دندان عقل یا همان دندان مولار سوم (شماره ۸) آخرین دندانی است که در ترتیب رویشی دندان‌ها درون قوس فکی رویش می‌کند؛ اگرچه در برخی افراد جوانه این دندان به طور مادرزادی وجود ندارد.این دندان تنوع بسیاری در شکل تاج و ریشه و حتی سایز دارد. گاه به دلیل فقدان فضای رویشی کافی در فک امکان رویش برای دندان عقل وجود ندارد و این دندان دچار نهفتگی در بافت لثه و استخوان فکی می‌شود برخی از افراد رویش دندان‌های عقل یا وجود دندان عقل نهفته را عامل بی‌نظمی دندان‌های خود از سنین جوانی به بعد می‌دانند. در این نوشتار بنا داریم اساس علمی این بحث را بررسی کنیم.از آنجایی که دندان عقل آخرین دندانی است که در فک رویش می‌کند، این احتمال وجود دارد که در صورت کمبود فضا فشار مضاعفی به سایر دندان‌های قوس فکی وارد کنند و سبب ایجاد بی‌نظمی در دندان‌های قدامی فکین در سنین ۲۰ تا ۲۵ سالگی شود. به این بی‌نظمی، بی‌نظمی دیررس گفته می‌شود.مطالعات گسترده و متنوعی تا به امروز صورت گرفته که نشان داده دندان عقل نهفته فقط در ۱۲ درصد موارد می‌تواند سبب ایجاد بی‌نظمی در دندان‌ها شود.میزان بی‌نظمی دندان‌های قدامی در بیمارانی که دندان عقل را به طور زودرس کشیده بودند یا به صورت مادرزادی آن را نداشتند، با بیمارانی که دندان عقل نهفته یا رویش یافته در فک داشتند، مشابه بوده است. پس احتمالاً رویش و وجود دندان عقل نمی‌تواند عامل اولیه یا تنها عامل بی‌نظمی دندان‌های قدامی در سنین جوانی باشد.تحقیقات علمی نشان داده است، بی‌نظمی دیررس در فک پایین بیشتر مشاهده می‌گردد. از سایر نتایج تحقیقات برمیآید که معمولاً فشار دندان عقل در حدی نیست که به دندان‌های قدامی برسد. در اثبات علت اولیه ایجاد این بی‌نظمی، مطالعات جدید‌تر رشد تاخیری فک پایین را مقصر می‌داند. رشد تاخیری فک پایین به سمت جلو که در اوایل جوانی روی می‌دهد، سبب ایجاد فشار بر روی دندان‌های فک پایین توسط دندان‌های قدامی فک بالا و عضلات لب پایین می‌گردد. در نتیجه دندان‌های فک پایین به سمت عقب بر روی فک فشرده می‌گردند. به دنبال این تغییرات، نقش دندان عقل قابل توجه است. زیرا در صورت وجود دندان عقل، دندان‌های فشرده شده به سمت عقب با کمبود فضا مواجه شده و در همدیگر فرو رفته و بی‌نظمی را تشدید می‌کنند.بنابراین، عامل اصلی در ایجاد بی‌نظمی دیررس، رشد تاخیری فک پایین است و نقش دندان عقل به عنوان آخرین حلقه از زنجیره عوامل ایجاد کننده این بی‌نظمی می‌باشد. توصیه می‌شود تصمیم گیری در مورد اینکه دندان عقل باید کشیده شود یا خیر، وابسته به نظر متخصص ارتودنسی و ارزیابی وی از تخمین فضای رویشی دندان عقل می‌باشد. پس امروزه لزومی به کشیدن دندان‌های عقل سالم با عملکرد مناسب و رویش کامل در دهان، فقط به هدف رفع بی‌نظمی دندان‌های قدامی وجود ندارد.
دکتر فرهاد ثبوتیمتخصص ارتودنسی و
ناهنجاری‌های فکی دندانی (دندانه )