دیابت یک بیماری متابولیکی مزمن است که میتواند بسیاری از ارگانهای بدن از جمله چشم را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از مهمترین عوارض دیابت بر بینایی، رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) است که میتواند منجر به کاهش دید و حتی نابینایی شود. این بیماری یکی از مهمترین علل نابینایی در سراسر جهان، به ویژه در افراد در سنین کاری است. افزایش قند خون، التهاب و تغییرات عروقی از جمله عواملی هستند که در ایجاد و پیشرفت این بیماری نقش دارند.
در این مقاله، به بررسی کامل رتینوپاتی دیابتی، مکانیسمهای ایجاد آن، انواع، علائم، تشخیص، روشهای درمانی و راههای پیشگیری خواهیم پرداخت.
دیابت و تأثیر آن بر بینایی
دیابت و تغییرات سیستمیک
دیابت بیماریای است که در اثر افزایش سطح قند خون ناشی از کاهش تولید یا عملکرد انسولین ایجاد میشود. این بیماری میتواند عوارض مختلفی بر سیستمهای بدن از جمله قلب، کلیهها، اعصاب و چشم داشته باشد. در سطح چشمی، دیابت موجب تغییراتی در عروق خونی شبکیه میشود که در نهایت به بروز رتینوپاتی دیابتی منجر میگردد.
تأثیر دیابت بر چشم
عوارض دیابت در چشم شامل:
- رتینوپاتی دیابتی: آسیب به عروق شبکیه که میتواند منجر به نابینایی شود.
- ادم ماکولا دیابتی: تورم در ناحیه ماکولا که موجب کاهش دید مرکزی میشود.
- آب مروارید (کاتاراکت): دیابت میتواند روند کدر شدن عدسی را تسریع کند.
- آب سیاه (گلوکوم): افزایش فشار داخل چشمی که ممکن است به عصب بینایی آسیب برساند.
رتینوپاتی دیابتی: یک بیماری پیشرونده
رتینوپاتی دیابتی در اثر تخریب و نشت عروق خونی شبکیه ایجاد میشود. این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
رتینوپاتی دیابتی غیرتکثیری (NPDR)
در مراحل اولیه بیماری، مویرگهای کوچک در شبکیه دچار نشت یا انسداد میشوند که منجر به خونریزیهای کوچک، ادم ماکولا و ناهنجاریهای عروقی میگردد. این مرحله معمولاً بدون علائم واضح است، اما در صورت عدم کنترل، میتواند پیشرفت کند.
رتینوپاتی دیابتی تکثیری (PDR)
در مراحل پیشرفتهتر، به دلیل کمبود اکسیژن در شبکیه، رگهای خونی غیرطبیعی جدید تشکیل میشوند. این رگها شکننده بوده و باعث خونریزی در داخل زجاجیه میشوند که ممکن است منجر به از دست رفتن ناگهانی بینایی شود. همچنین، این وضعیت میتواند باعث ایجاد زخم و جداشدگی شبکیه گردد.
عوامل خطر رتینوپاتی دیابتی
چندین عامل میتوانند خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را افزایش دهند، از جمله:
- مدت ابتلا به دیابت: هرچه فرد مدت بیشتری دیابت داشته باشد، احتمال ابتلا به رتینوپاتی بیشتر است.
- کنترل ضعیف قند خون: افزایش مداوم قند خون باعث آسیب به عروق شبکیه میشود.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا میتواند آسیب عروقی را تشدید کند.
- کلسترول بالا: افزایش سطح چربیهای خون نیز به تخریب عروق کمک میکند.
- بارداری: برخی از زنان باردار مبتلا به دیابت ممکن است دچار تشدید رتینوپاتی شوند.
- سیگار کشیدن: مصرف سیگار باعث بدتر شدن سلامت عروق و افزایش خطر عوارض چشمی میشود.
علائم و نشانههای رتینوپاتی دیابتی
در مراحل اولیه، رتینوپاتی دیابتی ممکن است بدون علائم باشد، اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر ظاهر میشوند:
- تاری دید
- دیدن لکههای شناور (Floaters)
- کاهش بینایی در شب
- اختلال در تشخیص رنگها
- از دست رفتن ناگهانی بینایی در مراحل پیشرفته
روشهای تشخیص رتینوپاتی دیابتی
برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی، پزشکان از روشهای زیر استفاده میکنند:
معاینه ته چشم (Fundoscopic Examination)
چشمپزشک با استفاده از افتالموسکوپ یا رتینوسکوپ، شبکیه را از نظر وجود خونریزی، تورم یا ناهنجاریهای عروقی بررسی میکند.
تصویربرداری با آنژیوگرافی فلوئورسین (FA)
در این روش، ماده حاجب به داخل جریان خون تزریق شده و تصاویر شبکیه گرفته میشود تا نشت عروقی مشخص شود.
تصویربرداری OCT (Optical Coherence Tomography)
این روش مقاطع مختلف شبکیه را با جزئیات نشان میدهد و برای تشخیص ادم ماکولا بسیار مفید است.
روشهای درمانی رتینوپاتی دیابتی
کنترل قند خون
مهمترین اقدام در جلوگیری از پیشرفت رتینوپاتی، کنترل قند خون از طریق رژیم غذایی، ورزش و مصرف داروهای مناسب مانند انسولین است.
لیزر فوتوکوآگولاسیون
در این روش، نقاط خونریزی یا عروق غیرطبیعی با لیزر سوزانده میشوند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
تزریق داروهای ضد VEGF
داروهایی مانند بواسیزوماب (Bevacizumab) و رانیبیزوماب (Ranibizumab) برای کاهش رشد عروق غیرطبیعی و ادم ماکولا استفاده میشوند.
جراحی ویترکتومی
در موارد پیشرفته که خونریزی داخل زجاجیه رخ داده است، ممکن است نیاز به جراحی ویترکتومی برای خارج کردن خون و ترمیم شبکیه باشد.
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی از طریق اقدامات زیر امکانپذیر است:
- کنترل دقیق قند خون با استفاده از رژیم غذایی مناسب و داروها
- کنترل فشار خون و چربی خون برای جلوگیری از آسیب عروقی
- ترک سیگار برای بهبود گردش خون
- معاینات منظم چشمپزشکی برای تشخیص زودهنگام بیماری
نتیجهگیری
رتینوپاتی دیابتی یکی از جدیترین عوارض دیابت است که در صورت عدم کنترل، میتواند منجر به نابینایی شود. تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب قند خون، فشار خون و کلسترول نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری دارد. با پیشرفت تکنولوژی، روشهای درمانی متعددی برای کنترل رتینوپاتی دیابتی در دسترس هستند که میتوانند از نابینایی جلوگیری کنند. افزایش آگاهی بیماران و انجام معاینات منظم میتواند تأثیر بسزایی در کاهش شیوع و شدت این بیماری داشته باشد