بلوغ زودرس یکی از معضلات نوجوانان دنیای مدرن امروزی است که در این راه تغذیه، شبکه های ماهواره ای, رفتارهای نادرست و البته نا آگاهانه‌ی والدین نقش مهمی دارند. بلوغ زودرس علائمی دارد که با شناختن آنها تا حدودی می‌توان آن را کنترل کرد.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است. اما بلوغ زودرس براساس تعریف‌های اپیدمیولوژیک ظاهر شدن علایم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها با تغییری که در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی که در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. ابتدا این کودکان بلندتر از همسن‌های خود هستند ولی به‌دلیل بلوغ زودرس استخوان‌ها، در نهایت قد کوتاه‌تری در بلوغ خواهند داشت.
علایم بلوغ زودرس در دخترها:
– رشد بافت سینه ها
– شروع شدن چرخه قاعدگی
علایم بلوغ زودرس در پسرها:
– بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی
– رشد مو در صورت ( بالای لب)
– کلفت شدن و تغییر صدا
علائم مشترک بلوغ زودرس در دخترها و پسرها:
– روییدن مو در ناحیه تناسلی و زیر بغل
– رشد سریع جثه بدن
– بروز آکنه و جوش
– بوی بد عرق
معمولا شروع زودهنگام فعالیت این زنجیره به علل زیر می باشد:
– بروز مشکلاتی که در فرد ایجاد شده است (مثلا وجود تومور)
– صدمه و ضربه به مغز و یا آسیب های مغزی
– وجود عفونتی در مغز مانند مننژیت
– وجود مشکلاتی در تخمدان ها و یا غده تیروئید
– استفاده های ژنتیکی و سابقه خانوادگی بلوغ زودرس
عوامل خطری که منجر به بلوغ زودرس می شود کدامند؟
– جنسیت: دختران بیشتر از پسران در معرض بلوغ زودرس قرار دارند.
– چاقی و افزایش وزن: دانشمندان افزایش وزن دوران کوکی را دلیلی برای بلوغ زودرس می دانند. بنابراین به والدین دختران چاق توصیه می شود که حتما وزن کودک خود را کنترل کنند تا در معرض بلوغ زودرس قرار نگیرد.
– در معرض هورمون های جنسی بودن: استفاده از کرم هایی که حاوی هورمون های جنسی هستند مانند استروژن و تستوسترون و یا مکمل های غذایی و داروهایی که حاوی این هورمون ها می باشند، می تواند فرد را در معرض بلوغ زودرس قرار دهد.
– ابتلا به برخی بیماری ها: بلوغ زودرس می تواند در اثر ابتلا به برخی بیماری ها مانند سندروم مک کیون آلبرایت و یا هیپرپلازی مادرزادی ادرنال و یا بیماری هایی که به صورت غیر طبیعی هورمون های مردانه را می سازند، ایجاد شود.
– پرتو درمانی (اگر سیستم عصبی مرکزی کودک در معرض پرتو درمانی قرار بگیرد): کودکان مبتلا به لوسمی یا سرطان خون و یا بیماری هایی از این قبیل که مجبور به پرتودرمانی یا رادیوتراپی هستند، بیشتر در معرض بلوغ زودرس قرار دارند.
– سیگار کشیدن مادران باردار: سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری یکی از دلایل ابتلای فرزندان به بلوغ زودرس است. محققان می‌گویند دختران مادرانی که هر روز حداقل ۱۰ نخ سیگار طی دوره بارداری می‌کشند، ۳ تا ۴ ماه زودتر از مادران غیرسیگاری بلوغ را تجربه می کنند. از آنجا که بلوغ زودرس می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سرطان سینه و حتی مشکلات تنفسی مانند آسم را به دنبال داشته باشد، محققان توصیه می‌کنند زنان قبل از آنکه تصمیم به مادر شدن بگیرند، سیگار‌شان را ترک کنند، زیرا سیگار کشیدن می تواند تعادل هورمونی را در نوزادان دچار تغییر کند که این عامل در نهایت به پایین آمدن سن بلوغ دختران منجر می‌شود.
– نبودن پدر در خانه:
نبودن پدر در خانه سیستم هورمونی دختران را به هم می‌ریزد و آنها را با مشکل بلوغ زودرس دچار می‌کند. به گفته آنها، دخترانی که در خانه‌های بدون پدر زندگی می‌کنند، در سنین پایین‌تر بالغ می‌شوند. به نوشته یو‌اس‌ای تودی، چنین اتفاقی می‌تواند تاثیر بیشتری روی دختران خانواده‌های مرفه بگذارد و باعث شود که دختران خانواده‌های پردرآمد، به دلیل نبود پدرشان زودتر از دیگران بالغ شوند.
– تلویزیون و ماهواره
محققان می‌گویند تماشای بیش از اندازه تلویزیون و ماهواره می‌تواند باعث اختلال در تعادل هورمونی در نوجوانان و در نتیجه بلوغ زودرس شود. جلوگیری از دسترسی کودکان به تلویزیون تنها به مدت یک هفته باعث افزایش 30درصدی هورمون ملاتونین در آنها می‌شود. این هورمون که از بلوغ زودرس جلوگیری می‌کند با تماشای بی‌رویه تلویزیون در بدن آنها کاهش پیدا می‌کند.
تشخیص بلوغ زودرس
برای تشخیص بلوغ زودرس، پزشک آزمایش خون تجویز می کند تا مشکلات هورمونی فرد را بررسی کند.
تست های تصویر برداری مانند ام آر آی و سونوگرافی نیز تجویز می شود تا وجود هرگونه تومور و یا اختلالات غدد و ارگان های خاص مورد بررسی قرار بگیرد.
انجام آزمون اشعه X نیز ممکن است توصیه می شود. اشعه X می تواند سن استخوانی کودک را مشخص کند. سن استخوانی تعیین می کند که آیا استخوان ها سرعت رشد بالایی پیدا کرده اند و بلوغ زودرس رخ داده است و یا نه.
تست تیروئید: پزشک کم کاری تیروئید را در کودک بررسی می کند و علائم آن مانند خستگی، تنبلی، حساسیت به سرما، کاهش فعالیت کودک در خانه و مدرسه و خشکی پوست و یا بی رنگ شدن پوست کودک را مورد بررسی قرار می دهد.
علاوه بر موارد ذکر شده، پزشک با پرسیدن سوالاتی، وجود سابقه خانوادگی بلوغ زودرس را در اقوام درجه یک کودک مورد بررسی قرار می دهد.
چگونه از بلوغ زودرس پیشگیری کنیم؟
راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان پیشگیری کنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود ندهند. آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. همان‌طور که مصرف داروهایی که ممکن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.
درمان بلوغ زودرس چگونه است؟
– درمان علت زمینه ای مانند برداشتن تومور
– پایین آوردن سطح هورمون‌های جنسی با استفاده از داروهایی که منجر به توقف رشد جنسی در کودک می‌شود.