خواب رفتن دست و پا شاید از نظر بسیاری از ما موضوع ساده و بی اهمیتی باشد زیرا دلیل آن را فشار به دست یا پا در حالت نامناسب می دانیم. اما گاهی این مساله بیش از حد اتفاق می افتد و این مساله می تواند نگران کننده باشد. این موضوع میتواند علت های مختلفی داشته باشد. در این مطلب به بررسی علت های مهم خواب رفتن دست و پا می پردازیم.
چرا دست و پا خواب می رود؟
برخی از دلایلی که موجب خواب رفتن زیاد دست و پا می شود مشکلاتی ساده و بعضی دیگر بیماری های مهمی هستند. ولی در همه آنها اشکالی در مسیر انتقال حس لمس از پوست به مغز ایجاد شده است. این اشکال ممکن است در تحریک گیرنده های حسی پوست یا در عصبی باشد که حس را از پوست به نخاع منتقل میکند. ممکن است در محل ورود عصب به نخاع یا در خود نخاع یا مغز باشد.
مهمترین عللی که موجب فلج شدن عصب و در نتیجه خواب رفتن دست و پا میشوند تحت فشار قرار گرفتن عصب است. انتقال اطلاعات لمسی در طول عصب به صورت انتقال جریان الکتریکی از درون آن است. وقتی عصب تحت فشار قرار میگیرد انتقال پیام های الکتریکی در طول آن متوقف شده و عصب دیگر نمیتواند اطلاعلت حسی را از درون خود منتقل کند. در این حال حس لمس مختل شده و فرد احساس خواب رفتگی در دست یا پا میکند.
مهمترین علت های خواب رفتن دست و پا
فشار بر عصب ها
حتما تا به حال برای شما پیش آمده است که در موقعی که مدت زیادی به حالت چهارزانو یا دو زانو نشسته اید یا وقتی روی صندلی نشسته و یک پا را روی پای دیگر گذاشته اید یک پایتان خواب میرود. یا وقتی که نیمه شب از خواب بلند میشوید و میبینید یک دستتنان کاملا خواب رفته و اصلا توانایی حرکت دادن آن را هم ندارید. علت این وضعیت ها تحت فشار قرار گرفتن اعصاب اندام است. در این حالات عصب بین استخوان و جسم خارجی برای مدت طولانی فشرده میشود و همین فشار موجب فلج موقت آن میگردد. در بعضی مکان ها که عصب بیشتر در نزدیک پوست بوده و فاصله آن با استخوان کم است این اتفاق بیشتر میافتد مانند محل عبور عصب اولنار از پشت آرنج و یا عبور عصب رادیال از پشت بازو و یا عبور عصب پرونئال از کنار زانو.
این حالات طبیعی بوده و بیماری محسوب نمیشوند ولی اگر مکررا تکرار شوند باید به فکر مشکل زمینه ای بود که آن را ایجاد میکند. بطور مثال کم خونی، خستگی، استرس و اضطراب میتواند موجب تشدید این خواب رفتگی ها شوند.
تورم تاندون ها
همانطور که گفته شد عصب در مسیرش از پوست تا نخاع ممکن است در نقاطی تحت فشار قرار گیرد. یکی از این ها تونل های بافتی هستند. تونل هایی که معمولا یک طرف آن را استخوان و طرف دیگر را بافت های همبندی مانند رباط یا عضله تشکیل داده است. در حالات معمولا این تونل ها به اندازه کافی فضا دارند و عصب به راحتی از درون آنها عبور میکند ولی گاهی اوقات فضای درونی تونل به عللی تنگ شده و به عصبی که از درون آن عبور میکند فشار وارد میشود. این فشار میتواند موجب فلج شدن عصب گردد.
یکی از شایعترین بیماری هایی که با این مکانیسم موجب خواب رفتگی دست و پا میشود سندرم کانال کارپ است. در این بیماری عصب مدیان که از درون تونلی در مچ دست به نام تونل مچ دستی عبور میکند تحت فشار قرار میگیرد. علت این فشار در غالب اوقات تورم تاندون هایی است که همراه با عصب را درون تونل عبور میکنند. این تورم میتواند به علت کار زیاد یا فعالیت مکرر و تکراری با مچ دست یا انگشتان باشد و یا به علت تغییرات هورمونی در زمان بارداری یا یائسگی ایجاد شود. به علت فشار به عصب مدیان علائمی مانند خواب رفتن انگشتان دست و گزگز در انگشتان سبابه و میانی دست ایجاد میشود که معمولا بیمار را شبها از خواب بیدار کرده و وی با حرکت دادن انگشتان و باز و بسته کردن آنها سعی در رفع این خواب رفتگی میکند.
تحت فشار قرار گرفتن عصب ها به دلیل حالت بد آرنج
بیماری دیگر فلج تاخیری عصب اولنار است. در این بیماری عصب اولنار در آرنج و در حین عبور از پشت زائده اپی کندیل میانی آرنج تحت فشار قرار میگیرد. تغییر شکل استخوان آرنج در این ناحیه به علت بد جوش خوردن شکستگی های آن و یا ایجاد استخوان های اضافه به علت آرتروز میتواند موجب فشار به عصب شود. نتیجه آن اختلال در کارکرد عصب اولنار و احساس خواب رفتگی و گزگز در انگشت کوچک و انگشتری دست است. این خواب رفتگی بخصوص وقتی که بیمار آرنج خود را مدت زیادی در حالت خم نگه داشته و یا در حین خوابیدن ایجاد میگردد.
تحت فشار قرار گرفتن عصب گردن
اعصاب شبکه گردنی میتوانند در حین عبور از نزدیکی دنده اول قفسه سینه تحت فشار قرار گیرند. این بیماری که به دنده گردنی هم معروف است معمولا به علت وجود یک دنده اضافی در گردن و یا وجود یک نوار بافتی سفت در این ناحیه و فشار آن به عصب ایجاد میشود. این بیماری معمولا با خواب رفتگی و گزگز انگشتان دست همراه میشود.
در تمام بیماری هایی که ذکر شد مشکلات ایجاد شده جدی بوده و نیاز به درمان دارند. گاهی اوقات میتوان این بیماری ها را با روش های غیر جراحی درمان کرد و گاهی اوقات هم نیاز به عل جراحی وجود خواهد داشت. تاخیر در درمان این بیماری ها میتواند موجب اختلال دائم در عملکرد عصب بصورت فلج شدن دائم آن شود.
فشار به ریشه عصب ها
اعصاب محیطی بعد از عبور از اندام برای ورود به نخاع از درون سوراخ بین مهره ای و از مجاورت دیسک بین مهره ای عبور میکند. فتق دیسک بین مهره ای که نوعی جابجایی این دیسک است میتواند به ریشه عصبی مجاورش فشار آورده و موجب خواب رفتگی عصب مربوطه شود. فتق دیسک های گردنی موجب خواب رفتن دست ها و فتق دیسک های کمری موجب خواب رفتن پاها میشوند. بطور مثال هرنی یا فتق دیسک بین مهره ای پنجم و ششم گردنی موجب خواب رفتگی اطراف شست دست و فتق دیسک بین مهره های چهارم و پنجم کمری موجب خواب رفتگی قسمت داخلی ساق و شست پا میشود.
این بیماران معمولا همراه با بی حسی دست یا پا دچار درد گردن و یا کمر و انتشار درد به دست یا پا هم هستند. بسیاری از بیماران مبتلا به فتق دیسک بین مهره ای با انجام نرمش هایی برای تقویت عضلات گردن و کمر بهبود میابند ولی بعضی از آنها نیاز به عمل جراحی پیدا می کنند.
ضایعه در مسیر انتقال پیام حسی در سیستم عصبی مرکزی
اعصاب بعد از ورود به نخاع در مسیر آن به بالا رفته و پس از عبور از بصل النخاع و قسمت های عمقی مغز به قشر مغز میروند در در آنجا بصورت حس تفسیر شوند. در این مسیر انتقال پیام های عصبی میتواند به علت آسیب های بافتی با مشکلاتی مواجه شود. این اختلال در انتقال پیام حسی بصورت خواب رفتگی دست یا پا تفسیر میشود. معروفترین این بیماری ها مولتیپل اسکلروزیس یا MS است.
بیماری‌های متابولیک همچون دیابت
گاهی اوقات به علت بیماری‌های سیستمیک کارکرد عصب حسی دچار اختلال میشود. معروفترین بیماری که این مشکلات را ایجاد میکند مرض قند یا دیابت است. وقتی بیماری دیابت مدت زیادی بدون درمان باقی می‌ماند یا به‌طور ناقص درمان میشود بتدریج عملکرد اعصاب حسی بدن دچار اختلال میشود. این کاهش حس هر چه به سمت اندام‌های تحتانی و پایین‌تر بدن می‌رویم شدیدتر میشود.
کم کاری و پرکاری تیروئید هم میتواند موجب اختلال حسی به‌صورت خواب رفتگی دست و پا شود.
گاهی اوقات مسمومیت ناشی از سرب یا آلومینیوم هم میتواند این مشکلات را ایجاد کند.
فراموش نکنیم خواب رفتگی دست و پا مهم هستند. اگر این مشکلات تکرار شود و به‌طور مداوم ادامه یابد باید حتما به پزشک مراجعه کرد تا علت آن مشخص شود و درمان لازم برای آن صورت گیرد.