واکنش‌های مخاط دهان به آنتی‌ژن‌ها دارای طیف وسیعی است. اگرچه این مخاط به دلیل محافظت عمقی (توسط جریان خون‌رسانی گسترده) و محافظت سطحی (توسط بزاق) در مقایسه با پوست، نسبت به تحریکات ناشی از آنتی‌ژن‌های مختلف، کمتر آسیب پذیر است، اما گاهی تظاهرات غیر طبیعی و مبالغه‌آمیز بافتی موجب نگرانی درمان گر و به تبع آن تشخیص و درمان نادرست می‌گردد.
۱– واکنش‌های مخاطی به مصرف سیستمیک دارو:اساسا تمامی داروهایی که به‌صورت سیستمیک (خوراکی یا تزریقی) مصرف می‌شوند، پتانسیل ایجاد عوارض نامطلوب را دارند. اگرچه این پتانسیل در برخی از آنها به طور معناداری از بقیه بیشتر است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در بیش از پنجاه درصد از مصرف کنندگان بیش از چهار داروی سیستمیک، واکنش‌های نامطلوب بافتی قابل مشاهده است، فارغ از اینکه پتانسیل تک تک آنها در ایجاد این عوارض چقدر باشد. نکته قابل توجه دیگر آنکه تظاهرات نامطلوب مخاط دهان در بسیاری از موارد شبیه علائم کلاسیک بیماری‌های پوستی مخاطی دیگری از جمله لیکن پلان، لوپوس اریتماتوس، پیفیگوس و… می‌شود و به مانند آنها می‌تواند از یک اروژن ساده مخاطی تا زخم و یا تاول در اندازه‌های مختلف تظاهر پیدا کند.مهم‌ترین راه افتراق این گونه از واکنش‌های آلوژیک از موارد مشابه، قطع داروهای مورد تردید در بیمار و معاینات دوره‌ای (به فاصلهٔ هر یک تا دو هفته) جه‌تر ارزیابی بهبود یا عدم بهبود ضایعات دهانی می‌باشد. بدیهی است قطع دارو یا جایگزینی به وسیله داروی مناسب دیگر در بیماران خاص (از جمله مبتلایان به ناراحتی‌های قلبی، کلیوی و…) که برای دراز مدت از دارویی خاص استفاده کرده‌اند، می‌باید توسط متخصص مربوطه انجام شده و پس از نفی یا اثبات نقش آن، بازگشت به روند درمانی پیشین نیز بایستی با نظارت دقیق آن متخصص صورت پذیرد.
آلرژی تماسی : این نوع از واکنش مخاطی در تماس با گروه گسترده‌ای از ترکیبات خارج دهانی اتفاق می‌افتد. از آن جمله می‌توان به خمیردندان، دهان شویه‌ها، شکلات، آدامس، ید، استروئیدهای موضعی و حتی مواد موجود در آکریل دندان مصنوعی اشاره کرد. در این میان پژوهشگران توجه ویژه‌ای به دارچین (cinnamon) و پرکردگی‌های آمالگام نشان داده‌اند. این توجه بیشتر به دلیل نمای بالینی گول زننده و نیز ویژگی‌های میکروسکوپی خاص آنها می‌باشد، به طوری که‌گاه تشخیص افتراقی آنها از لیکن پلان دهانی کاری سخت و طاقت فرسا می‌گردد.البته در مورد اول شیوع کمتر بوده و علائم بالینی از جمله درد و سوزش می‌تواند کمک کننده باشد. درحالی که بیمار در آلرژی تماسی شکایتی به پرکردگی‌های آمالگام، جز نمای نامطلوب در مخاط باکال یا سطح طرفی – شکمی زبان خود ندارد. درتمامی این گونه از واکنش‌های مخاطی، کلینسین می‌تواند با حذف عامل احتمالی محرک و ارزیابی دوره‌ای بیمار، بهبود تدریجی را مشاهده نماید. لازم به ذکراست که عدم بهبود ضایعات پس از یک دورهٔ ۲ تا ۴ هفته‌ای به دنبال حذف عامل اتیوژیک احتمالی، ارجاع بیمار را به متخصص مربوطه ضروری می‌سازد. برخی از این موارد نیز نیازمند مداخله جراح جهت تهیه بیوپسی و ارزیابی هیستوپاتولوژیک آن توسط پاتولوژیست می‌باشد.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که گرفتن تاریخچه کامل پزشکی و دندانپزشکی بیماران، پیش از شروع هرگونه اقدام درمانی، می‌تواند جهت رسیدن به تشخیص صحیح در این گونه ضایعات و در نتیجه کاستن هزینه‌های مادی و معنوی مرتبط با تشخیص‌های نادرست، موثر باشد.
دکتر پویان شکیب ( دندانه )