صرع (Epilepsy) اختلالی مزمن در سیستم عصبی مرکزی است که باعث ایجاد فعالیت‌های غیرطبیعی و ناگهانی در مغز می‌شود و به شکل تشنج بروز می‌یابد. تشنج‌ها می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند؛ از حرکات غیرارادی اندام‌ها گرفته تا از دست دادن هوشیاری. طبق آمار جهانی، حدود 0.5 تا 1 درصد از کودکان به صرع مبتلا هستند. شناخت این بیماری، به‌ویژه در سنین پایین، اهمیت زیادی دارد؛ چرا که تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از بسیاری از آسیب‌های مغزی و روانی جلوگیری کند.
علل صرع در کودکان
صرع در کودکان علل متعددی دارد که به دو دسته کلی ژنتیکی و اکتسابی تقسیم می‌شود:
علل ژنتیکی
برخی از انواع صرع به دلیل نقایص ژنتیکی ایجاد می‌شوند. این ژن‌ها ممکن است بر کانال‌های یونی مغز تأثیر بگذارند و فعالیت الکتریکی نورون‌ها را مختل کنند. در برخی موارد، صرع فامیلی است و در چندین نسل مشاهده می‌شود.
علل اکتسابی
- آسیب‌های هنگام تولد (مانند خفگی نوزاد، زایمان سخت)
- عفونت‌های مغزی (مانند مننژیت، آنسفالیت)
- آسیب‌های مغزی ناشی از تصادف یا ضربه
- نقایص تکاملی مغز مانند میکروسفالی یا هیدروسفالی
- اختلالات متابولیک مثل فنیل‌کتونوریا (PKU)
انواع تشنج در کودکان
تشنج‌های فوکال (کانونی)
این نوع تشنج فقط بخشی از مغز را درگیر می‌کند و ممکن است با حرکات غیرارادی در یک اندام خاص، یا علائم حسی مثل احساس بوی عجیب همراه باشد.
تشنج‌های جنرالیزه (عمومی)
تمام مغز را درگیر می‌کند. انواع آن:
- تشنج تونیک-کلونیک: از دست دادن هوشیاری، سفتی بدن، حرکات پرشی
- تشنج آبسانس (absence): قطع کوتاه هوشیاری، بدون حرکات شدید
- تشنج آتونیک: شل شدن ناگهانی عضلات و افتادن
سندروم‌های صرعی خاص کودکان
- سندروم لنوکس-گاستو (Lennox-Gastaut Syndrome): مقاوم به درمان، همراه با اختلال شناختی
- سندروم وست (West Syndrome): اسپاسم‌های نوزادی، بسیار خطرناک
علائم صرع در کودکان
- تشنج‌های مکرر و بدون دلیل مشخص
- تغییرات ناگهانی رفتار (حملات خیره شدن)
- اختلال در حرکت یا احساس
- از دست دادن موقت آگاهی
- افت تحصیلی
- تغییرات در خواب یا بیداری
روش‌های تشخیص صرع در کودکان
شرح حال کامل پزشکی
- سوال درباره نوع تشنج، مدت‌زمان، عوامل تحریک‌کننده
- سابقه خانوادگی صرع
معاینات بالینی و نورولوژیک
نوار مغزی (EEG)
- شناسایی امواج غیرطبیعی
- انجام EEG در حالت خواب و بیداری
تصویربرداری مغزی
- MRI برای بررسی آسیب‌های ساختاری
- CT اسکن در موارد خاص
آزمایش‌های ژنتیک و متابولیک
- در موارد مشکوک به بیماری‌های متابولیک
درمان صرع در کودکان
درمان دارویی
داروهای ضدصرع (AEDs) مانند:
- کاربامازپین (Carbamazepine)
- والپروات سدیم (Valproate)
- لاموتریژین (Lamotrigine)
- لویتیراستام (Levetiracetam)
✅ نکته: انتخاب دارو بسته به نوع تشنج و ویژگی‌های کودک است.
رژیم کتوژنیک
- رژیم غذایی با چربی بالا و کربوهیدرات پایین
- مناسب برای صرع مقاوم به درمان
تحریک عصب واگ (VNS)
- دستگاهی که به عصب واگ متصل شده و با تحریک‌های الکتریکی باعث کاهش تشنج می‌شود.
جراحی مغز
- در موارد مقاوم به دارو
- برداشتن ناحیه‌ای از مغز که تشنج از آن شروع می‌شود
صرع و تأثیر آن بر زندگی کودک
تأثیرات روانی و اجتماعی
- اضطراب و افسردگی
- مشکلات در برقراری ارتباط با همسالان
- کاهش اعتماد به نفس
مشکلات تحصیلی
- افت تمرکز
- عقب‌ماندگی در یادگیری
محدودیت‌های فیزیکی
- محدودیت در ورزش و فعالیت‌های پر خطر
حمایت از کودک مبتلا به صرع
آموزش خانواده و معلمان
- آموزش نحوه مدیریت تشنج
- افزایش آگاهی برای کاهش تبعیض
روان‌درمانی و مشاوره
- کمک به کاهش اضطراب
- آموزش مهارت‌های اجتماعی
برنامه‌ریزی آموزشی ویژه
- استفاده از معلم پشتیبان
- زمان‌های استراحت بیشتر
اقدامات اورژانسی هنگام تشنج
- حفظ آرامش
- خارج کردن اشیای خطرناک اطراف کودک
- خواباندن کودک به پهلو
- عدم قرار دادن اشیاء در دهان کودک
- تماس با اورژانس اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا کودک آسیب دید
نتیجه‌گیری
صرع در کودکان اختلالی پیچیده است که نیاز به تشخیص سریع، درمان مناسب و حمایت روانی-اجتماعی دارد. با افزایش آگاهی خانواده‌ها، معلمان و جامعه، می‌توان کیفیت زندگی کودکان مبتلا به صرع را به طور قابل توجهی بهبود بخشید. درمان‌های دارویی، رژیم غذایی و در برخی موارد جراحی، می‌توانند کمک‌کننده باشند. علاوه بر درمان، حمایت عاطفی و آموزشی از این کودکان اهمیت زیادی دارد تا بتوانند زندگی سالم و فعالی را تجربه کنند.