1. روی یا زینک عنصری است که در رشد قدی افراد نقش دارد. در مناطقی که مقدار روی دریافتی مردم کم است، کوتاهی قد شایع می‌شود. روی در منابع مختلفی وجود دارد که مهم‌ترین آن گوشت قرمز و گوشت پرندگان است. مغزها مثل گردو، پسته، فندق و بادام هم سرشار از روی هستند. کوتاهی قد معمولا در مناطق فقیرنشین که به‌دلیل سطح درآمد کم، مصرف مغزها و گوشت‌ها پایین است، شایع‌تر است. افرادی که یا به‌دلیل علاقه یا دسترسی نداشتن به گوشت یا رژیم گیاهخواری، گوشت مصرف نمی‌کنند باید قرص مکمل روی مصرف کنند. البته دوز آن را متخصص تغذیه باید تعیین کند.
2. گوشتهای قرمز و گوشت پرندگان، منبع سرشاری از پروتئین و اسیدهای آمینه هستند. اسیدهای آمینه واحدهای تشکیل‌دهنده پروتئین هستند و در رشد قدی نقش دارند. زمانی که عادت‌های غذایی کودکان را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم اصلا گوشتهای تکه‌ای نمی‌خورند و بیشتر اهل گوشت چرخ‌کرده هستند که سرشار از چربی است و نمی‌تواند پروتئین کافی به بدن کودک برساند. اصلی‌ترین اسید آمینه آ‌ل‌آرژینین است که باید حتما در برنامه غذایی باشد. مصرف سرخود این مکمل خطرناک است و فرد باید از نظر بیماری‌های کبدی و کلیوی بررسی شود. از سوی دیگر، پروتئین‌های گیاهی، اسید آمینه‌های کاملی ندارند و حتما باید 50 تا 60 درصد پروتئین دریافتی، حیوانی باشد. اگر کودکی علاقه‌ای به مصرف گوشت ندارد باید مکمل‌های پروتئینی را وارد برنامه غذایی‌اش کرد تا رشد قدی او تامین شود.
3. کلسیم یک ماده معدنی است که اصلی‌ترین منبع آن لبنیات است. هرچه لبنیات نمک کمتری داشته باشد، جذب کلسیم آن بالاتر است. دوغ سدیم بالایی دارد و در جذب کلسیم تداخل ایجاد می‌کند. لبنیات باید بدون نمک و کم‌چرب باشد. غیر از لبنیات، خانواده کلم در سبزیجات به‌ویژه کلم بروکلی و مغز بادام هم کلسیم خوبی دارند. برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن، باید حداقل 3-2 لیوان شیر در طول روز مصرف شود و اگر فردی به آن حساسیت دارد باید از شیر بدون لاکتوز یا شیر سویا استفاده کند. البته کلسیم شیر سویا کمتر از شیر دام است و باید انواع غنی‌شده آن را تهیه کرد.
4. برای جذب کلسیم به ویتامینD نیاز داریم. متاسفانه منابع غذایی ویتامین D کم است و فقط در زرده تخم‌مرغ، جگر و ماهی وجود دارد و به همین دلیل 80 درصد ایرانی‌ها ویتامین D پایینی دارند و باید با آمپول یا قرص ویتامینD را بالا برد. اگر میزان ویتامین D کم باشد، کلسیم زیادی در بافت‌های نرم رسوب می‌کند و خطر سنگ کلیه و بیماری‌های قلبی- عروقی را بالا می‌برد.
5. قد فرزندان برآیندی از قد والدین است. اگر والدین قد متوسطی داشته باشند، قد فرزند هم متوسط می‌شود، اما اگر هر 2 والد قدبلند باشند، احتمال قدبلند شدن فرزند 80درصد است. اگر یکی از والدین قدبلند باشد، احتمال قدبلندی 40 درصد و اگر هیچ یک قدبلند نباشد احتمال بلند شدن قد فرزند 10 درصد است. گاهی قد یک نسل به 1 یا 2 نسل قبل از خود برمی‌گردد. به عبارتی، ژن‌های خفته ممکن است از نسل گذشته به فرد برسند.
6. نتایج تحقیقات نشان داده است که ورزش در بلند شدن قد چندان موثر نیست. گفته می شود که ورزش‌های بدنسازی قد را می‌سوزانند اما بررسی‌ها نشان داده ورزشکاران این رشته هم می‌توانند قدهای بلندی داشته باشند. دلیل آن این است که معمولا این افراد بعد از نوجوانی و جوانی وارد ورزش می‌شوند. در مورد والیبال و بسکتبال هم افرادی بیشتر به آن گرایش می‌یابند که خودشان قدهای بلندی دارند و این ورزش باعث بلندی قد آنها نمی‌شود. با این حال توصیه می‌شود افرادی که می‌خواهند قدشان بلند شود، ورزش‌های کششی انجام دهند.
7. وزن زیاد در دوران کودکی و نوجوانی و کمی تحرک باعث بسته شدن صفحات رشد و کاهش ترشح هورمون رشد می‌شود.
8. خواب کافی عامل دیگری است که در رشد قدی موثر است. خواب کم مانع ترشح هورمون رشد می‌شود و قد فرد را کوتاه می‌کند.
9. اگر فردی در یک دوره زندگی رشد قدی خوبی نداشته باشد، به این معنا نیست که به رشد قدی ژنتیکی خود نمی‌رسد. برخی کودکان در 7- 6 سالگی رشد قدی خوبی ندارند اما بعد از آن ناگهان رشد قدی خوب می‌شود و به حد مطلوب می‌رسد.
10. تزریق هورمون رشد فقط برای افرادی که کوتاهی مفرط قد آنها به علت کمبود هورمون رشد است تاثیر دارد. اگر صفحه رشد جا داشته باشد، هورمون رشد اثر می‌کند. هورمون‌‌تراپی آخرین مرحله درمان است ولی در ایران متاسفانه بدون دلیل استفاده می‌شود، در حالی که با اصلاح تغذیه می‌توان کوتاهی قد را جبران کرد. برای پیشگیری از بلوغ زودرس دختران جوان از داروهایی استفاده می‌شود که بلوغ را به تاخیر می‌اندازند اما 90- 80 درصد افراد با تغذیه و شیوه زندگی درست و ورزش می‌توانند به حداکثر رشد قدی ژنتیکی خود برسند.
دکتر حسین ایمانی – متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی – عضو هیئت علمی دانشگاه تهران