کدام داروها زودتر خراب می شوند؟
سال ها پیش شبکه یک تلویزیون فرانسه گزارشی درباره داروهایی منتشر کرد که بعد از گذشت 30 سال از تاریخ انقضای آنها همچنان خواص خود را حفظ کرده بودند. به گفته این گزارش حداکثر طول عمر داروها 5 سال ذکر شده اما بعضی از داروها بسیار بیشتر از این زمان عمر می‌کنند. به مدت‌زمانی که دارو ماندگار است اصطلاحا Shelf Life یا عمر قفسه‌ای می‌گویند. بیشتر داروها با گذشتن عمر قفسه‌ای‌شان خاصیت خود را از دست می‌دهند. البته نه به این معنی که با گذشت یک روز دارو کلا خواص خود را از دست بدهد. معمولا این تضعیف شدن خاصیت به مرور صورت می‌گیرد. برای مثال اگر از تاریخ انقضای دارویی که مصرف می‌کنید یک سال گذشته باشد، آن دارو ممکن است 20 درصد خواص خود را از دست داده باشد. این کاهش هرسال با یک ضریب خاص صورت می‌گیرد این قانون بیشتر مربوط به قرص‌هاست. داروهای مایع زودتر خراب می‌شوند. دیده شده که بعضی از قرص‌ها بعد از گذشت مدت طولانی از تاریخ انقضای آنها همچنان خواص خود را حفظ کرده‌اند.
خطر مسمومیت در کمین شما!
البته استناد به این داده‌ها به صلاح نیست زیرا بعضی از داروها با گذشت زمان انقضای‌شان مواد سمی از خود تولید می‌کنند و استفاده از آنها بسیار خطرناک است. در واقع فقط پزشکان و داروسازان می‌توانند بگویند کدام دارو خواصش را از دست می‌دهد و کدام دارو سمی می‌شود و شما به عنوان مصرف کننده بهتر است داروهای تاریخ گذشته را دور بریزید. برای مثال خانواده تتراساکلین‌ها در صورت تاریخ گذشته بودن تبدیل به یک فراورده شیمیایی جانبی سمی می‌شوند و مصرف آنها باعث پیدایش سندروم فانکونی می‌شود. این بیماری به لوله‌های پروکسیمال نفرون‌های کلیوی حمله می‌کند و در آن گلوکز، اسیدهای آمینه، اسید اوریک، فسفات و بی‌کربنات به جای بازجذب، از طریق ادرار دفع می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری به پرادراری، عطش و کم‌آبی بدن، نرمی استخوان در بچه‌ها و استئومالاسی در بزرگسالان دچار می‌شوند. این بیماری در کودکان باعث اختلال رشد هم می‌شود. بنابر این بهتر است تاریخ داروها را قبل از مصرف حتما بررسی کنید تا اگر دارو جزو داروهای مشابه تتراساکلین بود به بیماری دچار نشوید.
مراقب خطر اسپری ها باشید
داروهایی که به صورت ژل هستند به دلیل وجود آب در آنها زود فاسد می‌شوند. بهتر است آنها را سه ماه بعد از باز کردن دور بیندازید. اسپری‌هایی که از طریق مخاط بینی جذب می‌شوند هم بعد از باز شدن فقط تا یک هفته قابل استفاده هستند و بعد از آن تاثیرگذاری‌شان از بین می‌رود و بهتر است آنها را دور بریزید. در عین حال داروهای ترکیبی که در داروخانه ساخته می‌شوند کمترین طول عمر را بین داروها دارند. این داروها را باید حداکثر در مدت 3 تا 4هفته مصرف کرد اما بهتر است زمان ماندگاری آنها را از دکتر داروساز بپرسید چون ممکن است عمر بعضی از این داروها کمتر از این مقدار باشد. این داروها مواد نگهدارنده ندارند به همین دلیل به شدت آمادگی آلودگی میکروبی و قارچی دارند. اگر دارو طوری به شما تحویل داده شد که مجبور شدید برای مصرف انگشت‌تان را داخل آن بزنید مطمئن باشید که خیلی زودتر از چیزی که فکر می‌کنید دارو فاسد می‌شود چون یک کلونی جدید باکتری وارد آن می‌کنید که مستعد رشد باکتری است. کرم‌های دست‌ساز که برای پست تجویز می‌شوند معمولا چنین هستند.
درباره داروهای مایع بیشتر بدانید
قرص‌ها بیشترین عمر را بین داروها دارند اما عمر داروهای مختلف با هم فرق می‌کند. هر نوع دارو بسته به جامد یا مایع بودن و مواد نگهدارنده‌ای که در آن وجود دارد، عمر خاصی دارد. برای مثال قطره‌های چشم مواد نگهدارنده دارند و به شرطی که باز نشوند تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده‌اند اما اگر در این قطره‌ها را باز کردید باید حداکثر ظرف 3 ماه دارو را تمام کنید چون دارو در معرض باکتری قرار می‌گیرد و آلوده می‌شود. البته این در صورتی است که از فاصله قطره را داخل چشم بریزید. اگر نوک ظرف قطره با چشم تماس پیدا کرد باید بلافاصله آن را دور بریزید چون استریل بودن خود را از دست می‌دهد و آلوده می‌شود. قطره‌های اشک مصنوعی که برای یک بار مصرف طراحی شده‌اند را هم باید بلافاصله بعد از مصرف دور بیندازید.
داروهای منقضی شده را چه باید کرد؟
داروهای تاریخ گذشته را باید دور بریزید. بهتر است این داروها را در پلاستیک بپیچید و دور بریزید. شربت‌ها و قطره‌ها را اول در فاضلاب خالی کنید بعد شیشه‌های آنها را دور بریزید. البته دور ریختن داروها باید با احتیاط صورت بگیرد. بعضی از داروها وقتی تاریخ مصرف آنها می‌گذرد می‌توانند برای محیط زیست خطرناک باشند. این داروها علاوه بر انسان‌ها، می‌توانند برای حیوانات و محیط زیست هم خطرناک باشند. مثلا می‌توانند وارد جریان آب زیرزمینی شوند و منابع آب را آلوده کنند. به علاوه ممکن است توسط حیواناتی مثل سگ، گربه یا حتی پرندگان خورده شوند و به آنها آسیب برسانند به همین دلیل بهتر است اگر داروی تاریخ گذشته در خانه دارید درباره آن با پزشک داروخانه مشورت کنید. اگر دارو، جزو داروهایی بود که بعد از انقضا سمی می‌شوند بهتر است آنها را به مراکز درمانی تحویل دهید. هلال احمر هم این داروها را از شما تحویل می‌گیرد تا با شرایط درست و بدون آسیب‌رساندن به محیط از بین ببرد. برای آمپول‌ها باید دقت بیشتری کنید. اگر در درمانگاه تزریق انجام می‌دهید آنها خودشان طبق اصول ضایعات را دور می‌ریزند اما اگر در خانه تزریق می‌کنید و سرنگ با سوزن را دور می‌اندازید حتما آن را در کاغذ بپیچید تا باعث انتقال بیماری نشوند. یادتان باشد تهران پر از ضایعات جمع کن است و این ضایعات ممکن است به آنها آسیب برساند.
تاریخ انقضا کجا نوشته شده؟
قرص و کپسول: اگر ورق آلومینیومی قرص را در دست بگیرید، انتهای آن عددهایی درج شده. این عددها به روش‌‌های مختلف تاریخ انقضای دارو را نشان می‌دهد. EXP مخفف Expiration یا همان تاریخ انقضاست. این تاریخ را با ماه و سال عنوان می‌کنند.
پمادها: برای کرم‌ها و پمادهای تیوپی این تاریخ روی انتهای تیوپ و جایی که تیوپ بسته می‌شود نوشته شده. این تاریخ معمولا روی در جعبه هم نوشته می‌شود.
شربت ها و قطره ها: تاریخ انقضای شربت، قطره و داروهای مایع دیگر به صورت برجسته روی برچسب شیشه و روی در جعبه آن نوشته شده است.
آمپول ها: برای آمپول‌ها هم برای مطمئن شدن از تاریخ انقضای آنها می‌توانید به برچسب دور آمپول نگاه کنید. روی آن تاریخ نوشته شده. ممکن است سر آمپول یا شربت هم تاریخ انقضا را نوشته باشند. معمولا داروها بعد از گذشت سه سال از زمان تولید منقضی می‌شوند. این زمان برای داروهای مختلف متفاوت است اما بیشترین زمان برای انقضای داروها 5 سال بعد از تولید است و بعد از گذشت این زمان تمام داروها منقضی می‌شوند.
اهمیت روشنگهداری دارو
تاریخ مصرف هر دارو فقط وقتی درباره آن صدق می‌کند که در شرایط استاندارد نگهداری شود. شرایط استاندارد نگهداری هر دارو روی آن نوشته شده اما برای بیشتر داروها شرایط مساعد، نگهداری در هوای خشک و خنک و اجتناب از یخ زدگی آنها است. بنابر این بدترین جا برای نگهداری داروها حمام است که خیلی از خانواده‌ها از قفسه‌ای در آن برای نگهداری از داروهای‌شان استفاده می‌کنند. اگر دارو زیر نور آفتاب ماند، در جریان رطوبت قرار گرفت، یخ زد یا بیش از حد داغ شد، بهتر است آن را دور بریزید حتی اگر تاریخ انقضای آن تمام نشده باشد.
منبع: سیب سبز