صرع (Epilepsy) یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی مزمن است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری به عنوان یک اختلال مغزی شناخته می‌شود که در آن فعالیت الکتریکی مغز دچار اختلال شده و باعث بروز تشنج‌های مکرر و بدون علت ظاهری می‌شود. صرع نه تنها بر سلامت جسمی بیماران تاثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند پیامدهای روانی، اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی نیز به همراه داشته باشد.
در این مقاله به طور جامع به تعریف صرع، علل ایجاد آن و انواع مختلف این بیماری پرداخته می‌شود.
تعریف صرع
صرع یک اختلال عصبی است که مشخصه‌ی اصلی آن بروز حملات تشنجی غیرقابل پیش‌بینی و مکرر است. تشنج‌ها ناشی از تخلیه ناگهانی و غیر طبیعی الکتریسیته در مغز می‌باشند.
به طور کلی، صرع زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد دست‌کم دو حمله تشنجی غیرتحریک‌شده با فاصله زمانی حداقل ۲۴ ساعت را تجربه کند.
تعریف تشنج
تشنج یک تغییر ناگهانی و موقت در عملکرد مغز است که می‌تواند شامل علائم حرکتی (مانند لرزش عضلات)، حسی (مانند دیدن نورهای غیرعادی)، عاطفی (مانند احساس ترس ناگهانی) یا شناختی (مانند گم‌گشتگی موقت) باشد.
صرع به عنوان یک سندرم
صرع در واقع یک بیماری واحد نیست بلکه مجموعه‌ای از اختلالات با علل مختلف است که همگی با بروز تشنج مشخص می‌شوند. به همین دلیل صرع را یک “سندرم” در نظر می‌گیرند که اشکال مختلفی دارد.
علل صرع
صرع دلایل گوناگونی دارد که می‌توان آن‌ها را به دو گروه اصلی تقسیم کرد: صرع با علت شناخته‌شده (Symptomatic Epilepsy) و صرع با علت نامعلوم (Idiopathic Epilepsy).
صرع با علت شناخته‌شده (Symptomatic Epilepsy)
این نوع از صرع به دلیل آسیب یا بیماری خاصی در مغز به وجود می‌آید. علل آن عبارت‌اند از:
الف. آسیب‌های مغزی پیش از تولد (صرع مادرزادی)
- عفونت‌های دوران بارداری مانند سرخجه و توکسوپلاسموز.
- کمبود اکسیژن حین زایمان (Asphyxia).
- ناهنجاری‌های مادرزادی مغزی.
ب. آسیب‌های مغزی پس از تولد
- ضربه‌های مغزی (Trauma): تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع.
- سکته‌های مغزی (Stroke): قطع جریان خون به مغز.
- تومورهای مغزی: توده‌هایی که بر بافت مغز فشار می‌آورند.
- عفونت‌های مغزی: مانند مننژیت، آنسفالیت، نوروسیستی‌سرکوزیس.
ج. اختلالات متابولیک و ژنتیک
- اختلالات ژنتیکی نادر که بر عملکرد سلول‌های مغزی تاثیر می‌گذارند.
- مشکلات متابولیکی مانند هیپوگلیسمی (افت قند خون) یا هیپوناترمی (افت سدیم خون).
صرع با علت نامشخص (Idiopathic Epilepsy)
در این نوع از صرع، هیچ علت ساختاری یا متابولیکی مشخصی یافت نمی‌شود. اغلب به دلایل ژنتیکی نسبت داده می‌شود و معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی بروز پیدا می‌کند.
انواع صرع
صرع انواع مختلفی دارد که بر اساس نوع تشنج، محل شروع در مغز، سن بروز و پاسخ به درمان تقسیم‌بندی می‌شود.
انواع تشنج‌ها در صرع
الف. تشنج‌های کانونی (Focal Seizures)
این تشنج‌ها فقط یک بخش از مغز را درگیر می‌کنند و می‌توانند دو نوع باشند:
- بدون اختلال در سطح هوشیاری (Focal aware seizures): بیمار هوشیار است اما حرکات یا احساسات غیر عادی را تجربه می‌کند.
- با اختلال در سطح هوشیاری (Focal impaired awareness seizures): بیمار هوشیاری خود را از دست می‌دهد یا ارتباطش با محیط کاهش می‌یابد.
ب. تشنج‌های عمومی (Generalized Seizures)
کل مغز درگیر می‌شود. انواع مختلفی دارند:
- تشنج تونیک-کلونیک (Tonic-clonic seizures): همراه با سفتی عضلات، لرزش شدید، از دست دادن هوشیاری.
- تشنج آتونیک (Atonic seizures): کاهش ناگهانی تونوس عضلانی، افتادن ناگهانی.
- تشنج میوکلونیک (Myoclonic seizures): پرش‌های سریع عضلانی.
- تشنج آبسانس (Absence seizures): قطع موقت هوشیاری برای چند ثانیه، اغلب در کودکان.
تقسیم‌بندی بر اساس علت صرع
الف. صرع ایدیوپاتیک (Idiopathic Epilepsy)
بدون علت مشخص؛ غالباً ژنتیکی؛ پاسخ خوب به دارو.
ب. صرع ساختاری/متابولیک (Structural/Metabolic Epilepsy)
دارای علت مشخص مانند آسیب مغزی، عفونت، تومور.
ج. صرع با علت ناشناخته (Cryptogenic Epilepsy)
علت دقیقی شناسایی نشده ولی مشکوک به عامل مشخص.
تشخیص صرع
برای تشخیص صرع، پزشک از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند:
شرح حال کامل و بررسی علائم
مصاحبه با بیمار و شاهدان حمله برای توصیف دقیق تشنج.
نوار مغزی (EEG)
ثبت فعالیت الکتریکی مغز برای شناسایی الگوهای غیرطبیعی.
تصویربرداری مغزی (MRI, CT)
بررسی ساختار مغز برای یافتن ضایعات یا آسیب‌ها.
آزمایش‌های خونی
بررسی مشکلات متابولیک یا عفونت.
درمان صرع
داروهای ضد صرع (AEDs)
داروهای رایج:
- کاربامازپین (Carbamazepine)
- فنی‌توئین (Phenytoin)
- والپروات سدیم (Valproate)
- لاموتریژین (Lamotrigine)
جراحی صرع
در بیماران مقاوم به دارو که محل تشنج مشخص باشد.
درمان‌های جایگزین
- رژیم کتوژنیک: برای برخی بیماران به ویژه کودکان.
- تحریک عصب واگ (Vagus nerve stimulation)
- تحریک مغز (Responsive Neurostimulation)
زندگی با صرع
اثرات روانی و اجتماعی
- اضطراب از وقوع تشنج
- مشکلات اجتماعی و شغلی
- تبعیض و نگرش‌های منفی جامعه
آموزش و آگاهی‌رسانی
- آموزش بیماران و خانواده‌ها
- آموزش عمومی برای کاهش استیگما
نتیجه‌گیری
صرع یک اختلال پیچیده، مزمن و چندوجهی است که نیاز به تشخیص دقیق و درمان مناسب دارد. شناخت انواع صرع و علل آن می‌تواند در مدیریت بهتر بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش مؤثری ایفا کند.
افزایش آگاهی عمومی، دسترسی به درمان‌های نوین و حمایت اجتماعی از بیماران صرعی از جمله گام‌های مهم در مقابله با این بیماری هستند.