حتما برای شما هم پیش آمده که بعد از انجام آزمایش خون و گرفتن جواب آن از آزمایشگاه، می خواهید بدانید معنی این همه عدد و رقم در برگه آزمایش چیست و به افرادی که به این تست آشنا هستند، مراجعه کرده و از آنها کمک خواسته اید. ما در این مطلب می خواهیم چهارچوب کلی این برگه ی به ظاهر عجیب و پیچیده را به شما بگوییم و با تعریف معانی آن تلاش کنیم تا بخشی از نگرانی شما کم شود.
آزمایشات خون که پانل های خونی هم گفته می شود، یکی از ابتدایی ترین ابزارهای علم پزشکی در تشخیص بیماری ها هستند.
پزشک با کمک یک تست خونی قادر خواهد بود تا علامت های بیماری های خاص، کمبود های تغذیه ای فرد و سطح مواد زائد موجود در خون او را مورد بررسی قرار دهد.
اگرچه تست های خونی انواع و موارد مصرف متعددی دارند و برای بیماری های خاص، تست های ویژه و منحصر به فردی به کار می رود، اما ما در اینجا می خواهیم یکی از انواع مرسوم آنها را با هم بررسی کنیم که عبارتست از تست CBC یا COMPLETE Blood Count یا شمارش کامل سلول های خونی.
در طی یک ویزیت پزشکی، با هدف درمان بیماری و یا تنها با هدف بررسی وضعیت سلامتی، اولین ابزاری که پزشک بعد از معاینه بالینی بیمار به کار می گیرد، تست CBC یا همان شمارش کامل خونی و نیز پروفایل چربی های خون است که سطح کلسترول و سایر ترکیبات وابسته به آن را اندازه گیری می کند.
تست CBC یکی از پرکاربردترین تست های خونی آزمایشگاهی است که در آن، وضعیت تمام سلول های خونی از جمله گلبول های قرمز، گلبول های سفید، پلاکت ها و نسبت این سلول ها به یکدیگر تعیین می شود و این می تواند مفاهیم و حقایق بسیاری را برای پزشک نمایان کند. برای انجام این تست کافی است مقادیر کمی از خون فرد گرفته شود.
موارد به دست آمده از این تست چه هستند؟
شاید در ابتدا بهتر باشد معنی برخی کلمات و اختصارات را با هم مرور کنیم:
cmm: سلول در هر میلی متر مکعب
g/dL: گرم در هر دسی لیتر
IU/L: واحد بین المللی در هر لیتر
mEq/L: میلی اکی والان در هر لیتر
mg/dL: میلی گرم در هر دسی لیتر
mL: میلی لیتر
mmol/L: میلی مول در لیتر
ng/mL: نانوگرم در هر لیتر
Pg: پیکوگرم
fL: فمتولیتر
هماتوکریت شاخص بسیار قوی برای بررسی وضعیت کم خونی می باشد و طبیعتا هرچه کمتر باشد، به معنی کمتر بودن تعداد گلبول های قرمز و شدت کم خونی است
اجزای تستCBC
1- گلبول های سفید خون- شمارش لوکوسیت ها(WBC)
محدوده طبیعی: 4300 تا 10800 سلول در هر میلی متر مکعب
همانطور که می دانید گلبول های سفید خون نقش مهمی در سرکوب عفونت ها و دفاع از بدن دارند. بنابراین تعداد گلبول های سفید در تشخیص عفونت ها حائز اهمیت است. زمانی که بدن گرفتار عفونتی باشد، تعداد این گلبول ها بالاتر رفته و تلاش برای سرکوب عوامل خارجی را دارند.
افزایش تعداد گلبول های سفید خون همچنین می تواند علامت بیماری های متعددی از جمله لوسمی و لنفوم باشد.
از طرفی کاهش تعداد گلبول های سفید نیز در شرایط بالینی متعددی از جمله مصرف برخی داروهای خاص و برخی اختلالات بالینی اتفاق خواهد افتاد.
اما سلول های سفید خونی یک نوع نیستند و انواع متعددی دارند، انواعی که از لحاظ شکل، رنگ، اندازه و عملکرد با یکدیگر متفاوت اند. از جمله:
– نوتروفیل ها
– بازوفیل ها
– لنفوسیت ها
– مونوسیت ها
– ائوزینوفیل ها
تغییر هر یک از این گلبول های سفید خون نشانگر شرایط بالینی خاص است. تعداد گلبول های سفید خون در واکنش به عفونت، التهاب، ناهنجاری های خودایمنی، کم خونی و … تغییرات متفاوتی خواهد داشت.
2- گلبول های قرمز خون- شمارش اریتروسیت ها(RBC)
محدوده طبیعی: 4.2 تا 5.9 میلیون سلول در هر میلی متر مکعب
در بدن ما میلیون ها گلبول قرمز وجود دارد. این سلول ها از گلبول های سفید کوچکتر و از پلاکت ها بزرگترند.
بررسی میزان RBC تعداد این سلول ها را در واحدی کوچک از خون اندازه گیری می کند. این تست تنها تعداد گلبول های قرمز را به ما نشان می دهد و برای تشخیص بیماری های مختلف کافی نیست.
3- هموگلوبین(Hb)
محدوده طبیعی: 13 تا 18 گرم در هر دسی لیتر برای آقایان و 12 تا 16 گرم در دسی لیتر برای خانم ها.
تمام گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین اند و این همان چیزی است که به آنها رنگ قرمز می دهد. مهم تر آنکه هموگلوبین مسئولیت حمل اکسیژن در خون را بر عهده دارد و اکسیژن را از هوای تنفسی در ریه ها گرفته و به تمام سلول های بدن تحویل می دهد. سپس به سمت ریه ها بازگشته و دی اکسید کربن سلول ها را به آنها می سپارد و باز هم اکسیژن تحویل می گیرد.
سطح هموگلوبین در بدن یک فرد سالم در سن و جنس مختلف متفاوت است و سطح پایین آن، مهم ترین علامت کم خونی خواهد بود.
4- هماتوکریت(Hct)
محدوده طبیعی: 45 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 48 درصد برای خانم ها.
هماتوکریت شاخصی است که تعیین می کند چند درصد از کل حجم خون را گلبول های قرمز تشکیل داده اند. این عدد معمولا سه برابر عدد به دست آمده از هموگلوبین خواهد بود.
هماتوکریت شاخص بسیار قوی برای بررسی وضعیت کم خونی می باشد و طبیعتا هرچه کمتر باشد، به معنی کمتر بودن تعداد گلبول های قرمز و شدت کم خونی است.
5- متوسط حجم سلولی(MCV)
محدوده طبیعی: 80 تا 100 فمتولیتر
این عدد متوسط حجم گلبول های قرمز را نشان می دهد و یا متوسط فضایی که هر گلبول قرمز اشغال می کند. مقادیر غیرطبیعی MCV می تواند نشانگر کم خونی و یا سندرم خستگی مزمن باشد.
در نوعی از کم خونی که به دلیل کمبود اسید فولیک و یا کمبود ویتامین ب12 ایجاد می شود، حجم گلبول های قرمز بیشتر شده و شاخص MCV از محدوده طبیعی بالاتر می رود.
اما در کم خونی فقر آهن وضعیت برعکس است و با کوچکتر شدن گلبول های قرمز و کاهش حجم آنها، شاخص MCV از محدوده طبیعی کمتر خواهد شد.
6- متوسط هموگلوبین سلولی(MCH)
محدوده طبیعی: 27 تا 32 پیکوگرم
این تست متوسط میزان هموگلوبین در یک گلبول قرمز را نشان می دهد. نتایج بسیار بالاتر از محدوده طبیعی، علامتی برای کمبود های تغذیه ای و نتایج بسیار پایین تر از این محدوده می توانند نشانگر کم خونی باشند.
7- متوسط غلظت هموگلوبین در هر گلبول قرمز(MCHC)
محدوده طبیعی: 28 تا 36 درصد
تست MCHC متوسط غلظت هموگلوبین در مقداری مشخص از گلبول های قرمز را نشان می دهد. در این جا هم پایین بودن این شاخص را می توان به عنوان علامتی از کم خونی و بالا بودن آن را نشانه ای از کمبود های تغذیه ای در نظر گرفت.
8- گستره توزیع گلبول های قرمز(RDW یاRCDW)
محدوده طبیعی: 11 تا 15 درصد
با این تست به شکل و اندازه گلبول های قرمز خون تا حدی پی خواهیم برد. بیماری های کبدی، کم خونی، کمبود های تغذیه ای و برخی اختلالات بالینی و بیماری ها قادر خواهند بود، این شاخص را به بالاتر یا پایین تر از محدوده طبیعی تغییر دهند.
9- تعداد پلاکت ها(Platelet Count)
محدوده طبیعی: 150000 تا 400000 میلی لیتر
پلاکت ها کوچکترین سلول های خونی هستند که نقش مهمی در انعقاد خون دارند کمتر و بیشتر بودن تعداد پلاکت ها می تواند خطرناک باشد و این اتفاقی است که در برخی بیماری ها رخ می دهد.
10- متوسط حجم پلاکتی(MPV)
محدوده طبیعی: 7.5 تا 11.5 فمتولیتر
این تست متوسط اندازه پلاکت ها را تعیین می کند. بالا بودن شاخص MPV به این معناست که پلاکت ها بزرگترند و این می تواند فرد را در خطر حملات قلبی قرار دهد.
پایین بودن MPV به معنای کوچکتر بودن پلاکت هاست و در این شرایط، فرد مستعد خونریزی خواهد بود.(تبیان)