آستیگماتیسم یکی از شایع‌ترین اختلالات انکساری چشم است که می‌تواند موجب تاری دید در هر فاصله‌ای شود. این عارضه، به دلیل ناهنجاری در انحنای قرنیه یا لنز چشم ایجاد می‌شود و ممکن است به صورت مادرزادی یا در طول زندگی فرد ظاهر شود. در این مقاله، به بررسی جامع آستیگماتیسم، علل، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی آن خواهیم پرداخت.
تعریف آستیگماتیسم
آستیگماتیسم نوعی عیب انکساری است که در آن قرنیه یا عدسی چشم دارای انحنای نامتقارن است. این انحنای نامتقارن باعث می‌شود نور به طور یکنواخت روی شبکیه متمرکز نشود و در نتیجه تصویری تار و غیرشفاف ایجاد کند. برخلاف نزدیک‌بینی یا دوربینی که روی یک نوع تاری تمرکز دارند، آستیگماتیسم می‌تواند هر دو را ایجاد کند و بر بینایی در فاصله‌های مختلف اثر بگذارد.
علل آستیگماتیسم
انحنای غیرطبیعی قرنیه
قرنیه سالم به شکل یک گنبد کروی کامل است. در افراد مبتلا به آستیگماتیسم، قرنیه شکلی شبیه به یک توپ راگبی یا بیضی دارد. این تغییر شکل باعث می‌شود نور به طور نابرابر شکست پیدا کند.
اختلالات لنز
گاهی آستیگماتیسم ناشی از انحنای غیرعادی عدسی داخلی چشم است. این نوع از آستیگماتیسم که کمتر شایع است، به عنوان آستیگماتیسم لنزی شناخته می‌شود.
عوامل ژنتیکی
آستیگماتیسم می‌تواند ارثی باشد و در خانواده‌هایی با سابقه این اختلال شایع‌تر است. در بسیاری از موارد، افراد از زمان تولد به این عارضه مبتلا هستند.
آسیب‌های چشمی
صدمات فیزیکی به قرنیه یا لنز می‌تواند باعث تغییر شکل آن‌ها و در نتیجه ایجاد آستیگماتیسم شود.
بیماری‌های چشمی
برخی بیماری‌های قرنیه مانند کراتوکونوس (قوز قرنیه) یا التهاب‌های مکرر قرنیه می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید آستیگماتیسم شوند.
جراحی‌های چشمی
برخی از جراحی‌های چشمی، به خصوص جراحی‌هایی که روی قرنیه انجام می‌شوند، ممکن است باعث تغییر انحنای قرنیه و بروز آستیگماتیسم شوند.
علائم آستیگماتیسم
علائم آستیگماتیسم بسته به شدت آن ممکن است متفاوت باشد، اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
تاری دید
تاری یا اعوجاج در دید می‌تواند در فاصله نزدیک یا دور رخ دهد.
خستگی چشم
افراد مبتلا ممکن است پس از مطالعه طولانی یا کار با کامپیوتر احساس خستگی در چشم‌ها داشته باشند.
سردرد
تاری دید و فشار بیش از حد روی عضلات چشم می‌تواند منجر به سردردهای مکرر شود.
مشکل در تمرکز
افراد مبتلا ممکن است در تمرکز روی اشیاء نزدیک یا دور مشکل داشته باشند.
تحریک‌پذیری چشمی
سوزش یا قرمزی چشم‌ها به دلیل تلاش مداوم برای تنظیم فوکوس رخ می‌دهد.
حساسیت به نور
آستیگماتیسم گاهی باعث حساسیت غیرعادی به نور می‌شود.
انواع آستیگماتیسم
آستیگماتیسم بر اساس محل وقوع و نحوه تغییر شکل چشم به چند دسته تقسیم می‌شود:
آستیگماتیسم قرنیه‌ای
این نوع شایع‌ترین نوع آستیگماتیسم است و به دلیل انحنای نامتقارن قرنیه رخ می‌دهد.
آستیگماتیسم لنزی
این نوع به دلیل انحنای نامناسب عدسی داخل چشم ایجاد می‌شود.
آستیگماتیسم ساده
در این نوع، یک محور چشم دارای خطای انکساری است، در حالی که محور دیگر طبیعی است.
آستیگماتیسم مرکب
هر دو محور چشم دارای خطای انکساری هستند (مانند ترکیب نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم).
آستیگماتیسم مختلط
یک محور نزدیک‌بین و محور دیگر دوربین است.
روش‌های تشخیص آستیگماتیسم
برای تشخیص آستیگماتیسم، یک معاینه جامع چشم‌پزشکی لازم است. روش‌های تشخیصی شامل موارد زیر می‌باشد:
معاینه بینایی (Visual Acuity Test)
در این آزمایش، از بیمار خواسته می‌شود که حروف یا اشیاء روی یک چارت بینایی را تشخیص دهد. این آزمایش نشان‌دهنده میزان تاری دید است.
کراتومتری
این روش برای اندازه‌گیری انحنای قرنیه استفاده می‌شود. پزشک با استفاده از دستگاه کراتومتر، انحنای قرنیه را بررسی می‌کند.
توپوگرافی قرنیه
این تکنیک پیشرفته، نقشه‌ای سه‌بعدی از سطح قرنیه ارائه می‌دهد و برای شناسایی آستیگماتیسم قرنیه‌ای بسیار دقیق است.
رفراکسیون خودکار (Autorefractor)
در این روش، دستگاهی خودکار میزان شکست نور در چشم را اندازه‌گیری می‌کند و وجود آستیگماتیسم را مشخص می‌سازد.
درمان آستیگماتیسم
عینک طبی
عینک یکی از رایج‌ترین و ساده‌ترین روش‌های اصلاح آستیگماتیسم است. لنزهای استوانه‌ای (سیلندریک) به اصلاح شکست نور کمک می‌کنند.
لنزهای تماسی
لنزهای تماسی، به‌ویژه لنزهای تماسی توریک، برای اصلاح آستیگماتیسم طراحی شده‌اند. این لنزها به طور خاص برای اصلاح انحنای نامتقارن چشم ساخته می‌شوند.
جراحی انکساری
در موارد شدیدتر یا زمانی که بیمار تمایلی به استفاده از عینک یا لنز ندارد، جراحی انکساری مانند لیزیک، لازک یا PRK می‌تواند گزینه مناسبی باشد. این روش‌ها شامل اصلاح انحنای قرنیه با استفاده از لیزر است.
کاشت لنز داخل چشمی
در مواردی که آستیگماتیسم شدید است و روش‌های دیگر پاسخگو نیست، کاشت لنزهای داخل چشمی می‌تواند موثر باشد.
تمرینات چشمی
اگرچه تمرینات چشمی نمی‌توانند آستیگماتیسم را درمان کنند، اما می‌توانند به بهبود علائم و کاهش خستگی چشم کمک کنند.
پیامدهای عدم درمان آستیگماتیسم
اگر آستیگماتیسم درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
کاهش کیفیت زندگی
تاری دید می‌تواند فعالیت‌های روزمره مانند رانندگی، مطالعه و کار با کامپیوتر را دشوار کند.
تنبلی چشم (آمبلیوپی)
در کودکان، آستیگماتیسم درمان نشده می‌تواند باعث تنبلی چشم شود.
سردردهای مزمن
تلاش مداوم برای تنظیم فوکوس می‌تواند منجر به سردردهای مکرر شود.
پیشگیری از آستیگماتیسم
در حال حاضر، روش خاصی برای پیشگیری از آستیگماتیسم وجود ندارد، اما رعایت نکات زیر می‌تواند به حفظ سلامت چشم کمک کند:
معاینات منظم چشمی
بررسی منظم چشم می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع کمک کند.
محافظت از چشم‌ها
استفاده از عینک‌های محافظ در محیط‌های کاری یا ورزشی خطر آسیب به قرنیه را کاهش می‌دهد.
کاهش استفاده از صفحه‌نمایش
کاهش خستگی چشم از طریق استراحت‌های منظم هنگام کار با کامپیوتر می‌تواند موثر باشد.
نتیجه‌گیری
آستیگماتیسم یکی از شایع‌ترین اختلالات انکساری است که می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت دید کمک کند. اگرچه این عارضه قابل پیشگیری نیست، رعایت نکات مربوط به سلامت چشم می‌تواند نقش مهمی در مدیریت آن ایفا کند. معاینات دوره‌ای توسط متخصص چشم بهترین راه برای حفظ سلامت بینایی است.