با پیشرفت علم کمتر زوجی را می‌بینیم که آرزوی بچه‌دار شدن به دل‌شان بماند و ناباروری برای‌شان یک مشکل حل‌نشدنی باشد. اگرچه هنوز هم ناباروری به عنوان یک بیماری شناخته می‌شود و باید آن را درمان کرد اما می‌توان با توجه به علائم و نشانه‌ها تا حدی از آن پیشگیری کرد. به علاوه اگر شما هم جزو زوج‌های نابارور هستید، نگران نباشید چون متخصصان معتقدند نازایی این روزها دیگر مفهوم گذشته را ندارد و درمان‌های زیادی وجود دارد. فقط برای درمان این مشکل باید اندکی صبور باشید چون شاید لازم شود بارها درمانی را امتحان کنید. متخصصان ما به شما می‌گویند کدام روش برای کدام زوج مناسب‌تر است.
اولین قدم چیست؟
دکتر زویا طاووسیان، متخصص زنان و زایمان می‌گوید: وقتی طبق تعریف بعد از 12 ماه ارتباط جنسی منظم و بدون جلوگیری، بارداری صورت نگرفت هر دو نفر ابتدا باید برای معاینه و گرفتن تاریخچه، سوابق بیماری و مصرف دارو مراجعه کنند بنابراین اولین مرحله، تشخیص علت ناباروری است. ابتدا وضعیت تخمک‌گذاری، وجود کیست‌های تخمدانی و. . در خانم مورد بررسی قرار می‌گیرد. همین‌طور هم شرایط آقا و وضعیت اسپرم‌سازی و تعداد آن توسط اورولوژیست بررسی می‌شود. ممکن است برای خانم سونوگرافی، عکس رنگی از رحم یا آزمایش هورمونی هم درخواست شود. به هرحال همه این آزمایش‌ها را کنار هم می‌گذاریم تا علت را تشخیص دهیم؛ اگر هیچ علت خاصی برای ناباروری زوج پیدا نکردیم این مورد جزء 10درصد ناباروری با علت ناشناخته می‌شود. بعد از این مراحل و تشخیص علت بیماری، درمان آغاز می‌شود.
کی درمان کنیم؟
دکتر اشرف آل‌یاسین، متخصص زنان و زایمان درباره زمان شروع درمان‌ها برای ناباروری می‌گوید: اگر خانمی زیر 30 سال داشته باشد و مدت خیلی زیادی از ازدواجش نگذشته باشد، می‌گوییم کمی مهلت به خود بدهد، استرس را کم کرده و روش‌های ارتباط جنسی منظم را پیشنهاد می‌دهیم که بیش از 50 درصد این زوج‌ها پس از مدتی بچه‌دار می‌شوند. اگر سن خانم بیش از 30 سال باشد، جدی‌تر عمل کرده و حتما درمان ناباروری را در نظر می‌گیریم؛ ابتدا درمان‌های ساده‌تر و پس از آن درمان‌های جدی‌تر و پیچیده‌تر. اگر خانمی جوان باشد، زمان زیادی از ازدواجش گذشته باشد اما باردار نشده باشد، باز هم جدی عمل کرده و درمان را شروع می‌کنیم چون در طول مدت زمان پس از ازدواج باید بارداری صورت می‌گرفت و کار از مهلت دادن گذشته است بنابراین شروع درمان تا حد زیادی به شرایط زوج و سن آنها بستگی دارد.
چه درمان‌هایی وجود دارد؟
درمان دارویی
دکتر ژیلا نقیبی، جنین‌شناس راجع به دارودرمانی می‌گوید: ساده‌ترین نوع درمان، استفاده از داروهای کمک‌باروری از جمله داروهای تحریک تخمک‌گذاری است. داروهای دیگر برای تقویت اسپرم‌سازی یا داروهای هورمونی و تقویتی هم جزء همین روش دسته‌بندی می‌شوند بنابراین دارودرمانی هم در آقایان و هم در خانم‌ها کاربرد دارد. به‌طور کلی برای درمان ناباروری در ابتدا از داروهای کمک‌باروری و روش‌های ساده استفاده می‌کنیم. اگر از روش‌های ساده پاسخی نگیریم سراغ روش‌های پیچیده‌تر و جدی‌تر می‌رویم. اینکه کدام روش را به کدام کیس پیشنهاد دهیم یک امر چندجانبه است و به عوامل مختلفی بستگی دارد، باید همه جوانب را در نظر گرفت و بعد درمان را شروع کرد.
برای کدام زوج مناسب است؟
دارودرمانی برای زوج‌هایی که جوان‌تر هستند یا مشکل جدی ندارند تجویز می‌شود؛ مثلا به خانم یا آقایی که نطفه‌های کمتری می‌سازند دارودرمانی را پیشنهاد می‌کنیم؛ البته ممکن است برحسب نیاز به سایر افراد هم داروهای مختلف تقویتی یا هورمونی را تجویز کنیم.
طول دوره درمان
مدت زمان این روش به وضعیت بیمار، سن، شرایط روحی و اینکه تا چه حد دستورات را درست انجام دهد، بستگی دارد. معمولا دو تا سه دوره دارودرمانی را امتحان می‌کنیم اگر پاسخی دریافت نشود، سراغ روش‌های دیگر می‌رویم. گاهی برخی از پزشکان دارودرمانی را بیشتر طول می‌دهند که اصلا درست نیست و سبب از دست دادن زمان می‌شود.
هزینه‌اش را داری؟
هزینه‌های این نوع درمان به نوع دارو و مدت زمان مصرف بستگی دارد و نمی‌توان یک رقم خاص را عنوان کرد اما این نکته را باید گفت که در حال حاضر بیمه‌ها نصف هزینه‌های دارودرمانی را تقبل می‌کنند.
عوارض
امکان ندارد که دارویی مصرف شود و هیچ عوارض احتمالی نداشته باشد اما مساله این است که نسبت سود و زیان ماجرا در نظر گرفته شود؛ یعنی باید بدانیم دارودرمانی با چه هدفی انجام می‌شود برای همین هم می‌گوییم که باید به مراکز تخصصی مراجعه شود تا با دید باز و دانستن همه‌چیز، تصمیم بگیرند که چه اقداماتی برای درمان انجام دهند. در تیم‌های تخصصی درمان، همه چیز بررسی می‌شود و اگر زوجی کاندیدای مصرف دارویی نباشند، حتما این موضوع لحاظ می‌شود؛ یعنی پس از بررسی‌های همه‌جانبه دارویی تجویز می‌شود.
روش IUI
دکتر نقیبی درباره این روش درمانی به سیب‌سبز می‌گوید: گاهی بعد از دارودرمانی یا همراه با آن لازم است که از روش IUI هم استفاده شود. در روش IUI از آقا می‌خواهیم نمونه بدهد، اسپرم‌های سالم را جدا کرده و پس از شست‌وشو آن را به داخل رحم خانم منتقل می‌کنیم. این روش ساده بوده و فرد می‌تواند کارهای روزمره خود را انجام بدهد. اگر این روش درمانی جواب نداد وارد روش‌های پیچیده‌تر بعدی می‌شویم. IUI سبب تحرک بهتر اسپرم‌ها هم شده و بهترین اسپرم‌ها وارد رحم خانم می‌شود.
برای کدام زوج مناسب است؟
این روش خصوصا در مواردی که بدن خانم در برابر اسپرم‌ها آنتی‌بادی می‌سازد کاربرد دارد؛ یعنی زمانی که بدن زن نمی‌تواند اسپرم‌ها را در خود نگه دارد. به علاوه در مواردی که اسپرم‌ها تحرک کافی ندارند یا تعداد و کیفیت مطلوبی ندارند هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ البته این روش برای سایر زوج‌ها هم ممکن است برحسب شرایط پیشنهاد شود اما در موارد ذکر شده بیشتر کاربرد دارد.
طول دوره درمان
این روش براساس سن یا میزان فوریت برای بارداری بین سه تا پنج سیکل انجام می‌شود و نیازی به بستری ندارد. عواملی مثل کیفیت اسپرم‌ها و فیزیولوژی بدن زن در این موفقیت تاثیر دارد. اگر بعد از سه دوره جوابی از این روش دریافت نشود سراغ روش‌های بعدی می‌رویم.
درصد موفقیت
روش درمان IUI تا 30 درصد احتمال موفقیت دارد. در حقیقت در هر سیکل IUI بین 10 تا 15 درصد بارداری وجود دارد که اگر سه سیکل انجام شود درصد باروری به 30 درصد می‌رسد.
هزینه‌اش را داری؟
هزینه این روش با تمام وسایل از 150تا 400 هزار تومان بسته به داروهای تجویز شده و مرکز درمانی متفاوت است. برخی بیمه‌ها تا یک‌بار هزینه IUI را تقبل می‌کنند، یک نوع بیمه هم به‌تازگی وارد قضیه شده که اگر زوجی تا سه ماه پس از ازدواج این بیمه ناباروری را بخرد بعدا می‌تواند از امکانات آن استفاده کند که این بیمه بسیار جدید است.
روش IVF
دکتر آل‌یاسین می‌گوید: IVF یا لقاح خارج رحمی مرحله پیچیده‌تر درمان است. به این صورت است که تخمک و اسپرم را از بدن زن و مرد گرفته و در آزمایشگاه کنار هم قرار می‌دهیم تا لقاح انجام شود و سه تا پنج روز پس از تشکیل جنین، آن را به رحم مادر منتقل می‌کنیم.
مراحل IVF
این روش در چند مرحله انجام می‌شود که شامل تحریک تخمک‌گذاری، جمع‌آوری تخمک‌ها، تهیه و آماده‌سازی اسپرم‌ها، لقاح و رشد جنین در آزمایشگاه و انتقال جنین به داخل رحم زن است. بعد از انتقال جنین، داروهایی هم برای حفظ و نگهداری جنین تجویز می‌شود.
برای کدام زوج مناسب است؟
این روش بیشتر برای زوج‌هایی کاربرد دارد که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک مهیا نباشد و عمل لقاح مختل باشد. عوامل زیادی هم می‌تواند سد راه رسیدن اسپرم به تخمک باشد؛ مثل بسته بودن لوله‌های رحمی، عدم تحرک یا تعداد کم اسپرم‌ها و… .
طول دوره درمان
این روش را تا 10 یا 12 سیکل یا حتی در مواردی بیش از این تعداد هم می‌توان انجام داد حتی در برخی کشورها بیمه تا 15 سیکل را برای درمان ناباروری تقبل می‌کند.
درصد موفقیت
بیشترین احتمال باروری در سه سیکل اول، بعد از آن تا شش سیکل اول است و پس از این تعداد احتمال بارداری کمتر می‌شود. در IVF بین 30 تا 40 درصد بارداری به دست می‌آید که تعدادی از آنها متاسفانه سقط می‌شود بنابراین احتمال درمان را به 20 تا 30 درصد می‌رساند.
هزینه‌اش را داری؟
با توجه به آنچه وزارت بهداشت اعلام کرده، هزینه‌های درمان ناباروری در مراکز خصوصی برای هر بار IVF بین سه میلیون تا سه میلیون و 400 هزار تومان و در مراکز دولتی حدودا یک میلیون و 600 هزار تومان است؛ البته هزینه‌هایی مثل آزمایش، مشاوره و. . . هم به این فهرست اضافه می‌شود.
روش میکرواینجکشن
دکتر نقیبی روش میکرواینجکشن را این‌طور شرح می‌دهد: در این روش هم مثل IVF اسپرم و تخمک را در آزمایشگاه با هم ترکیب می‌کنیم اما تفاوت در این است که در میکرواینجکشن اسپرم را به داخل تخمک تزریق می‌کنیم چون فاکتور مردانه ضعیف است یا توانایی ترکیب ندارد؛ یعنی خودش نمی‌تواند به داخل تخمک نفوذ کند بنابراین ما آن را به داخل تخمک تزریق می‌کنیم. باید توجه داشت که در کشورهای خارجی بعد از دو یا سه بار شکست IVF، سراغ میکرواینجکشن می‌روند؛ یعنی بهتر است فقط در موارد ضروری از این روش استفاده شود. IVF طبیعی‌تر بوده و اسپرم خودش با تخمک تلقیح می‌شود نه اینکه پزشک تلقیح را انجام دهد. به علاوه IVF چون هزینه کمتری دارد و سلول‌ها زمان کمتری در محیط آزمایشگاه قرار دارند بنابراین روش بهتری است. اما متاسفانه در ایران و در برخی مراکز، از همان ابتدا سراغ میکرواینجکشن می‌روند که این موضوع چندان مطلوب نیست.
برای کدام زوج مناسب است؟
از این روش زمانی استفاده می‌شود که توان لقاح وجود نداشته باشد بنابراین بهترین اسپرم‌ها را به داخل تخمک تزریق می‌کنند. درحقیقت موردی که مشکل در اسپرم است (چه به صورت اسپرم‌های ضعیف، بسته بودن مجرای آزادسازی اسپرم و. . . ) پیشنهاد برای درمان میکرواینجکشن است.
طول دوره درمان
میکرواینجکشن را هم مانند IVF بارها می‌توان تکرار کرد و طول هر دوره درمانی تا 12 سیکل هم در نظر گرفته می‌شود.
درصد موفقیت
هرکدام از روش‌ها احتمال موفقیت خاص خود را دارد و هیچ‌کدام صددرصد نبوده و حداکثر پاسخ‌دهی مناسب نسبت به درمان 30 تا 35 درصد است. به هرحال در میکرواینجکشن سلول‌ها دستکاری شده و احتمال برخی عوارض مثل اختلالات کروموزومی بیشتر می‌شود بنابراین وقتی اسپرم‌ها قدرت لقاح داشته باشند، این روش را پیشنهاد نمی‌کنیم.
هزینه‌اش را داری؟
هزینه این روش هم تقریبا مشابه IVF است و بین سه میلیون تا سه میلیون و 400 هزار تومان و در مراکز دولتی حدودا یک میلیون و 600 هزار تومان است؛ البته همه این مبالغ برحسب داروهای مصرفی، شرایط بیمار و مرکز درمانی تا حدی متفاوت خواهد بود. برخی بیمه‌های محدود ممکن است تا دو سیکل درمان را تحت پوشش قرار دهند. وزارت بهداشت هم درصدد است بیمه‌ها را تا دو سیکل درمان برای ناباروری قرار دهد.
روش‌های زیفت و گیفت
روش زیفت مشابه IVF است با این تفاوت که نطفه لقاح یافته در آزمایشگاه سریعا و در عرض 24 ساعت به داخل بدن منتقل می‌شود. تفاوت دیگر این است که در زیفت به جای انتقال جنین به داخل رحم، جنین را به داخل لوله رحم منتقل می‌کنند. در عمل گیفت هم اسپرم و تخمک در داخل لوله رحم در مجاورت همدیگر قرار می‌گیرند و عمل بارورشدن تخمک در داخل لوله رحم اتفاق می‌افتد نه در آزمایشگاه. به‌هرحال این روش‌ها تقریبا در دنیا روش‌های منسوخی است اما در کشور ما هنوز از آنها استفاده می‌شود چون این تصور وجود دارد که پاسخ‌دهی خوبی وجود دارد. شرایط انجام این روش‌ها هم تا حد زیادی مشابه IVF است.
روش تخمک اهدایی
دکتر نقیبی توضیح می‌دهد: در این روش از تخمک فرد دیگری برای لقاح استفاده می‌شود و زوج می‌تواند تصمیم بگیرد که از تخمک‌های افراد غریبه یا نزدیکان خود برای درمان استفاده کند. انتخاب این موضوع برعهده خود زوج است که بنابر دلایل مختلف می‌تواند از تخمک آشنایان یا خانم‌های غریبه استفاده کند. در کشورهای خارجی بانک تخمک وجود دارد که برای افراد کاندیدای تخمک اهدایی قابل استفاده است. به این صورت که عده‌ای از افراد مراجعه کرده و تخمک اهدا می‌کنند اما هنوز چنین چیزی در کشور ما موجود نیست. بحث‌های اخلاقی و شرعی که در این مورد وجود دارد سبب می‌شود که چندان نشود درباره آینده این روش‌ها پیش‌بینی کرد.
برای کدام زوج‌ها مناسب است؟
در مواردی که تخمک‌ها کیفیت بسیار پایینی داشته باشند یا اصلا تخمکی ساخته نشود (مثلا زمانی که تخمدان وجود ندارد) از این روش استفاده می‌شود. تخمک‌هایی که کیفیت پایینی دارند از لحاظ ساختاری (نقص دیواره، نقص سیتوپلاسمی، نابالغی تخمک و. . . ) آسیب دیده هستند و توانایی بارور شدن را ندارند. در مواردی هم که خانم نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی بسیار زودرس (حتی در سنین زیر 30 سال) دارد، این روش را برای درمان پیشنهاد می‌کنیم.
طول دوره درمان
میانگین زمان انتظار برای دریافت سلول، جنین یا رحم جایگزین مشخص نیست. در کشورهایی که بانک تخمک یا اسپرم دارند این زمان بسیار اندک است و سریع درمان انجام می‌شود. در کشور ما که این بانک سلولی وجود ندارد، قابل پیش‌بینی نیست که یک فرد برای دریافت سلول یا رحم چقدر باید منتظر بماند؛ گاهی سریعا داوطلب یافت می‌شود و گاهی هم باید بیشتر منتظر ماند. این روش اگر کیس مورد نظر یافت شود، بین دو تا شش هفته زمان می‌برد.
درصد موفقیت
در این روش اگرچه درصد موفقیت اندکی بالاتر می‌رود اما مانند سایر روش‌ها صددرصد احتمال موفقیت ندارد و 30 تا 40 درصد می‌تواند موفقیت داشته باشد.
هزینه‌اش را داری؟
اهداکننده تخمک ممکن است مبالغ مختلفی را دریافت کند اما معمولا بین یک تا یک‌و‌نیم میلیون تومان میانگین این رقم است. البته هزینه‌های بیمارستان و آزمایش‌ها و. . . هم که حدود دوونیم میلیون تومان است به این مبلغ اضافه می‌شود. همه این رقم‌ها ممکن است در مراکز مختلف و برحسب شرایط بیمار، متفاوت باشد.
روش اسپرم اهدایی
دکتر نقیبی می‌گوید: در این روش از اسپرم آقای دیگری برای لقاح استفاده می‌شود؛ یعنی اسپرم فرد داوطلب اهدا را در آزمایشگاه با تخمک خانم نابارور تلقیح کرده و سپس جنین را به بدن مادر انتقال می‌دهیم.
برای کدام زوج مناسب است؟
زمانی که اسپرم مناسب یا کافی وجود ندارد برای باروری از اسپرم اهدایی استفاده می‌شود. همچنین زمانی که بیضه وجود ندارد یا اسپرم ساخته نمی‌شود نیز این روش پیشنهاد می‌شود. در ایران به دلیل مسائل شرعی بحث‌های زیادی در این باره وجود داشت که بعد از فتوای مقام معظم رهبری این مسائل حل شده و اسپرم اهدایی جزء روش‌های درمان ناباروری محسوب می‌شود؛ البته هنوز برخی مراکز این روش را انجام نمی‌دهند.
دکتر آل‌یاسین معتقد است: روش اسپرم اهدایی هنوز هم در کشور ما انجام نمی‌شود و می‌توان گفت هنوز قانونی برای انجام این روش تدوین نشده است.
طول دوره درمان
زمان طول دوره درمان این روش هم مانند تخمک اهدایی قابل پیش‌بینی نیست. در برخی موارد خیلی سریع داوطلب اهدای اسپرم یافت می‌شود و درمان به سرعت انجام می‌شود ولی در برخی دیگر از موارد هم این زمان طولانی‌تر خواهد بود.
درصد موفقیت
30 تا 40 درصد که برحسب شرایط و مرکز درمانی تا حدی متفاوت خواهد بود.
هزینه‌اش را داری؟
هزینه‌های بیمارستان و آزمایش و. . . متناسب با شرایط از دوونیم میلیون تومان به بالاست که مبلغ پرداختی به اهداکننده نیز به آن اضافه می‌شود. حتما این مبلغ در مراکز مختلف و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود.
روش جنین اهدایی
دکتر نقیبی توضیح می‌دهد: این روش به دو صورت انجام می‌شود: روش جنین تازه؛ یعنی خانم و آقای داوطلب مراجعه می‌کنند و از اسپرم و تخمک آنها برای تشکیل جنین در آزمایشگاه استفاده شده و بعد جنین به داخل رحم بیمار انتقال داده می‌شود. روش بعدی جنین فریز شده است؛ یعنی در افرادی که خودشان قبلا IVF انجام داده‌اند، تعداد جنین‌ها زیاد بوده و خود زوج باردار شده‌اند و جنین‌های اضافه فریز شده خود را اهدا می‌کنند.
برای کدام زوج مناسب است؟
زمانی استفاده می‌شود که به هر دلیلی عمل لقاح انجام نمی‌شود یا هم تخمک و هم اسپرم دچار مشکل هستند؛ یعنی زمانی که علل مردانه- زنانه در ناباروری دخیل هستند و هریک از زن و مرد مشکلاتی دارد. گاهی هم لقاح صورت می‌گیرد اما جنین به لحاظ ژنتیکی دچار مشکل است که باعث سقط یا مشکلات دیگری می‌شود.
طول دوره درمان
این روش هم مانند روش‌های دیگر اهدایی زمان دقیقی ندارد اما این زمان را بین دو تا شش هفته می‌توان در نظر گرفت؛ البته زمان انتظار برای یافتن داوطلب اهدا را نیز باید به آن افزود.
درصد موفقیت
اگرچه درصد موفقیت در این روش اندکی بالاتر می‌رود اما مثل همه روش‌های دیگر حداکثر احتمال موفقیت این روش 40 درصد خواهد بود.
هزینه‌اش را داری؟
مسلما هزینه این روش هم نسبت به روش‌های دیگر بیشتر بوده و بالای سه میلیون تومان خواهد بود. مبلغ دریافتی اهداکننده را نیز باید به آن افزود که این مبلغ بین اهداکننده و گیرنده توافق می‌شود.
روش رحم جایگزین
دکتر ژیلا نقیبی می‌گوید: در این روش اسپرم و تخمک آقا و خانم در آزمایشگاه تلقیح شده و جنین تشکیل می‌شود. سپس این جنین در رحم فرد دیگری جایگزین می‌شود و او 9ماه جنین زوج نابارور را نگه می‌دارد و پس از زایمان، نوزاد به پدر و مادر اصلی داده می‌شود؛ البته همه مسائل قانونی از قبل باید انجام شده باشد که ما وارد مسائل قانونی نمی‌شویم.
برای کدام زوج مناسب است؟
برای خانم‌هایی که مشکلات رحمی دارند یا اصلا رحم ندارند، از این روش استفاده می‌شود. گاهی هم به دلایلی بارداری برای خانم ممنوع است و ممکن است حتی جان او را در معرض خطر قرار دهد. در برخی موارد خانم باید داروهایی را مصرف کند که برای جنین بسیار خطرناک است و برخی علل دیگر اینچنینی سبب می‌شود که سراغ روش رحم جایگزین برویم. اخیرا در دنیا روی پیوند رحم هم کار شده و این مورد هم در دست بررسی است. تا به حال 20 مورد پیوند رحم هم انجام شده و سه مورد زایمان موفق بوده است.
طول دوره درمان
دکتر آل‌یاسین می‌گوید: اگر کیس مورد نظر سریع یافت شود مراحل درمان نیز به سرعت پیش خواهد رفت. شاید حتی بین زمانی به اندازه یک سیکل IVF یعنی چندهفته که از فردی به فرد دیگر و میزان پاسخگویی به داروها از دو تا شش هفته متفاوت خواهد بود. بهتر است در این روش از اقوام یا آشنایان استفاده شود زیرا هم زمان انتظار کوتاه‌تر خواهد بود و هم بحث هزینه‌ها و مراقبت‌های بارداری لحاظ خواهد شد.
درصد موفقیت
حداکثر 40 درصد.
هزینه‌اش را داری؟
دکتر آل‌یاسین توضیح می‌دهد: هزینه این روش بستگی به توافق طرفین دارد که معمولا با مخارج دوران بارداری و مزد صاحب رحم و آزمایش و سونوگرافی قیمت آن به پنج تا هفت میلیون تومان می‌رسد. بیمه، هزینه رحم اجاره‌ای تنها برای بار اول را تا سقف چهار میلیون تومان متقبل می‌شود؛ البته اخیرا رقم‌های خیلی بالاتر حتی تا 20 میلیون تومان هم گزارش شده است. این روش درمانی هزینه بیشتری دارد زیرا مراقبت‌های دوران بارداری و برخی هزینه‌های شخص داوطلب رحم جایگزین هم بر عهده زوج نابارور خواهد بود.
مراحل قانونی تخمک-اسپرم-جنین اهدایی و رحم جایگزین
دکتر نقیبی معتقد است: روش‌های تخمک و اسپرم اهدایی، اهدای جنین و رحم جایگزین نیازمند گذراندن مراحل قانونی است. او در این‌باره توضیح می‌دهد: کسانی که براساس بررسی‌های انجام شده کاندیدای روش‌های تخمک اهدایی، اسپرم اهدایی، جنین اهدایی یا رحم جایگزین هستند، نامه‌ای را از مرکز درمانی خود دریافت می‌کنند که این نامه تایید می‌کند این زوج به هر دلیلی باید از این روش‌ها برای درمان ناباروری خود استفاده کنند. سپس این نامه را به مراجع قانونی ارائه داده و حکم و مجوز دادگاه را برای این روش می‌گیرید؛ زیرا حتما باید مراحل قانونی طی شود تا بتوان این روش را انجام داد.
دکتر آل‌یاسین توضیح می‌دهد: در حال حاضر قانونی برای روش اسپرم اهدایی تدوین نشده و هنوز در کشور ما این روش به‌طور رسمی انجام نمی‌شود. روش‌های دیگری مثل تخمک اهدایی، جنین اهدایی یا رحم جایگزین از نظر مسائل قانونی و مسائل مربوط به ثبت احوال و شناسنامه و. . . جاافتاده و قانون‌های مربوط به این مسائل وجود دارد.
چطور سلول اهدایی یا رحم جایگزین پیدا کنیم؟
انجام این روش‌ها به این موضوع هم بستگی دارد که مرکز درمانی مورد نظر تا چه حد بتواند خدمات مربوط به این روش‌ها را ارائه دهد. در برخی از مراکز خود بیمار باید دنبال داوطلب برای اهدای تخمک، اسپرم، جنین یا رحم جایگزین بگردد. گاهی اوقات خود داوطلب با مرکز درمانی تماس گرفته و پیشنهاد اهدای سلول یا رحم جایگزین را می‌دهد که مشخصات و شماره تلفن فرد گرفته می‌شود و در مواقع لزوم از این افراد استفاده می‌شود. در برخی مراکز هم متاسفانه دلالی درباره این روش‌ها می‌شود؛ یعنی برخی افراد پولی را به فرد اهداکننده داده و سلول یا رحم را با مبلغی خاص دریافت می‌کنند اما به زوج گیرنده مبلغ بالاتری پیشنهاد داده و مبلغی را وسط این ماجرا از آن خود می‌کنند؛ متاسفانه بسیاری از مراکز هم با این موضوع برخورد قاطعی نمی‌کنند.
عوارض درمان‌های ناباروری برای مادر
دکتر نقیبی معتقد است: تقریبا هیچ روش درمانی بدون عارضه جانبی نیست؛ روش‌های درمان ناباروری هم از این قاعده مستثنا نیست. یکی از شناخته‌شده‌ترین و بدترین عوارض احتمالی روش‌های درمان ناباروری تحریک بیش از حد تخمدان و به دنبال آن فعالیت بیش از حد آن است. در نتیجه این عارضه ممکن است تعداد زیادی تخمک تولید شود و بعد هورمون بیشتری هم در بدن تولید می‌شود. عوارضی مثل آب آوردن شکم، پاره شدن تخمدان‌ها یا حتی خطر مرگ به دنبال این موضوع ممکن است رخ دهد. متاسفانه تا زمانی که فرد دارو را مصرف نکند، نمی‌توان دانست آیا نسبت به دارو حساسیت دارد یا خیر بنابراین مصرف داروها حتما باید با در نظر گرفتن احتمالات و ملاحظات خاص خود همراه باشد. اختلالات خلقی، چاقی و. . . ممکن است به‌طور خفیف‌تر در برخی افراد دیده شود. باید در نظر داشت همه عوارض احتمالی ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و ممکن است در فردی هیچ‌کدام از این عوارض را نبینیم.
دکتر آل‌یاسین هم عوارض درمان‌های ناباروری را این‌طور شرح می‌دهد: در روش‌های درمان ناباروری معمولا دو یا چند جنین گذاشته می‌شود که احتمال شکست را کمتر کند. برای برخی بیماران که از نظر مالی مشکل دارند یا توان انجام چندباره درمان را ندارند، مجبوریم دو یا سه جنین را در بدن مادر قرار دهیم که گاهی هر دو یا سه جنین هم به اصطلاح می‌گیرد و دوقلویی یا چندقلویی خواهیم داشت. برای زنان زیر 30 سال یک جنین، بین 30 تا 40 سال دوجنین و برای بالای 40 سال سه جنین ممکن است منتقل شود. همین موضوع هم می‌تواند ریسک خونریزی، زایمان زودرس، پاره شدن کیسه آب، فشار خون یا مشکلات دیگر را بالا ببرد. اگر این مورد را کنار بگذاریم و تک‌قلویی باشد، احتمال مشکلات بعدی برای افراد درمان شده چندان بیشتر از سایر افراد نخواهد بود.
عوارض درمان‌های ناباروری برای نوزاد
دکتر نقیبی معتقد است: عارضه مشخص یا مشکل عمده‌ای برای نوزادان به دنیا آمده از روش‌های درمان ناباروری گزارش نشده که بتوانیم مشخص کنیم حتما به دلیل درمان، چنین مشکلی به وجود آمده است. به‌هرحال ممکن است کسی که نابارور است مشکلات ژنتیکی داشته باشد و برخی مشکلات مربوط به نوزاد ممکن است به دلیل همان مشکلات ژنتیکی باشد و به درمان‌های ناباروری مربوط نباشد. بروز مشکل در نوزادانی که از طریق درمان ناباروری متولد می‌شوند بیش از سایر نوزادان نیست.
توصیه‌های ضروری برای درمان
کارشناسانی که در این گزارش همراه ما بودند؛ یعنی دکتر نقیبی، دکتر طاووسیان و دکتر آل‌یاسین توصیه‌هایی را ارائه کردند که با رعایت آنها می‌توان روند درمان ناباروری را به بهترین شکل ممکن طی کرد. توصیه‌هایی از جمله:
به مراکز تخصصی مراجعه کنید. تشخیص ناباروری حتما نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد و کسانی که می‌خواهند بیماری خود را پیگیری کنند، لازم است که حتما به مراکز تخصصی مراجعه کنند. تیم‌های متخصص که در مراکز تخصصی وجود دارند و خدماتی که ارائه می‌دهند می‌تواند سبب تشخیص درست و به‌موقع و به طبع آن درمان به‌موقع و مطلوب شود. درمان نابارروی یک امر فوق تخصصی است؛ موارد زیادی داشته‌ایم که به مراکز تخصصی مراجعه نکرده و تحت درمان یا کارهای غیرضروری قرار گرفته‌اند و درحقیقت با کارهای بیهوده و غیرضروری فقط زمان را از دست داده‌اند بنابراین حتما لازم است به مراکز تخصصی مراجعه و تحت درمان یک تیم متخصص قرار گیرند.
بر ناباروری تمرکز منفی نداشته باشید. مسائل ذهنی و روانی تاثیر زیادی بر ناباروری می‌گذارد. گاهی افراد تصور می‌کنند نابارور هستند و زمانی که حتی یک‌بار بارداری رخ می‌دهد (حتی اگر زایمان صورت نگیرد و سقط داشته باشند) همین که از باروری خود و امکان فرزندآوری‌شان مطمئن می‌شوند، آسودگی ذهنی و آرامش سبب باروری دوباره‌شان می‌شود. درحقیقت وقتی تصور نابارروی برداشته می‌شود و امیدی به وجود می‌آید، به علاوه تاثیر داروها می‌تواند سبب بهبودی شود. موارد بسیاری داشته‌ایم که وقتی استرس و فشار از موضوع فرزندآوری برداشته شده (مثل زمانی که کودکی را به فرزندخواندگی قبول کرده‌اند) بارداری صورت گرفته و این به آرامش روانی و ذهنیت فرد برمی‌گردد.
پزشک معالج را تغییر ندهید. ممکن است مجبور شوید چندبار درمان را انجام دهید، در حالیکه بیماران تصور می‌کنند با یک‌بار یا دوبار درمان حتما باید به جواب برسند. بسیاری از افراد در این مرحله ممکن است پزشک یا مرکز درمانی خود را تغییر دهند که این بدترین اختلال را در روند درمان ایجاد می‌کند. نکته بسیار مهم در درمان ناباروری این است که زوجین باید تحقیق کنند و پس از انتخاب مرکز درمانی باید تا مدت‌ها تحت نظر همان پزشک یا مرکز درمانی باشند. از این دکتر به آن دکتر رفتن فقط وقت بیشتری را تلف کرده و ممکن است کاری را چند بار تکرار کنند.
برای بچه‌دار شدن آرام و صبور باشید. درمان ناباروری ممکن است یک پروسه طولانی را طی کند، باید حمایت‌های روانی انجام شود و حتی در تیم درمان، یک روانپزشک هم برای ایجاد آرامش حضور داشته باشد. فاصله زمانی بین تکرار یک روش درمانی هم معمولا بین سه تا شش ماه در نظر گرفته می‌شود پس بیماران باید صبوری خود را حفظ کنند. درمان‌های جدی‌تر حتما بهتر است به صورت تیمی و در مراکز تخصصی انجام شود چون تیمی از متخصصان حضور دارند و پروتکل درمانی را کنترل می‌کنند.
ازدواج و فرزندآوری را به تعویق نیندازید. به نظر می‌رسد میزان ناباروری در کشور بیشتر شده و علت هم ازدواج‌های دیر یا اقدام دیر برای بچه‌دار شدن است. حدود 10تا 15 درصد در کل دنیا ناباروری وجود دارد که به نظر می‌رسد این میزان در شهرهای بزرگ کشور بیشتر شده است. بالارفتن سن ازدواج از سویی و انواع آلودگی‌ها از سوی دیگر سبب این موضوع شده است بنابراین لازم است تا حد امکان بارداری را به تعویق نینداخته و به علاوه در استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری افراط نکنید.
تشخیص ناباروری قبل از ازدواج
دکتر آل‌یاسین معتقد است: قبل از ازدواج نمی‌توان به‌طور قطع ناباروری را تشخیص داد اما از برخی علائم می‌توان تا حدی آن را پیش‌بینی کرد؛ مثلا در خانمی که رحم ندارد یا در زنانی که اختلالات قاعدگی یا کیست‌های رحم یا تخمدان دارند می‌توان تشخیص داد که در آینده به درجات مختلفی نابارور خواهند بود بنابراین به خانم‌هایی که با این اختلالات مراجعه می‌کنند توصیه می‌کنیم که حتما درمان را به‌طور جدی انجام دهند. درباره آقایان اگر دستگاه تناسلی سالمی داشته باشند، شاید قبل از ازدواج چندان نتوان ناباروری را پیش‌بینی کرد؛ مگر آنکه آزمایش اسپرم بدهند حتی در برخی ادیان آزمایش اسپرم قبل از ازدواج توصیه شده است. در برخی موارد هم زمینه خانوادگی نازایی می‌تواند این پیش‌بینی را ایجاد کند اما اگر هیچ‌کدام از موارد گفته شده وجود نداشته باشد، آزمایش‌های قبل از ازدواج برای تشخیص ناباروری در کشور ما چندان مرسوم نیست.
پیشگیری
دکتر زویا طاووسیان راهکارهایی را برای پیشگیری از ناباروری ارائه می‌دهد:
توجه به سن ازدواج و فرزندآوری: از آنجا که سن مهم‌ترین مولفه برای باروری به حساب می‌آید، سن ازدواج و فرزنددار شدن را به تعویق نیندازید. هرچه سن بیشتر باشد، امکان و قدرت باروری کمتر خواهد شد.
دقت به مسائل و نشانه‌های بدنی خصوصا در خانم‌ها: خانم‌ها حتما باید به نظم عادات ماهانه خود توجه داشته باشند و در صورت نیاز برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنند. آقایان هم حتما باید به نشانه‌های بدنی یا سلامت دستگاه تناسلی خود دقت کنند.
تشخیص و درمان به‌موقع بیماری‌های مختلف یا مشکلات هورمونی: به‌هرحال تشخیص و درمان درست و به‌موقع انواع بیماری‌ها خصوصا مشکلات هورمونی می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های دیگر موثر باشد؛ خصوصا زمانی که یک اختلال یا بیماری، سبب اختلال در سایر اعضای بدن و بروز بیماری‌های دیگر می‌شود. اگر خانمی قبل از ازدواج به کیست یا بیماری‌ای مبتلا بود حتما باید آن را درمان کند و از داروهای مربوط به این بیماری‌ها نهراسد. آقایان هم اگر زودتر متوجه بیماری یا مشکل خود شوند، درمان بهتر و راحت‌تر خواهد بود بنابراین لازم است از دوران بلوغ هر سال توسط اورولوژیست معاینه شوند.
رعایت مسائل بهداشتی و جلوگیری از ایجاد عفونت‌ها یا بیماری‌های دستگاه تناسلی. پیشگیری و درمان عفونت‌ها و دیگر بیماری‌های دستگاه تناسلی: یکی از مهم‌ترین مسائل درخصوص بیماری‌های مربوط به ناباروری است و باید نسبت به این موضوع حساس بود.
سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، ورزش و پرهیز از دخانیات: مثل هر بیماری دیگری برای پیشگیری از ناباروری باید به سبک زندگی سالم توجه داشت تا احتمال بروز مشکلات را به حداقل رساند. عدم رعایت مسائل مربوط به سبک زندگی سالم می‌تواند بر ژنتیک نوزاد تاثیر زیادی داشته باشد حتی اگر به‌طور قطع باعث ناباروری نشود.
پرهیز از استرس و حفظ آرامش: استرس یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد بیماری‌های مختلف است. درباره ناباروری هم همانطور که می‌دانید در بسیاری از موارد رفع استرس و ایجاد آرامش کمک زیادی به پیشگیری از ناباروری یا حداقل درمان آن می‌کند. اگرچه استرس تاثیر مستقیمی بر ایجاد ناباروری ندارند اما می‌تواند سبب ناسازگاری زوجین یا رها کردن درمان شود اما مستقیما ناباروری ایجاد نمی‌کند.
برای درمان کجا بروم؟
دکتر آل‌یاسین برخی مراکز درمانی ناباروری را این‌طور معرفی می‌کند: بیمارستان‌های محب‌یاس، آرش، مهدیه، اکبرآبادی، امام خمینی، شریعتی و. . . به لحاظ خدمات تقریبا همه پروسه‌ها و روش‌های درمان را انجام می‌دهند و تفاوت زیادی ندارند. قدیمی‌ترین مرکز درمان ناباروری بیمارستان شریعتی است که بعد از یزد، اولین مرکز درمان ناباروری در ایران است. در شهرستان‌ها هم برای تمام شهرهایی که فلوشیپ نازایی ندارند را ارجحیت و اولویت دادیم. در بیشتر شهرها مراکز نازایی داریم و فلوشیپ هم به اندازه کافی داریم. مراکز تخصصی و فوق تخصصی هم که در جای خود مشغول درمان بیماران هستند. از جمله مراکز تخصصی و فوق تخصصی می‌توان به بیمارستان تخصصی صارم، مرکز تخصصی ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا، پژوهشکده رویان و. . . اشاره کرد.
مراحل درمان ناباروری از الف تا واو
دکتر طاووسیان مراحل درمان ناباروری را از ابتدا تا انتها در چند مرحله توضیح می‌دهد:
پذیرش:
ابتدا خانم و آقا هر دو باید برای تشخیص ناباروری خود به مرکز درمانی مراجعه کرده و تاریخچه‌ای از خود ارائه دهند. این تاریخچه مواردی مثل سن، مدت ازدواج، مدت اقدام برای بارداری، سابقه بیماری یا مصرف دارو و. . . را شامل می‌شود.
معاینه:
پزشکان متخصص، هم خانم و هم آقا را معاینه می‌کنند تا علت ناباروری را تشخیص دهند. آزمایش، نمونه‌گیری، سونوگرافی، آزمایش‌های هورمونی، بررسی وضعیت تخمدان‌ها یا کیست‌های تخمدانی، بررسی وضعیت رحم و. . . همه و همه در این مرحله برای خانم و برحسب شرایط مورد بررسی قرار می‌گیرد. متخصص آندولوژی هم مرد را معاینه می‌کند تا هم وضعیت دستگاه تناسلی و هم نمونه مایع منی را مورد بررسی قرار دهد.
تشخیص علت:
در این مرحله با در کنار هم قرار دادن نتایج به دست آمده از آزمایش‌ها و بررسی‌ها و تاریخچه زوج، می‌توان علت ناباروری را تشخیص داد. این مرحله بسیار مهم است زیرا می‌تواند بهترین تصمیم راجع به درمان را برای پزشک و زوج بیمار مشخص کند.
پروتکل درمانی:
در این مرحله می‌توان بهترین درمان را با توجه به شرایط زوج و علت ناباروری انتخاب کرد. در ابتدا از درمان‌های ساده‌تر مثل دارودرمانی یا IUI و در مراحل بعدی و مشکلات جدی‌تر از درمان‌های پیچیده‌تری مثل IVF یا درمان‌های اهدایی استفاده می‌شود. به علاوه ممکن است لازم باشد زوجین درمانی را بارها تکرار کنند؛ لازم است به متخصصان اعتماد داشته و توصیه‌ها را به دقت رعایت کنند.
منبع: مجله سیب سبز
مطلب مرتبط:
شیوه درمان ناباروری با لاپاراسکوپی از زبان دکتر ویدا یوسفیان
مهم‌ترین عامل در درمان ناباروری چیست؟