دیابت یکی از بیماری‌های متابولیک رایج در جهان است که با افزایش غیرطبیعی سطح قند خون (گلوکز) در بدن شناخته می‌شود. این بیماری در اثر نقص در تولید انسولین یا اختلال در عملکرد آن ایجاد می‌شود. در این مقاله، به بررسی انواع دیابت، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان خواهیم پرداخت.
تعریف دیابت
دیابت بیماری‌ای است که بر نحوه استفاده بدن از گلوکز تأثیر می‌گذارد. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و به سلول‌ها کمک می‌کند وظایف خود را انجام دهند. انسولین، هورمونی که توسط پانکراس تولید می‌شود، به ورود گلوکز به سلول‌ها کمک می‌کند. در صورت نقص در تولید یا عملکرد انسولین، قند خون افزایش می‌یابد و مشکلاتی برای بدن ایجاد می‌شود.
انواع دیابت
دیابت به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
دیابت نوع 1
دیابت نوع 2
دیابت بارداری
دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 که به عنوان دیابت وابسته به انسولین نیز شناخته می‌شود، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. این نوع دیابت معمولاً در کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود اما ممکن است در بزرگسالی نیز رخ دهد.
علائم دیابت نوع 1:
- افزایش تشنگی
- تکرر ادرار
- کاهش وزن ناگهانی
- خستگی مفرط
- تاری دید
علل دیابت نوع 1:
علت دقیق این بیماری ناشناخته است، اما عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند نقش داشته باشند. عفونت‌های ویروسی نیز ممکن است موجب تحریک سیستم ایمنی شوند.
درمان دیابت نوع 1:
- تزریق انسولین به صورت منظم
- پایش قند خون
- رعایت رژیم غذایی متعادل
- ورزش منظم
دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 رایج‌ترین نوع دیابت است و اغلب در بزرگسالان رخ می‌دهد، اما به دلیل شیوه زندگی ناسالم، در کودکان و نوجوانان نیز افزایش یافته است. در این نوع، بدن یا به درستی از انسولین استفاده نمی‌کند (مقاومت به انسولین) یا به میزان کافی انسولین تولید نمی‌کند.
علائم دیابت نوع 2:
- افزایش تشنگی و گرسنگی
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- خستگی
- عفونت‌های مکرر
- تأخیر در بهبود زخم‌ها
عوامل خطر دیابت نوع 2:
- چاقی
- کم‌تحرکی
- سابقه خانوادگی دیابت
- سن بالا
- رژیم غذایی پرچرب و کم‌فیبر
درمان دیابت نوع 2:
- تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی سالم و ورزش)
- داروهای خوراکی کاهش‌دهنده قند خون
- تزریق انسولین در موارد پیشرفته
دیابت بارداری
دیابت بارداری نوعی دیابت است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. این نوع دیابت ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش دهد.
علائم دیابت بارداری:
- معمولاً بدون علامت است و در تست‌های معمول بارداری شناسایی می‌شود.
- در موارد نادر ممکن است عطش زیاد، خستگی یا افزایش تکرر ادرار دیده شود.
عوامل خطر دیابت بارداری:
- چاقی قبل از بارداری
- سابقه خانوادگی دیابت
- سن بالا در زمان بارداری
- بارداری چندقلو
درمان دیابت بارداری:
- پایش دقیق قند خون
- رژیم غذایی متعادل
- ورزش ملایم
- در برخی موارد، تزریق انسولین
انواع دیگر دیابت
علاوه بر سه نوع اصلی دیابت، انواع دیگری نیز وجود دارند که کمتر رایج هستند:
دیابت مونوژنیک:
این نوع دیابت ناشی از جهش‌های ژنتیکی است و معمولاً در سنین پایین ظاهر می‌شود. دیابت نوزادان و دیابت MODY (دیابت جوانان بالغ) از این نوع هستند.
دیابت ناشی از بیماری‌ها یا داروها:
برخی بیماری‌ها مانند سندرم کوشینگ و پانکراتیت یا مصرف داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند باعث افزایش قند خون شوند.
روش‌های تشخیص دیابت
دیابت با استفاده از آزمایش‌های زیر تشخیص داده می‌شود:
آزمایش قند خون ناشتا: سطح قند خون پس از 8 ساعت ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌شود.
آزمایش هموگلوبین A1C: میانگین سطح قند خون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): میزان افزایش قند خون پس از مصرف محلول گلوکز بررسی می‌شود.
آزمایش قند خون تصادفی: سطح قند خون در هر زمان از روز بررسی می‌شود.
عوارض دیابت
عدم کنترل دیابت می‌تواند به عوارض جدی و مزمن منجر شود:
عوارض کوتاه‌مدت:
- کتواسیدوز دیابتی (DKA): حالتی خطرناک که در اثر تجمع کتون‌ها در بدن ایجاد می‌شود.
- هیپوگلیسمی: کاهش شدید قند خون که ممکن است منجر به بیهوشی شود.
عوارض بلندمدت:
- بیماری‌های قلبی و عروقی: افزایش خطر سکته و حمله قلبی.
- نوروپاتی: آسیب به اعصاب که معمولاً در پاها رخ می‌دهد.
- نفروپاتی: آسیب به کلیه‌ها.
- رتینوپاتی: آسیب به شبکیه چشم که ممکن است منجر به کوری شود.
- مشکلات پوستی و عفونت‌ها: افزایش حساسیت به عفونت‌های پوستی.
پیشگیری از دیابت
پیشگیری از دیابت نوع 2 و دیابت بارداری با تغییر سبک زندگی ممکن است:
- حفظ وزن سالم
- فعالیت بدنی منظم
- رژیم غذایی سالم شامل فیبر بالا و چربی کم
- اجتناب از مصرف دخانیات
- پایش دوره‌ای قند خون برای افراد در معرض خطر
فناوری‌های جدید در مدیریت دیابت
تحقیقات و پیشرفت‌های فناوری به بهبود مدیریت دیابت کمک کرده‌اند. برخی از این پیشرفت‌ها شامل موارد زیر هستند:
پمپ‌های انسولین: دستگاه‌های کوچکی که انسولین را به طور مداوم به بدن تزریق می‌کنند.
مانیتورهای قند خون پیوسته (CGM): دستگاه‌هایی که به طور مداوم سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کنند.
داروهای جدید: نسل جدید داروهای خوراکی و تزریقی که به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کنند.
پیشرفت در درمان ژنتیکی: امید به درمان دائمی دیابت از طریق فناوری‌های ژن‌درمانی افزایش یافته است.
نتیجه‌گیری
دیابت یک بیماری پیچیده است که نیازمند توجه و مدیریت مداوم است. با آگاهی از انواع دیابت، علائم و روش‌های درمان، می‌توان این بیماری را به‌خوبی کنترل کرد و از عوارض آن پیشگیری نمود. سبک زندگی سالم و پیشرفت‌های پزشکی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت دارند.