سکته مغزی یکی از بیماری‌های شایع و خطرناک است که می‌تواند عواقب جدی و حتی کشنده‌ای برای فرد به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی انواع سکته‌های مغزی، علل، عوامل خطر، علائم، درمان و پیشگیری آن‌ها خواهیم پرداخت. سکته مغزی به طور کلی به حالتی اطلاق میشود که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا مختل میشود و این موضوع باعث آسیب به سلول‌های مغزی می‌گردد. بسته به نوع سکته مغزی و محل آسیب، علائم و روش‌های درمان متفاوتی وجود دارد.
تعریف سکته مغزی
سکته مغزی یک وضعیت پزشکی اورژانسی است که در آن بخشی از مغز به دلیل قطع یا کاهش شدید جریان خون آسیب می‌بیند. این اختلالات می‌تواند به علت انسداد رگ‌های خونی (سکته مغزی ایسکمیک) یا پارگی و خونریزی در داخل مغز (سکته مغزی هموراژیک) رخ دهد. قطع جریان خون موجب کمبود اکسیژن و مواد مغذی در مغز میشود که در نتیجه سلول‌های مغزی آسیب می‌بینند و ممکن است بمیرد.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke)
این نوع سکته مغزی شایع‌ترین نوع سکته است که تقریباً 85% از موارد سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهد. سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی مغز به دلیل لخته خون یا انسداد دیگری مسدود می‌شوند و در نتیجه جریان خون به بخش‌هایی از مغز قطع میشود. کاهش جریان خون باعث آسیب به بافت‌های مغزی و عملکرد آن‌ها میشود.
انواع سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک خود به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
- سکته مغزی ترومبوزی (Thrombotic Stroke): در این حالت لخته خون در داخل یکی از رگ‌های خونی مغز شکل می‌گیرد و باعث مسدود شدن رگ میشود. این لخته معمولاً به دلیل وجود بیماری‌های عروقی مانند تصلب شرایین (آترواسکلروزیس) ایجاد میشود.
- سکته مغزی آمبولیک (Embolic Stroke): در این نوع سکته، لخته‌ای که از قسمتی دیگر از بدن (معمولاً از قلب یا رگ‌های بزرگ گردن) جدا میشود و به سمت مغز حرکت می‌کند، رگ‌های خونی مغز را مسدود می‌سازد. این لخته‌ها به طور معمول به دلیل بیماری‌هایی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (یک اختلال قلبی) یا ترومبوز وریدی ایجاد می‌شوند.
سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke)
سکته مغزی هموراژیک زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از رگ‌های خونی مغز پاره میشود و باعث خونریزی در داخل یا اطراف مغز میشود. این خونریزی می‌تواند به فشار زیاد بر روی بافت‌های مغزی و آسیب به آن‌ها منجر شود. سکته مغزی هموراژیک خود به دو نوع عمده تقسیم میشود:
انواع سکته مغزی هموراژیک
- خونریزی داخل مغزی (Intracerebral Hemorrhage): در این نوع سکته، رگ‌های خونی در داخل مغز پاره شده و خون در بافت مغزی ریخته میشود. این نوع سکته معمولاً ناشی از فشار خون بالا است.
- خونریزی ساب‌آراکنوئید (Subarachnoid Hemorrhage): در این نوع سکته، خونریزی در فضای بین مغز و غشاهای اطراف آن (فضای ساب‌آراکنوئید) رخ می‌دهد. این نوع سکته معمولاً به دلیل پارگی یک آنوریسم مغزی است.
سکته مغزی گذرا (Transient Ischemic Attack – TIA)
سکته مغزی گذرا که به آن “سکته مغزی کوچک” نیز گفته میشود، یک اختلال موقتی در جریان خون مغزی است که معمولاً فقط برای چند دقیقه یا چند ساعت طول می‌کشد و به سرعت برطرف میشود. علائم سکته مغزی گذرا مشابه سکته مغزی ایسکمیک هستند، اما به طور کامل بهبود می‌یابند. با این حال، سکته مغزی گذرا می‌تواند نشانه‌ای از سکته مغزی کامل در آینده باشد.
علل و عوامل خطر سکته مغزی
سکته مغزی به دلایل مختلفی می‌تواند رخ دهد. برخی از علل و عوامل خطر عبارتند از:
- فشار خون بالا: فشار خون بالا یکی از مهمترین عوامل خطر برای سکته مغزی است. فشار خون بالا می‌تواند باعث آسیب به رگ‌های خونی مغز و افزایش احتمال پاره شدن رگ‌ها یا انسداد آن‌ها شود.
- بیماری‌های قلبی: بیماری‌هایی مانند فیبریلاسیون دهلیزی، حملات قلبی، یا نارسایی قلبی می‌توانند خطر سکته مغزی را افزایش دهند.
- دیابت: دیابت می‌تواند باعث آسیب به رگ‌های خونی و افزایش خطر سکته مغزی شود.
- چربی‌های خون بالا: سطوح بالای کلسترول خون و چربی‌ها می‌توانند باعث تصلب شرایین شوند و احتمال انسداد رگ‌های مغز را افزایش دهند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن باعث آسیب به رگ‌های خونی و افزایش خطر لخته شدن خون میشود.
- تاریخچه خانوادگی: افرادی که در خانواده‌شان سابقه سکته مغزی دارند، احتمال ابتلا به سکته مغزی در آن‌ها بیشتر است.
- سن و جنس: احتمال سکته مغزی با افزایش سن افزایش می‌یابد، و این بیماری در مردان بیشتر از زنان رخ می‌دهد.
- سبک زندگی ناسالم: تغذیه نادرست، کم تحرکی، و مصرف الکل و مواد مخدر می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
علائم سکته مغزی
علائم سکته مغزی به نوع و محل آسیب در مغز بستگی دارد. علائم شایع سکته مغزی عبارتند از:
- ضعف یا فلج ناگهانی: یکی از علائم اصلی سکته مغزی، ضعف یا فلج ناگهانی در یک طرف بدن است.
- مشکلات گفتاری: فرد ممکن است دچار مشکل در صحبت کردن یا فهمیدن صحبت‌های دیگران شود.
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی: سکته مغزی می‌تواند باعث از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن شود.
- درد سر شدید و ناگهانی: درد سر شدید می‌تواند علامت سکته مغزی هموراژیک باشد.
- اختلال در بینایی: فرد ممکن است در یک یا هر دو چشم دچار اختلال بینایی شود.
- گیجی یا سردرگمی: سکته مغزی می‌تواند باعث گیجی یا سردرگمی شدید شود.
- تغییرات در حس: فرد ممکن است در یکی از طرف‌های بدن خود احساس بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن داشته باشد.
تشخیص سکته مغزی
تشخیص سریع سکته مغزی اهمیت زیادی دارد، زیرا هر دقیقه‌ای که به تاخیر بیافتد، احتمال آسیب بیشتر به مغز وجود دارد. برای تشخیص سکته مغزی، پزشک معمولاً از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- آزمایش بالینی: پزشک از علائم و تاریخچه پزشکی بیمار برای تشخیص استفاده می‌کند.
- سی تی اسکن مغز (CT scan): برای شناسایی خونریزی یا انسداد در مغز استفاده میشود.
- ام آر آی مغز (MRI): این روش برای تشخیص آسیب‌های مغزی دقیق‌تر از سی تی اسکن است.
- آنژیوگرافی مغزی: در این روش، رگ‌های خونی مغز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
درمان سکته مغزی
درمان سکته مغزی بستگی به نوع آن دارد:
- سکته مغزی ایسکمیک: درمان اصلی در این نوع سکته استفاده از داروهایی مانند “ترومبولیتیک‌ها” است که به حل لخته خون کمک می‌کنند. داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپرین نیز برای جلوگیری از لخته شدن بیشتر استفاده میشود.
- سکته مغزی هموراژیک: درمان در این نوع سکته شامل کاهش فشار خون و خونریزی است. در برخی موارد، جراحی برای حذف خونریزی یا تعمیر رگ‌های خونی پاره شده ممکن است نیاز باشد.
- سکته مغزی گذرا: درمان برای سکته مغزی گذرا شامل مدیریت عوامل خطر مانند فشار خون بالا و درمان مشکلات قلبی است.
پیشگیری از سکته مغزی
برای پیشگیری از سکته مغزی، رعایت برخی نکات ضروری است:
- کنترل فشار خون
- حفظ سطح کلسترول سالم
- انجام فعالیت بدنی منظم
- رعایت رژیم غذایی سالم و کم چرب
- ترک سیگار
- مدیریت دیابت
- کاهش استرس و نگرانی