توصیه‌های ورزشی دکتر مهرشاد پورسعید اصفهانی به
بیماران دیابتی
هفته‌ای 3 تا 5 بار و روزی 30 تا 45 دقیقه ورزش
کردن برای بیماران مبتلا به دیابت مناسب است.
آقای دکتر، چرا ورزش؟ آیا واقعا مفید است؟
به‌طور قطع. ورزش کردن موجب کاهش وزن، پاسخ بهتر
سلول‌های عضلانی به انسولین و کاهش نیاز به داروی خوراکی و تزریقی، کاهش چربی و فشار
خون، افزایش جریان خون و کاهش احتمال اختلال خون‌رسانی به اندام‌ها، کنترل بهتر استرس
و کنترل بهتر قندخون و در نهایت، کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی می‌شود.
چه نوع ورزشی را برای مبتلایان به دیابت توصیه می‌کنید؟
ببینید، ما به طور کلی دو نوع ورزش داریم: هوازی
یا ایروبیک و بی‌هوازی یا انایروبیک. در هنگام پرداختن به ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی
تند، دوچرخه سواری، شنا، دویدن آهسته، اسکی مسافت طولانی، برخی ورزش‌های گروهی و البته
خود ورزش ایروبیک، بیشتر از اکسیژن استفاده می‌شود. اما در ورزش‌های بی‌هوازی مانند
بدن‌سازی با وزنه و پرورش اندام، اکسیژن کمتر استفاده می‌شود و در زمان کوتاه از منابع
انرژی استفاده می‌شود و تاثیر زیادی بر قندخون ندارد. در مجموع، ورزش‌های هوازی یا
ایروبیک برای بیماران مبتلا به دیابت مناسب است به شرطی که حداقل سه تا پنج بار در
هفته و روزی 20 تا 30 دقیقه و همیشه در زمان مشخص انجام گیرد. البته ممکن است از این
ورزش‌ها هم خوش‌شان نیاید، بنابراین باید بیماران به یاد داشته باشند که حتی می‌توانند
به ورزش‌های تفریحی هم بپردازند.
بیماران مبتلا به دیابت، موقع ورزش کردن باید مراقب
چه چیزهایی باشند؟
مهم‌ترین مورد، محافظت از پا است. باید از جوراب‌های
نخی یا نخی – پلی استر برای خشک نگه‌داشتن و پیشگیری از بروز تاول استفاده شود. همچنین
باید از کفش‌هایی که در ناحیه وسط پا حاوی ژل سیلیکا یا هواست، استفاده شود. دومین
مورد هم که بسیار مهم است، نوشیدن مقدار کافی مایعات است. باید دو ساعت پیش از شروع
کردن به ورزش، پانصد سی‌سی یا نیم‌لیتر مایع نوشید و همچنین طی ورزش، به ویژه در آب
و هوای گرم باید به مقدار مناسب مایعات نوشید.
اصول مشترک ورزش کردن برای بیماران مبتلا به دیابت
چیست؟
سه حرکت برای همه ضروری است. اول گرم کردن پیش از
شروع ورزش که باید 5 تا 10 دقیقه با فعالیت‌های هوازی مانند پیاده‌روی یا دوچرخه سواری
با شدت کم همراه باشد تا عضلات و قلب و تنفس برای ورزش آماده شود. سپس حرکات کششی به
مدت 5 تا 10 دقیقه پیش یا پس از گرم کردن و بعد از آن، سرد کردن به مدت 5 تا 10 دقیقه
پس از ورزش کردن است که به قلب فرصت می‌دهد تا به تعداد ضربان پیش از شروع ورزش برسد.
راستی یادمان باشد که بهتر است بیشتر به ورزش‌های استقامتی با شدت متوسط و تعداد تکرار
بیشتر بپردازیم تا ورزش‌های قدرتی و سنگین.
بیماران مبتلا به دیابت چه زمانی نباید ورزش کنند؟
سوال خوبی است. اولا به هیچ‌وجه پیش از صبحانه نباید
ورزش کنند و بلافاصله پس از آن یا پس از تزریق انسولین نباید فعالیت شدید انجام دهند.
در صورتی‌که قندخون قبل، در حین یا پس از ورزش 240 بود، بهتر است کتون ادرارشان را
اندازه بگیرند و اگر بالا بود، بهتر است تا کنترل
قندشان ورزش نکنند. همچنین در هر حالتی اگر قندخون‌شان بالاتر از 300 بود، نباید
به ورزش بپردازند.
اگر ورزش کردند و قندخون‌شان پایین افتاد، چه کنند؟
باید 10 تا 15 گرم کربوهیدرات یا قند معادل یک عدد
سیب متوسط یا چهار عدد از برگه آن را مصرف کنند یا نصف لیوان شیر کم‌چرب بنوشند. به
همین علت گفته می‌شود نباید بیماران مبتلا به دیابت به مدت زیاد یا به طور سنگین به
ورزش بپردازند.
برای ورزش کردن، چه زمانی مناسب است؟
ببینید، دانشمندان کشف کرده اند که حدود چهار تا
پنج ساعت پس از غذا قندخون با بیشترین مقدار، کاهش خواهد یافت. بنابراین بسیاری از
متخصصان توصیه می‌کنند حدود سه تا پنج ساعت پس از غذای اصلی ورزش کنند.
درباره مواد غذایی حاوی قند و تزریق انسولین و ارتباط
آنها با ورزش توضیح دهید.
ببینید، به طور کلی چهار حالت وجود دارد که درصورت
بروز نباید از مواد غذایی حاوی قند استفاده کنیم: اگر قندخون پیش از ورزش بیشتر از
100 باشد، شدت ورزش متوسط باشد و کمتر یا مساوی 45 دقیقه طول بکشد، اگر از انسولین
استفاده می‌شود، پس از یک ساعت از تزریق انسولین ورزش انجام می‌گیرد و در نهایت اینکه
دوز مصرفی انسولین یا داروهای خوراکی پایین آورنده قندخون، در حد کنترل کافی باشد.
البته بسیاری از افراد از انسولین استفاده می‌کنند که براساس نوع و دوز و زمان تزریق
آن باید براساس مشخصات هر فرد تنظیم شود. برای مثال، اگر فردی می‌خواهد بین 30 تا
45 دقیقه و حدود سه ساعت پس از تزریق انسولین با مدت اثر کوتاه، ورزش کند، باید دوز
انسولین خود را 20 درصد کاهش دهد. برای نمونه، اگر 20 واحد انسولین در آن زمان تزریق
می‌کند باید چهار واحد از آن کم کند و 16 واحد تزریق کند. پس از ورزش هم باید براساس
قندخون که اندازه‌گیری می‌شود، دوز انسولین تنظیم شود.
اگر قندخون از 100 پایین‌تر باشد، چه کار باید کرد؟
باید حدود 20 تا 30 گرم ماده قندی معادل یک تا دو
عدد سیب متوسط یا یک لیوان شیر بدون چربی مصرف شود و اگر پس از ورزش زیر 80 باشد و
هنگام خوردن میان وعده هم نباشد، باید 10 تا 15 گرم ماده قندی مانند یک عدد سیب متوسط
یا چهار حلقه برگه آن یا نصف لیوان آب پرتقال مصرف شود. اگر قندخون پیش از ورزش زیر
70 باشد، می‌توان 25 تا 35 گرم ماده قندی استفاده کرد.
اگر فردی از انسولین‌های گوناگون و در زمان‌های
گوناگون استفاده می‌کند، باید چه‌کار کند؟
یک مثال می‌زنم به‌طور کامل روشن شود. اولا باید
مشخص کنید کدام نوع انسولین و کدام زمان تزریق، بیش از همه به زمان ورزش کردن نزدیک
است. دوز صبح انسولین رگولار میان صبحانه و ناهار، دوز صبح انسولین ان پی اچ میان ناهار
و شام، دوز شام انسولین لیسپرو میان شام و زمان خواب و دوز خواب انسولین ان پی اچ در
طی شب و هنگام خواب عمل می‌کند. حال اگر به مدت 15 تا 30 دقیقه ورزش انجام گیرد،
10 درصد از انسولینی که در زمان ورزش کردن تزریق می‌شود، کم می‌شود. برای نمونه، اگر
فردی شش واحد انسولین رگولار و 24 واحد ان پی اچ پیش از صبحانه، چهار واحد لیسپرو پیش
از شام و شش واحد ان پی اچ پیش از خواب تزریق می‌کند و می‌خواهد پس از صبحانه کوه پیمایی
کند، باید چهار واحد ( 10 درصد از کل انسولین تزریقی روزانه که 40 واحد است) را فقط
از انسولین صبح خود و آن هم از رگولار کم کند و به جای شش واحد، دو واحد تزریق کند.
البته باید در هر شرایطی با پزشک متخصص غدد یا پزشک ورزشی خود مشورت کند.
(منبع:سلامت)