‌برد.
طی سه دهه اخیر، درصد افراد ۶۵ سال و بالاتر که روزانه پنج قرص یا بیشتر مصرف می‌کنند سه برابر شده است (از ۱۴ درصد به ۴۲ درصد رسیده است). در بسیاری از موارد، بیماران سنین بالا دهه‌ها دارویی را همچنان مصرف می‌کنند بدون اینکه تشخیص‌داده‌شده باشد هنوز به آن نیاز دارند. مطالعات نشان می‌دهد برخی داروها از جمله یک سری از داروهای خواب‌آور و داروهای زخم معده در صورت استفاده طولانی‌مدت می‌توانند عوارض جدی داشته باشند.
حداقل سالی یک‌بار داروهای مصرفی خود را بررسی کنید و در مراجعه به پزشک از او بپرسید: آیا دارویی هست که بتوانم مصرفش را متوقف کنم؟ هرگز بدون اجازهٔ پزشک مصرف دارویی را قطع نکنید.
اگر داروهای زیادی مصرف می‌کنید یا سابقهٔ پزشکی پیچیده‌ای دارید، چکاپ‌های منظمتان را جدی بگیرید.
اشتباه هفتم: داروها را با مواد غذایی مصرف می‌کنید که نباید
بعضی از داروها با یک سری از غذاها یا مکمل‌ها همخوانی ندارند و درمان را کم‌اثر می‌کنند و این پتانسیل را دارند که عوارض جانبی خطرناکی به جا بگذارند. مثلاً محصولات لبنی می‌توانند در جذب آنتی‌بیوتیک‌ها اختلال ایجاد کنند. یا مکمل فیبر می‌تواند در اثرگذاری متفورمین که از داروهای دیابت است تداخل ایجاد کند.
احتمالاً شنیده‌اید معروف‌ترین غذایی که تداخلات دارویی ایجاد می‌کند گریپ‌فروت است. اگر هم‌زمان با مصرف داروهای استاتین، آب گریپ‌فروت بخورید ممکن است دارو به میزان زیادی در بدنتان بماند و ریسک آسیب عضلانی و کبدی را بالا ببرد و منجر به نارسایی کلیوی شود.
آب گریپ‌فروت با بعضی از داروهای فشارخون، بیماری کرون، کولیت زخمی روده و آریتمی نیز تداخل ایجاد می‌کند.
اشتباه هشتم: داروها را در زمان اشتباه مصرف می‌کنید
بعضی از داروها مانند داروی فوزامکس که مربوط به پوکی‌استخوان است و داروی لووتیروکسین که مربوط به تیروئید است باید صبح با معده خالی مصرف شوند تا کاملاً جذب شوند. داروهای دیگر بهتر است شب مصرف شوند، خصوصاً اگر می‌توانند باعث سرگیجه یا خستگی شوند.
تحقیقات نشان می‌دهد خیلی از بیماران داروهای خود را در زمان مناسبی مصرف نمی‌کنند. مثلاً داروهای سوزش معده که به نام مهارکننده‌های پمپ پروتون شناخته می‌شوند باید نیم ساعت قبل از غذا مصرف شوند؛ اما محققان دریافته‌اند بیشتر از نیمی از بیماران از این دستورالعمل پیروی نمی‌کنند.
خیلی از افراد طبق بروشور داروها عمل نمی‌کنند. حتماً پیش از مصرف هر دارویی ابتدا بروشور داخل آن را بخوانید و ببینید آیا توصیه به زمان خاصی برای مصرف دارو شده است یا خیر یا اینکه باید همراه غذا مصرف شود یا با معده خالی.
حتی اگر در بروشور دارو به زمان خاصی اشاره نشده باشد باز هم بهتر است از پزشکتان بپرسید دارو را چه زمانی باید مصرف کنید.
اشتباه نهم: داروها را در کابینت حمام نگهداری می‌کنید
بله خیلی از حمام‌ها جعبه دارو دارند؛ اما حمام یکی از بدترین جاهایی است که می‌توانید قرص‌ها را در آنجا بگذارید.
گرما و رطوبت فضای حمام یا روشویی به‌راحتی می‌تواند به قرص‌ها و کپسول‌ها آسیب بزند و باعث فساد آنها شود. همچنین نباید داروها را در معرض نور مستقیم خورشید یا دمای زیاد قرار دهید. هرگز دارویتان را داخل اتومبیلی که هوایش خیلی گرم یا سرد است نگذارید و اگر با هواپیما سفر می‌کنید، داروها را در کیف‌دستی‌تان نگهدارید زیرا دمای قسمت بررسی چمدان‌ها کنترل شده نیست.
بهترین جا برای نگهداری داروها در خانه شامل کشوی دراور یا کابینت آشپزخانه و دور از پنجره و سینک و اجاق‌گاز می‌شود؛ داخل یک باکس یا طبقه‌ای در یک کمد.
داروها باید کاملاً دور از دسترس کودکان باشند.
اگر در قوطی قرص‌هایتان پنبه‌ای قرار داده شده حتماً بعد از باز کردن قوطی پنبه را دوباره در قوطی بگذارید و دور نیندازید. این پنبه رطوبت داخل قوطی را جذب خواهد کرد.
اشتباه دهم: داروی قدیمی‌تان را داخل یک قوطی جدید می‌ریزید
توصیه به نگه‌داشتن هر قرصی در ظرف خودش دلیل دارد. یکی اینکه برچسب روی قوطی اطلاعات مهمی از محتویات آن ارائه می‌دهد و شما همیشه باید مطمئن باشید که داروی داخل ظرف همانی است که روی برچسب آن نوشته شده است.
دلیل دیگر تاریخ انقضای مصرف دارو است. فراموش نکنید که داروی تاریخ مصرف گذشته را دور بیندازید.
اشتباه یازدهم: لیستی از داروهایتان ندارید
داشتن لیستی از داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید کمک زیادی به شما می‌کند، مثلاً جلوی تداخلات دارویی خطرناک گرفته می‌شود. این لیست باید در دسترستان باشد، مثلاً در تلفن همراهتان یا روی یخچال خانه‌تان.
در لیست داروهای مصرفی‌تان چیزی را از قلم نیندازید: داروهای تجویزی، ویتامین‌ها، مکمل‌ها و هر داروی بدون نسخه‌ای که به طور مرتب مصرف می‌کنید؛ مانند ایبوپروفن، استامینوفن یا داروهای آلرژی. داروهای استنشاقی، قطره‌های چشمی و داروهای موضعی را فراموش نکنید. همچنین قرص سفر یا هورمون‌درمانی.