تحقیقات جدید غالباً این بیماری یا آن اختلال را به ژن‌های مادر پیوند می‌دهند. اما موضوع فراتر از این است. این حقیقت دارد، حداقل تا حدودی، که شما محصول مادر خود هستید. نحوه مراقبت او از شما، هم در رحم و هم در دوران کودکی، نیز در سلامتی فرد تاثیر دارد. باوجوداین، سلامتی شما کاملاً در دستان مادر شما نیست. بیماری قلبی، دیابت و دیگر بیماری‌ها نتیجه یک تاثیر متقابل پیچیده میان ژن‌های به ارث برده از پدر و مادر، رژیم غذایی شما و دیگر عوامل موجود در محیط‌زیست دوران زندگی شما هستند. بعضی از این عوامل آن‌قدر پیچیده هستند که حتی دانشمندها نیز آن‌ها را به‌طور کامل درک نکرده‌اند.
از چه کسی به ارث می‌برید؟ از ژن‌های مادرتان؟
ژن‌ها طرح کلی بدن شما هستند. این ژن‌ها حامل دستورالعمل‌هایی برای تولید بسیاری از پروتئین‌های بدن هستند که کارشان مشخص کردن چگونگی ظاهر ما و چگونگی کار کردن بدن ما است. ژن‌های شما در ساختارهایی به نام کروموزوم جا داده‌شده‌اند. اکثر سلول‌ها 23 جفت کروموزوم دارند که می‌توان گفت درمجموع سلول‌ها 46 کروموزوم دارند. احتمالاً در دوران دبیرستان یاد گرفته‌اید که یکدست از این ژن دارای کروموزوم را از مادر و یکدست دیگر را از پدر خود به ارث می‌برید و سهم ژنتیکی هر یک از والدین در شکل‌گیری شما نسبتاً برابر است. به همین دلیل است که ممکن است عده‌ای به شما بگویند که چشم‌های شما شبیه چشم پدرتان و لبخندتان شبیه به لبخند مادرتان است.
علاوه بر این، ممکن است که بیماری‌ها یا احتمال بیشتر بیمار شدن را از یکی از والدین خود به ارث ببرید. میزان تاثیر ژن‌های هر یک از والدین بستگی به بیماری دارد. اگر مادر شما مبتلابه یک بیماری به نام هانتینگتون (Huntington’s Disease) باشد، به دلیل ژن‌های به ارث برده از او شما با احتمال 50-50 در ابتلا به این بیماری مواجه هستید. اگر مادر شما مبتلابه هموفیلی باشد (هموفیلی وابسته به کروموزوم X است) پسرهای او بیشتر در معرض این بیماری خواهند بود، چون مردها تنها یک کروموزوم X دارند (مردها یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند). دخترها دو کروموزوم X دارند که اساساً ژن معیوب را تضعیف می‌کند. در مورد بیماری‌هایی همچون لوپوس و دیابت معادله بسیار پیچیده‌ای وجود دارد. اگرچه ممکن است که ژن‌های مادر یا پدرتان شما را در معرض این بیماری‌ها قرار دهند، اما نیاز است که در معرض دیگر عوامل مشخص زیست‌محیطی قرار بگیرید تا درواقع مبتلابه این بیماری‌ها شوید.
فرایند ارث بردن ژن‌ها نسبتاً عادلانه است، اما دانشمندان پی برده‌اند که زیرمجموعه کوچکی از ژن‌ها که از والدین خود به ارث می‌بریم در نحوه اثرگذاری ژن‌ها اهمیت دارند. به این فرایند «نقش‌پذیری» (Imprinting) می‌گویند که می‌تواند در اشتباهات یا جهش‌های ژنتیکی ایجادکننده بیماری اثر داشته باشند.
دکتر کریستوفر گرگ، استادیار عصب‌شناسی و آناتومی و استاد راهنمای ژنتیک انسانی در دانشگاه یوتا می‌گوید: «اگر در یک ژن نقش بسته یا حک‌شده (Imprinted gene) یک جهش وجود داشته باشید، نحوه تاثیر این جهش روی شما کاملاً وابسته به این است که آن را از کدام‌یک از والدین خود دریافت کرده‌اید.»
برای مثال، یک عیب ژنتیکی خاص می‌تواند خطر دیابت نوع 2 را افزایش دهد، به شرطی که این ژن را از مادر خود به ارث برده باشید. اما اگر همین نوع از ژن را از پدر خود به ارث ببرید در حقیقت در مقابل این بیماری مصون خواهید بود.
وقتی‌که بحث ژن‌ها مطرح می‌شود این را باید بدانید که مادر شما هیچ کنترلی روی خصیصه‌های منتقل‌شده از خود به شما ندارد. مادر شما روی چیزهایی همچون تغذیه خوب شما در حین دوران بارداری و در طول سال‌های اولیه زندگی شما کنترل بیشتری دارد.
در طول دوران بارداری چیزهای زیادی رخ می‌دهند. به همین دلیل است که به زنان باردار توصیه می‌شود تا از استعمال سیگار و نوشیدن الکل خودداری کنند، مکمل‌های مشخصی را مصرف کنند و دیگر عادت‌های خوب سلامتی را انجام دهند. محققان دریافته‌اند که سلامتی آتی کودک از همان لحظه بارداری آغاز می‌شود و عواملی که در رشد و نمو کودک دخیل هستند بیش ازآنچه فکرش را می‌کنیم پیچیدگی دارند. دکتر دیوید بارکر، استاد اپیدمولوژی بالینی در دانشگاه Southampto- انگلستان و استاد طب قلبی و عروقی در دانشگاه علم و سلامتی اورگان می‌گوید: «تا پیش از آنکه نطفه در رحم شکل بگیرید بسیاری از تصمیمات بیولوژیکی مهم گرفته‌شده است و این تصمیمات غیرقابل تغیر هستند.» یکی از نظریه‌های دکتر بارکر این است که چیزی که درون رحم رخ می‌دهد می‌تواند در ابتلای کودک به سرطان یا بیماری قلبی در سال‌های آتی زندگی تاثیر بگذارد. دکتر بارکر دریافته است که کودکانی که با سرعت کم در درون رحم رشد می‌کنند و به هنگام تولد وزن کمی دارد بیشتر در معرض محدوده‌ای از بیماری‌ها همچون بیماری قلبی کرونر؛ سکته مغزی، دیابت نوع 2 و فشارخون بالا هستند.
تغذیه مادر نه‌تنها در دوران بارداری بلکه در دوران تمام طول عمرش می‌تواند روی سلامتی کودک تاثیر بگذارد. دکتر بارکر می‌گوید: «کودکان از بدن مادر تغذیه می‌کنند و بدن مادر محصول تغذیه مادر در طول زندگی‌اش است.» به‌عبارت‌دیگر، تغذیه دوران کودکی مادر می‌تواند به رشد کودک کمک کند یا در رشد کودک اختلال ایجاد کند. دکتر بارکر می‌گوید که مادرها باید یک تغذیه خوب مادام‌العمر داشته باشند و نباید صرفاً در دوران بارداری یک رژیم غذایی سالم اتخاذ کنند.
دکتر کجرستی آگارد، استادیار طب مادری و جنینی و متخصص زنان و زایمان در کالج پزشکی Baylor می‌گوید که نه ماه اول درون رحم و همچنین اولین سال خارج از رحم کودک را زمان‌های «برنامه‌ریزی برای سلامتی» می‌نامند. او می‌گوید: «جای هیچ شکی نیست که 1000 روز اول زندگی، از حاملگی تا سن 2 سالگی، اساسی‌ترین تاثیرها را روی نه‌تنها متابولیسم کودک بلکه روی سلامت رشد و نموی او نیز می‌گذارند.» او ادامه می‌دهد: «کودکانی که در سال‌های اولیه زندگی خود در بهترین شرایط محیط زیستی قرار دارند و از بهترین تغذیه بهره می‌برند شالوده سلامتی آن‌ها بنا می‌شود.»
دانشمندان دریافته‌اند که تصمیمات مادر در طول دوران بارداری نه‌تنها به‌طور مستقیم بر سلامتی کودک تاثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند منجر به تغییراتی در ژن‌های کودک شوند. امروزه رشته جدیدی به نام اپی ژنتیک (Epigenetics) ایجادشده است که مربوط به چگونگی تاثیر تغذیه و دیگر عوامل دوران بارداری روی تغیر شیوه عملکرد ژن‌های کودک است. نتایج یک تحقیق انجام‌گرفته روی موش‌ها نشان داد که یک رژیم غذایی ضعیف در طول دوران بارداری ژن مرتبط با تولید انسولین را در کودک تحت تاثیر قرار داده است و بر اساس همین تغیر دانشمندان می‌گویند که این تغیر می‌تواند خطر ابتلای فرزند را به دیابت نوع 2 در سال‌های آتی زندگی افزایش دهد. این تحقیق روی موش‌ها انجام‌گرفته است و درنتیجه نمی‌توان نتایج آن را به انسان‌ها تعمیم داد. بنابراین، نتایج این تحقیق جدید چه معنایی برای مادرها دارد؟ این تحقیق بیانگر سهم مادر در سلامتی کودک است، به‌طوری‌که مادر نه‌تنها باید در طول دوران بارداری بلکه در تمام طول عمر خود باید رژیم غذایی متعادلی را اتخاذ کند و از عادت‌های خوبی (مانند سیگار نکشیدن) پیروی کند.
مراقبت مادر از کودک خود در فضای خارج از رحم نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. در شماری از تحقیق‌ها به مزیت شیر مادر اشاره‌شده است، به‌طوری‌که شیر مادر می‌تواند قدرت مغز کودک را افزایش دهد و خطر چاقی کودک در سال‌های آتی زندگی را کاهش دهد. وقتی‌که کودک شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کند، خوردن غذاهای سالم و متعادل می‌تواند از چاقی آن‌ها در دوران بزرگ‌سالی و همچنین از ابتلای آن‌ها به بیماری‌های مرتبط با چاقی همچون دیابت و فشارخون بالا جلوگیری کند. علاوه بر این، مادرها در ایجاد عادت‌های خوب تغذیه‌ای خوب در کودکان نیز نقش دارند.
ظاهراً مادرها به دلیل سلامتی کودک خود بیشتر تحت‌فشار هستند، اما آیا پدرها مسئول سلامتی و سعادت فرزندان خود نیستند؟ دکتر گرگ می‌گوید: «مجموعه‌ای اسناد نوظهور نشان می‌دهند که پدرها اطلاعات را از طریق اسپرم به کودکان خود انتقال می‌دهند. درنتیجه، پدرها نیز می‌توانند روی سلامتی کودک تاثیر بگذارند.»
پدرها نه‌تنها در بخشی از ژن‌های کودک خود سهیم هستند، بلکه نقش مهمی را نیز در تغذیه، مراقبت و پرورش کودک در سال‌های اولیه زندگی ایفا می‌کنند. باوجوداین، کارشناس‌ها تاکید می‌کنند که ما نباید والدین خود، یعنی هم مادر و هم پدر خود را به دلیل مشکلات سلامتی خود مقصر بدانیم و آن‌ها را سرزنش کنیم. دانشمندان هنوز در حال یادگیری و به دست آوردن اطلاعات در مورد رابطه متقابل میان ژن‌ها و محیط‌زیست و تاثیر آن‌ها در مشخص ساختن سلامتی آتی کودک هستند، اما چیزی که دانشمندان می‌توانند با قاطعیت بگویند این است که مادرها (و پدرها) نباید در مورد هیچ‌یک از ژن‌هایی که به فرزند خود منتقل کرده‌اند احساس گناه کنند. دکتر گرگ می‌گوید: «شما هیچ کنترلی روی زنجیره DNN ای ندارید که به کودکان خود می‌دهید. تمام‌کاری که می‌توانید انجام دهید این است که خود را سالم نگه‌دارید و به کودک خود یاد دهید که سبک زندگی سالمی داشته باشد.»
دکتر آگارد می‌گوید که به‌جای سرزنش خود باید تمرکز خود را روی سلامتی کودکان خود قرار دهیم. او می‌گوید: «چیزی که ما واقعاً سعی در درک آن داریم این است که چگونه برای سلامتی برنامه‌ریزی کنیم. به‌عبارت‌دیگر، چگونه مطمئن شویم که نسل بعدی از نسل قبلی سالم‌تر است.»
آیا جنین در شکم مادر ادرار خودش را می نوشد؟!
منبع: سپیدآنلاین