فرآیند پیر شدن یا senescence با تغییرات شناختی و ساختمانی مغز و نیز با نزول عملکرد تمام سیستم‌های بدن اعم از قلبی، عروقی، تنفسی، تناسلی، ادراری، غددی، ایمنی و سایر دستگاه‌ها همراه است. با وجود این، این باور که پیری بدون استثنا با نقص جسمی و هوشی عمیق همراه است، مورد تأیید نیست. اکثر افراد سالمند توانایی‌های شناختی و جسمی خود را تا حد قابل توجهی حفظ می‌کنند.
اندکی اشکال در حافظه می‌تواند حالت طبیعی پیری باشد. این تغییرات طبیعی را گاهی «فراموش‌کاری خوش‌خیم سالمندی» یا «اختلال حافظه وابسته به سن» می‌نامند. این تغییرات با توجه به شدت کمتر و عدم تداخل قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی و شغلی از دمانس یا زوال عقل مشخص می‌شود.
به‌طورکلی در روند افزایش سن، مغز آدمی دچار برخی تغییرات ساختاری می‌شود که می‌توان از این میان به کاهش وزن مغز، کاهش استطاله‌های عصبی، از دست رفتن انتخابی سلول‌ها، تشکیل پلاک(مانع) و بروز ایسکمی(کاهش خون‌رسانی) در نواحی مختلف مغز اشاره کرد.
تغییرات روانی حاصل از پیری نیز شامل نقصان عملکرد شعور و حافظه کوتاه‌مدت می‌شود. همچنین شخصیت و طرز تفکر این افراد نیز تغییر می‌کند.
محققان به‌تازگی دریافته‌اند که بحث زمان در موضوع بررسی عملکرد افراد مسن بسیار حایز اهمیت است. محققانی که بر عملکرد شناختی مغز کار می‌کنند ممکن است تمایل داشته باشند از مطالعه اخیر در مورد عملکرد مغز افراد مسن در ساعات اولیه صبح بیشتر بدانند؛ مطالعه‌ای که عملکرد مغز افراد مسن را در ساعت‌های اولیه صبح مورد آزمایش قرار داده و نشان می‌دهد این زمان برای انجام فعالیت‌های شناختی و ادراکی در این افراد بهتر است.
جان اندرسون یکی از محققان این گروه در این رابطه می‌گوید: بحث زمان حقیقتا هنگام آزمایش نحوه عملکردی مغز افراد مسن اهمیت دارد، این گروه سنی در ساعت‌های اولیه صبح نسبت به ساعت‌های بعدازظهر، بیشتر متمرکز می‌شوند و بهتر قادر به کنترل حواس پرتی خود هستند.
او و همکارانش بر این نکته تأکید کردند که مطالعه آنها قوی‌ترین شواهد را ارایه می‌دهد که می‌گوید هنوز تفاوت‌های قابل اندازه‌گیری در عملکرد مغز افراد مسن در طول روز وجود دارد.
این تیم برای انجام تحقیقات خود، ١٦ بزرگسال جوان بین سنین ١٩ تا ٣٠سال و ١٦ فرد مسن بین سنین ٦٠ تا ٨٢سال را مورد بررسی قرار دادند، هر یک از این گروه‌ها در بین ساعت‌های ١٣ تا ١٧ بعدازظهر تحت یک دوره از آزمون‌های حافظه قرار گرفتند. شرکت‌کنندگان برای این آزمایش، باید مجموعه‌ای از تصویر و کلمات ترکیبی که روی صفحه رایانه ظاهر می‌شد را مشاهده و به خاطر می‌سپردند.
این تست طوری برنامه‌ریزی شده بود که محققان از کلمات بی‌ربط مرتبط با تصاویر خاص و تصاویر بی‌ربط مرتبط با کلمات خاصی به‌عنوان عامل حواس‌پرتی روی صفحه نمایش رایانه استفاده می‌کردند. درحالی که شرکت‌کنندگان درحال تکمیل تست‌ها بودند، محققان مغز آنها را با تصویربرداری مغناطیسی کارکردی (FMRI) و اسکن کردند که این کار به آنها امکان می‌داد ببینند کدام نواحی از مغز شرکت‌کنندگان در طول تست فعال بوده است.
محققان دریافتند که افراد مسن ١٠درصد بیشتر از جوانان احتمال دارد که با تصاویر و کلمات اختلالگر ذهنشان منحرف شود؛ درحالی‌که جوانان شرکت‌کننده در این تست تا حد زیادی قادر بودند ذهنشان را در مقابل این اطلاعات منحرف‌کننده ببندند. علاوه‌بر این، داده‌های جمع‌آوری شده از اسکن FMRI نشان داد که افراد مسن در مقایسه با جوان‌تر‌ها فعالیت‌های بسیار کمتری در نقاط کنترل توجه مغزشان در ساعت‌های بعد از ظهر دارند.
محققان می‌گویند افراد مسن که در ساعت‌های بعد از ظهر مورد آزمایش قرار گرفتند نشانه‌هایی از «تعلل» را در عملکرد مغز از خود نشان داده‌اند؛ بدان معنی که فعالیت‌های مغز آنها در حالت پیش فرض باقی مانده بود.
پیش‌فرض حالتی است که اغلب وقتی فرد در حالت استراحت یا فکر نکردن به موضوع خاصی است، این مناطق در مغز فعال است. این یافته نشان می‌دهد که بزرگسالان مسن زمان‌هایی از روز را به سختی قادر به تمرکز هستند، چرا که وقتی یک فرد به‌طور کامل توجهش را به یک موضوع خاص معطوف می‌کند، فعالیت‌های مناطق مربوط به حالت استراحت مغز سرکوب می‌شود.
با وجود این، یک راه امیدوارکننده برای افراد مسن وجود دارد. این تیم تحقیقاتی دریافتند هنگامی که گروه ١٨ نفره دیگری از بزرگسالان مسن‌تر را در ساعت‌های اولیه صبح بین ٨:٣٠ تا١٠:٣٠مورد آزمایش قرار دادند، عملکرد مغز آنها به‌طور قابل توجهی بهتر انجام گرفت.
مغز آنها در جزییات نسبت به تصاویر و کلمات بی‌ربط در مقایسه با همسالان خود که در ساعات بعداز ظهر تا عصر مورد آزمایش قرار گرفتند، کمتر منحرف شد و عملکرد مغز آنها و میزان تمرکزشان با عملکرد مغز جوانان در ساعت‌های بعد از ظهر فاصله خیلی چندانی نداشت.
محققان مشاهده کردند هنگامی که افراد مسن در ساعت‌های اولیه روز مورد آزمایش قرار گرفتند، مناطق مشابه مغز آنها نسبت به جوانان فعال بود و آنها نسبت به ساعت‌های بعدازظهر به مراتب بیشتر و بهتر قادر به کنترل تصاویر و کلمات اختلالگر و منحرف‌کننده ذهن بودند که این مشاهدات نشان داد، هر زمان خاصی از روز برای تست عملکرد افراد مسن، یک عامل مهم در چگونگی واکنش آنهاست.
به عبارت دیگر با بالا رفتن سن موضوع زمان در عملکرد ذهن پا به سن گذاشته‌ها فاکتوری است که باید مدنظر قرار گیرد. چراکه محققان با مطالعات عمیق‌تر و بیشتر می‌توانند پیش‌بینی کنند در هر زمانی از شبانه‌روز چه نوع فعالیت مغزی را باید از آنها انتظار داشته باشند.
دکتر اندرسون در مورد یافته‌های این تحقیق درمیان بزرگسالان مسن توضیح می‌دهد: «عملکرد شناختی بهبود یافته مغز این افراد در صبح با فعالسازی بیشتر مناطق کنترل توجه آنها در مغز ارتباط مستقیم دارد؛ شبیه به آنچه در بزرگسالان جوان دیده می‌شود.
دکتر لین حاشر، محقق ارشد این مطالعه می‌گوید: این گروه تحقیقات خود را مطابق با گزارش‌های قبلی انجام داده‌اند؛ گزارش‌هایی که نشان می‌دهد در ساعت‌های خاصی از شبانه‌روز الگوهای انگیختگی در مغز افراد مسن فعال است که می‌تواند از ایجاد حواس پرتی در تمرکز آنها جلوگیری کند.
او اضافه می‌کند که نادیده گرفتن موضوع زمان هنگام تست سالمندان در انجام وظایف خاص می‌تواند نتایج نادرستی از تفاوت سن در عملکرد مغز ایجاد کند. اندرسون با توجه به یافته‌های این مطالعه توصیه می‌کند که افراد مسن برنامه‌های خود را طوری زمان‌بندی کنند که اموری که به تمرکز و فعالیت ذهنی بیشتر نیاز دارد، مثل محاسبه مالیات و وضع مالی، مراجعه به دکتر در مورد شرایط جدید خود یا دستورالعمل پخت و پز جدید را صبح‌ها انجام دهند.
مطالعه اخیر دیگری پیشنهاد می‌کند افرادی که می‌توانند به سرعت اطلاعات بصری زندگی آینده خود را پردازش کنند، به احتمال زیاد در دوران پیری هم ذهنی زیرک و پویا خواهند داشت. (شهروند)