اضطراب اجتماعی
(social
anxiety disorder) یا هراس اجتماعی یا ترس از حضور در جمع ،نوعی اضطراب است که با
ترس و اضطراب شدید در موقعیتهای اجتماعی شناخته می‌شود و حداقل بخشی از فعالیتهای
روزمره شخص را مختل می‌کند. اضطراب اجتماعی
یک اختلال بسیار ناتوان کننده‌است که می‌تواند بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد را
مختل کند. در موارد شدید اضطراب اجتماعی می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تا حد نازلی
کاهش دهد. بعضی از مبتلایان ممکن است هفته‌ها از خانه خارج نشوند یا از بسیاری
موقعیتهای اجتماعی مانند موقعیتهای شغلی و تحصیلی خود صرفنظر کنند.
اضطراب اجتماعی
می‌تواند از نوع خاص یا specific
(زمانی که فقط برخی موقعیتهای اجتماعی خاص موجب اضطراب می‌شود. مثل سخنرانی در
حضور جمع) یا از نوع فراگیر(Generalized)
باشد. اضطراب اجتماعی فراگیر عموما شامل نوعی نگرانی شدید، مزمن و پایدار می‌شود
که فرد از قضاوت دیگران در مورد ظاهر یا رفتارش و یا خجالت کشیدن و تحقیر شدن در
حضور دیگران دارد. در حالی که شخص مبتلا معمولاً متوجه غیرمنطقی بودن یا زیاده روی
در این احساس ترس و نگرانی می‌شود ولی غلبه کردن بر این ترس برایش بسیار سخت است.
حداکثر حدود ۱۳٫۳ درصد مردم در مقطعی از زندگی خود معیارهای هراس
اجتماعی را دارا هستند که نسبت مردان به زنان مبتلا ۲ به ۳ است.
فردی که دچار
اضطراب اجتماعی است به هیچ وجه تمایلی به آغاز ارتباط با دیگران ندارد و از حضور
در هر موقعیتی که ممکن است در معرض داوری دیگران قرار گیرد، می ترسد. این موقعیت
ها هم می تواند خیالی باشد و هم واقعی.
در واقع شخصی که
به شدت دچار اضطراب اجتماعی است، تصورش این است که در هر موقعیت یا شرایط اجتماعی
کسانی به محض مواجه شدن با او رفتار و شخصیتش را مورد نقادی و ارزیابی قرار می
دهند و یا ممکن است طوری رفتار کنند که دیگران مسخره اش کرده و او را تحت فشار
قرار دهند. علائم جسمی که معمولاً همراه اضطراب اجتماعی هستند شامل سرخ شدن، تعریق
زیاد، لرزش، تپش قلب، احساس دل آشوب و لکنت زبان می‌شود. در موارد نگرانی و ترس
شدید حملات اضطرابی(panic attack) نیز
ممکن است اتفاق بیافتد. تشخیص و دخالت زودهنگام در این اختلال می‌تواند به حداقل
شدن علائم و کند شدن پیشرفت آن کمک قابل توجهی کند و از بروز عوارض بعدی نظیر
افسردگی شدید جلوگیری نماید. بعضی از مبتلایان از الکل یا مواد مخدر و روانگردان
برای کاهش ترس، افزایش اعتماد به نفس و عملکرد اجتماعی بهتر استفاده می‌کنند.
تحقیقات نشان
دهنده تاثیر همزمان عوامل ژنتیکی و شرایط اجتماعی در بروز این اختلال است.
عوامل ژنتیکی و
خانوادگی
ثابت شده‌است که
احتمال وجود اضطراب اجتماعی در بین افرادی که یکی از بستگان درجه اولشان به این
اختلال مبتلاست ۲ تا ۳ برابر بیشتر از دیگران است. این مساله می‌تواند
ناشی از عوامل ژنتیکی یا اکتساب فرد از طریق الگوگیری، آموزش و رفتار والدین باشد.
مطالعه دوقلوها در خانواده‌های جدا نشان داده‌است که اگر یکی از دوقلوها به اضطراب
اجتماعی مبتلا باشد احتمال ابتلای نفر دوم نیز ۳۰ تا ۵۰ درصد بیش از
مقدار متوسط است. مطالعات دیگری نیز نشان داده‌است که والدین کودکان مبتلا به
اضطراب اجتماعی خودشان نیز تمایل بیشتری به انزوا و تنهایی دارند و خجالتی بودن در
والدین و کودکان ارتباط مستقیمی دارد. همچنین احتمال بروز این اختلال در
نوجوانهایی که در دروه کودکی ارتباط عاطفی نامناسبی با مادر خود داشته‌اند و احساس
امنیت عاطفی نمی‌کنند دو برابر افراد عادی است.
عوامل محیطی
یک تجربه ناموفق
اجتماعی می‌تواند شروعی برای اضطراب اجتماعی باشد. در حدود نصف مبتلایان وقوع یک
ضربه روانی یا یک واقعه اجتماعی تحقیرآمیز با شروع یا بدتر شدن اضطراب اجتماعی
مرتبط است. همچنین اضطراب
اجتماعی می‌تواند اثرات بلند مدت طرد شدن، نادیده گرفته شدن، آزار جسمی یا جنسی در
دوره کودکی باشد. محافظت بیش اندازه والدین از کودکان(overprotection) و
عدم اجازه بروز احساسات و هیجانات نیز در بروز این اختلال در بزرگسالی موثر است.
مشکل در کسب مهارتهای اجتماعی نیز می‌تواند عامل تقویت کننده اضطراب اجتماعی باشد
چرا که باعث کاهش اعتماد به نفس و ناتوانی در برقرار کردن ارتباطات اجتماعی موفق و
اخذ واکنشهای مثبت و پذیرش از طرف دیگران می‌شود. هر چند برخی مطالعات این موضوع
را رد می‌کند. برخی دیگر از
مطالعات این موضوع را تایید می‌کند. به هر حال در
این مساله شک چندانی وجود ندارد که افراد مبتلا مهارتهای اجتماعی خود را ضعیف و
ناکافی می‌دانند. حتی اگر این
مساله نقشی در ایجاد اضطراب اجتماعی نداشته باشد اضطراب و اجتناب از موقعیتهای
اجتماعی در دراز مدت به کاهش مهارتهای اجتماعی فرد منجر می‌شود و به همین دلیل
آموزش و تمرین مهارتهای اجتماعی می‌تواند برای مبتلایان مفید باشد. تاکید جامعه بر
نیاز روز افزون به افرادی با توانایی‌های اجتماعی بالا در مشاغل و ارتباطات می‌تواند
بر افزایش شیوع اضطراب اجتماعی حداقل در بین نوجوانان کمک کند. اضطراب اجتماعی در بین فرزندان خانواده‌هایی که
محیط زندگی خود چندین بار تغییر داده‌اند بیشتر است.
ناشی از مصرف
مواد
در حالیکه مصرف
اتانول در ابتدا به اضطراب اجتماعی کمک می‌کند، سوء مصرف مقادیر زیاد الکل می‌تواند
علائم اضطراب اجتماعی را بدتر کند یا در زمان مستی و یا در زمان ترک باعث ایجاد
حملات اضطرابی شود. این اثر تنها به الکل مختص نمی‌شود بلکه ممکن است با سوء مصرف
بلند مدت داروها و مواد دیگری که مکانیزم اثر مشابهی دارند مانند بنزودیازپینها که
به عنوان آرامبخش تجویز می‌شوند نیز اتفاق بیافتد.