آستیگماتیسم یکی از شایعترین مشکلات بینایی است که به علت نامنظم بودن سطح قرنیه یا عدسی چشم ایجاد میشود. این نقص انکساری باعث میشود که نور به درستی روی شبکیه تمرکز نکند و در نتیجه، تصاویر در فواصل مختلف تار دیده شوند. آستیگماتیسم میتواند بهتنهایی یا همراه با سایر عیوب انکساری مانند نزدیکبینی و دوربینی رخ دهد. در این مقاله، به بررسی علل، انواع، علائم، روشهای تشخیص و درمان آستیگماتیسم خواهیم پرداخت.
آناتومی و فیزیولوژی بینایی
برای درک بهتر آستیگماتیسم، ابتدا باید نحوه عملکرد سیستم بینایی را بشناسیم.
چشم انسان شامل چندین ساختار مهم است که در تمرکز نور روی شبکیه و ارسال اطلاعات به مغز نقش دارند:
- قرنیه: سطح شفاف جلویی چشم که وظیفه شکست اولیه نور را بر عهده دارد.
- عدسی: ساختاری انعطافپذیر که نور را برای تشکیل تصویر واضح تنظیم میکند.
- شبکیه: لایهای حساس به نور که اطلاعات بصری را به سیگنالهای عصبی تبدیل میکند.
- عصب بینایی: سیگنالهای نوری را به مغز منتقل میکند تا پردازش شوند.
در یک چشم سالم، قرنیه و عدسی نور را بهطور یکنواخت میشکنند و آن را روی شبکیه متمرکز میکنند. در آستیگماتیسم، این شکست نور نامتعادل است که منجر به تاری دید میشود.
آستیگماتیسم چیست؟
آستیگماتیسم نوعی عیب انکساری است که در آن سطح قرنیه یا عدسی شکل نامنظمی دارد. در حالت طبیعی، قرنیه دارای انحنای متقارن است، اما در چشم آستیگمات، این انحنا در محورهای مختلف متفاوت است. در نتیجه، نور بهجای تمرکز روی یک نقطه، در چند نقطه روی شبکیه متمرکز میشود و تصویر نهایی تار خواهد بود.
انواع آستیگماتیسم
آستیگماتیسم بر اساس نوع تغییرات انحنای قرنیه یا عدسی به دستههای زیر تقسیم میشود:
آستیگماتیسم قرنیهای: زمانی رخ میدهد که قرنیه دارای انحنای نامنظم باشد.
آستیگماتیسم عدسی: هنگامی که عدسی داخل چشم دارای انحنای نامتقارن است.
همچنین آستیگماتیسم را میتوان بر اساس چگونگی ترکیب آن با سایر عیوب انکساری دستهبندی کرد:
- آستیگماتیسم ساده: در این نوع، فقط یکی از محورهای چشم دچار عیب انکساری است.
- آستیگماتیسم مرکب: همراه با نزدیکبینی یا دوربینی رخ میدهد.
- آستیگماتیسم مخلوط: یک محور نزدیکبین و محور دیگر دوربین است.
علائم آستیگماتیسم
آستیگماتیسم میتواند علائم مختلفی ایجاد کند که شدت آنها بسته به میزان انحراف انحنای قرنیه یا عدسی متفاوت است. برخی از علائم رایج عبارتاند از:
- تاری دید در فواصل دور و نزدیک
- خستگی چشم
- سردرد، بهویژه پس از مطالعه یا استفاده طولانیمدت از دستگاههای دیجیتال
- سختی در تمرکز روی اشیا
- دوبینی در برخی موارد شدید
- حساسیت به نور
در کودکان، آستیگماتیسم ممکن است با مشکلات یادگیری همراه باشد، زیرا موجب کاهش توانایی خواندن و تمرکز میشود.
علل آستیگماتیسم
عوامل ژنتیکی
آستیگماتیسم اغلب ارثی است. اگر والدین دارای این عیب انکساری باشند، احتمال ابتلای فرزندان به آن افزایش مییابد.
آسیبهای چشمی
آسیبهای وارده به چشم، مانند جراحتهای قرنیه، میتوانند باعث تغییر شکل آن شوند و منجر به آستیگماتیسم شوند.
جراحیهای چشمی
برخی از جراحیهای چشمی، بهویژه جراحیهای مربوط به آب مروارید، میتوانند انحنای قرنیه را تغییر دهند و موجب آستیگماتیسم شوند.
بیماریهای قرنیه
بیماریهایی مانند کراتوکونوس (قوز قرنیه) باعث نازک شدن و تغییر شکل قرنیه میشوند که میتواند به آستیگماتیسم شدید منجر شود.
فشار بر چشم
برخی تحقیقات نشان دادهاند که عادات نادرست بینایی، مانند مطالعه در نور کم یا استفاده بیشازحد از صفحهنمایش، ممکن است بر آستیگماتیسم تأثیر بگذارد.
روشهای تشخیص آستیگماتیسم
تشخیص آستیگماتیسم معمولاً توسط چشمپزشک انجام میشود. آزمایشهای رایج شامل موارد زیر است:
معاینه بینایی: برای ارزیابی میزان تاری دید.
آزمایش انکساری: با استفاده از ابزارهایی مانند فوروپتر برای تعیین میزان عیب انکساری.
کراتومتری: اندازهگیری انحنای قرنیه با دستگاه کراتومتر.
توپوگرافی قرنیه: تصویربرداری سهبعدی از سطح قرنیه برای بررسی تغییرات انحنایی.
روشهای درمان آستیگماتیسم
عینک
رایجترین روش اصلاح آستیگماتیسم، استفاده از عینکهای طبی با عدسیهای سیلندری است که نور را در محور مناسب اصلاح میکنند.
لنزهای تماسی
لنزهای تماسی نرم توریک و لنزهای سخت نفوذپذیر به گاز (RGP) میتوانند آستیگماتیسم را اصلاح کنند.
جراحی اصلاحی
جراحیهای لیزری مانند LASIK، PRK و SMILE میتوانند با تغییر شکل قرنیه، آستیگماتیسم را برطرف کنند. این روشها برای افراد بالای ۱۸ سال و با نمره چشم ثابت توصیه میشوند.
درمان قوز قرنیه
در موارد آستیگماتیسم ناشی از کراتوکونوس، روشهایی مانند کراسلینکینگ و استفاده از لنزهای خاص مانند اسکلرال پیشنهاد میشود.
تأثیر آستیگماتیسم بر زندگی روزمره
عملکرد تحصیلی و شغلی
افرادی که آستیگماتیسم اصلاحنشده دارند، ممکن است در مطالعه، نوشتن و کار با کامپیوتر مشکل داشته باشند.
رانندگی
آستیگماتیسم میتواند باعث مشکلات دید در شب، از جمله هالههای نوری اطراف چراغهای خیابان شود.
ورزش
برخی از ورزشها، مانند ورزشهای توپی، نیاز به دقت بینایی بالایی دارند که آستیگماتیسم ممکن است بر آن تأثیر بگذارد.
نتیجهگیری
آستیگماتیسم یکی از مشکلات رایج بینایی است که به علت انحنای نامنظم قرنیه یا عدسی ایجاد میشود. این عیب انکساری میتواند باعث تاری دید، خستگی چشم و کاهش کیفیت زندگی شود. خوشبختانه، با روشهای مختلفی از جمله عینک، لنز تماسی و جراحیهای لیزری قابل اصلاح است. معاینه منظم چشم و استفاده از روشهای مناسب درمانی میتواند به بهبود بینایی و کیفیت زندگی افراد کمک کند.