در طب سنتی، غذاهای خونساز از تنوع بسیار بالایی برخوردارند، هر غذای با طبع گرم و تری می‌تواند بالقوه خونساز باشد و چنین غذاهایی روی شخصیت افراد، رفتارها و حتی پندارهای افراد تأثیرگذارند.
به غذاهای خونساز در طب ایرانی، غذاهای دمساز نیز گفته می‌شود؛ از جمله غذاهای دمساز می‌توان «هوا» را نام برد؛ هرچه هوا از لطافت و پاکی بیشتری برخوردار باشد (اکسیژن بیشتری داشته باشد)، خون لطیف‌تری را تولید می‌کند و هوای آلوده (حاوی آلاینده‌های جوی) خون آلوده و ناپاک ایجاد می‌کند.
از غذای خونساز دیگر می‌توانعسل را نام برد؛ این غذا در طب سنتی ایران جزء غذاهای «صالح الکیموس متوسط الغذا» است یعنی به‌محض ورود به کبد، تبدیل به خون می‌شود؛ این غذا علاوه بر مغذی بودن، خاصیت دارویی نیز دارد.
از جمله غذاهای دیگری که از خاصیت خونسازی برخوردار است، می‌توان به«کنجد» اشاره کرد؛ توصیه می‌شود هر شب همراه شام یک تا دو قاشق غذاخوری از آن را کاملاً جویده و میل کنید؛ خوردن این دانه روغنی برای تقویت مو، چشم، تخمدانها و بیضه‌ها، بسیار مفید است.
شایان ذکر است هر غذایی که برای اعضای تناسلی مفید باشد، برای چشم نیز مفید است چون این دو اندام، لطیف‌ترین جزء غذاهای مصرفی روزانه را به‌سمت خودشان جذب می‌کنند؛ بنابراین هویج نه‌تنها برای چشم مفید است برای تقویت قوای جنسی نیز مفید است، فوق‌العاده خونسازی می‌کند اما توصیه و تأکید می‌کنیم بعد از خوردن آب هویج چند دقیقه‌ای را بدوید یا قدم بزنید.
غذای دیگر، قاووت قوتوی کرمان یا اردبیل است که ترکیبی از تخم گشنیز + زنجبیل + میخک + هل باد + شاه‌دانه + گندم + کنجد +عدس و … است.
توصیه می‌شود یک تا دو قاشق غذاخوری از آن در یک لیوان شیر مخلوط کرده و میل شود.
از جمله غذاهای دیگر خونساز می‌توان از دیزی آبگوشت با نخود فراوان یاد کرد؛ توصیه و تأکید می‌شود که این غذا با شعله پایین تهیه و طبخ شود تا هر لقمه آن را کاملاً در دهان هضم کرد.
غذای بعدی،سوپ یا آب‌پز‌شده گوشت بلدرچین است؛ این غذا از آهن زیادی برخوردار است حتی برای کسانی که سنگ یا شن کلیه دارند، مفید است؛ نام این پرنده در چند سوره قرآن کریم آمده است.
غذای خونساز دیگر، خوردن 21 عدد مویز صبح ناشتا در روایات و احادیث آمده است که برای کاهش بلغم مغز و افزایش حافظه خوردن آن را فراموش نکنید؛ مویز فوق‌العاده خونساز بوده و آهن فراوان دارد.
از جمله تدابیر دیگر برای دریافت غذاهای خونساز، خوردن هفت عدد انجیر خشک همراه صبحانه و 9 تا 12 عدد آلو‌بخارا همراه وعده ناهار است.
خوردن ارده + شیره انگور در یکی از وعده‌های غذایی، خاصیت خونسازی بالایی دارد.
روشها و تدابیری برای رفع کم‌خونی
پیاده‌روی روی سنگ‌ریزه‌ها یا قلوه‌سنگها روزانه 30 دقیقه به‌صورت پابرهنه، قرار دادن تکه آهنی که نه رنگ و نه زنگ داشته باشد در داخل خورشت‌ها (توصیه می‌شود این کار را در 10 دقیقه پایانی طبخ غذاهای خورشتی انجام دهید)، کوبیدن پاشنه پا به زمین روزانه 40 مرتبه.
خواندن سوره حدید و یس برای رفع کم‌خونی از نوع فقر آهن مورد دیگری برای خونسازی است، طرز خوابیدن نیز در جهت شمال و جنوب جغرافیایی بی‌تأثیر نیست؛ توصیه و تأکید می‌شود افرادی که کم‌خونی دارند از خوابیدن روی تخت‌خوابهای فر‌فوژه خودداری کنند چه‌بسا این امر کم‌خونی را در آنها تشدید می‌کند.
گیاهان و میوه‌های خونساز
از جمله گیاهانی که خاصیت خونسازی دارند می‌توان به یونجه، گزنه، شبدر، عناب، زرشک، آلبالو، انار و سیب نام برد؛ به این صورت که یونجه یا شبدر را با سالاد فصل مخلوط و میل کنید.
در یک استکان عرق گزنه دو قاشق غذاخوری شیره انگور مخلوط و میل شود.
در یک استکان جوشانده گل بابونه، دو قاشق غذاخوری آب آلبالو ریخته و میل شود.
یک قاشق غذاخوری آویشن و هفت عدد عناب را با سه لیوان آب مخلوط کرده و آن را جوشانده، صاف کرده و میل کنید.
در یک لیوان جوشانده گل ختمی، سه قاشق غذاخوری آب‌زرشک مخلوط کرده و میل شود.
دکتر حمزه سام‌دلیری؛ محقق و مدرس طب سنتی