تعریف بیماری
سرماخوردگی که با نامهای نازوفارنژیت ، رینوفارنژیت و زکام حاد نیز شناخته میشود، بیماری واگیر مربوط به دستگاه تنفسی فوقانی است که عمدتاً بینی را تحت تأثیر قرار میدهد. سرماخوردگی معمولاً با خستگی، احساس سرما، عطسه و سردرد آغاز میشود و با علائمی چون سرفه، گلودرد، آبریزش بینی و تب ادامه مییابد و معمولاً هفت تا ده روز بعد برطرف میشود و برخی علائم ممکن است تا سه هفته طول بکشد. بیش از دویست نوع ویروس عامل سرماخوردگی وجود دارد، با این حال راینو ویروسها (که خود بیش از ۹۹ نوع مختلف شناختهشده هستند) متدوالترین عامل این بیماری هستند. ویروسهای عامل بیماری میتوانند تا مدت زمانی طولانی (برای راینو ویروس تا بیش از ۱۸ ساعت) در محیط زنده بمانند و ممکن است از دستان به چشمان و بینی که محل عفونت هستند، منتقل شوند. ویروس از طریق عطسه، سرفه و تماس با افراد یا اشیاء آلوده قابل انتقال به بدن است. برخی معتقدند که در معرض سرما قرار گرفتن باعث سرماخوردگی میشود و همین باعث شده که این نام را برای بیماری انتخاب کنند که البته این مطلب به اثبات نرسیده و رد شده است.
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی بر اساس قسمتهایی از بدن که بیشتر دچار عفونت میشوند، دستهبندی میگردند، که سرماخوردگی عمدتاً بینی، سینوسها (سینوزیت)، گلو (فارنژیت) و همچنین یک یا هر دو چشم را با التهاب ملتحمه تحت تأثیر قرار میدهد. علائم بیماری معمولاً به واکنش دستگاه ایمنی بدن بیشتر مرتبط هستند تا به بافتهایی که ویروس از بین میبرد. تشخیص بیماری سرماخوردگی از آنفلونزا بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است، در آنفلوانزا علائمی مانند سردرد، درد عضلات و تب شدت بیشتری دارند که البته در سرماخوردگیهای شدید هم به همان شکل است. با هر بار ابتلا به بیماری، بدن انسان پادتن مربوط به ویروس را تولید میکند تا در آینده دیگر به آن مبتلا نشود، اما از آنجا که بیش از دویست ویروس مختلف باعث سرماخوردگی میشوند، با هر بار ابتلا باید پادتن مختص آن ساخته شود و برای همین یک فرد در طول زندگی خود به طور متوسط ۵۰ بار (بزرگسالان دو تا پنج بار در سال و کودکان شش تا ده بار در سال) به سرماخوردگی مبتلا میشود.
همچنین به دلیل همان دویست ویروس، ساختن واکسن سرماخوردگی مشکل و غیرممکن است و هیچ دارویی برای این بیماری تاکنون به وجود نیامده است، اگرچه علائم بیماری را با داروهای تببر (مانند استامینوفن) یا ضدآبریزش بینی (مانند آنتیهیستامین) میتوان کاهش داد. در بعضی موارد که احتمال ابتلا به یک بیماری باکتریایی (مانند برونشیت، سینه پهلو، سینوزیت و عفونت گوش میانی) وجود دارد، از پادزیست برای درمان آن استفاده میشود، اما پادزیست ها هیچ تاثیری بر روی ویروس سرماخوردگی ندارند. برخی نیز معتقدند که ویتامین ث یا قرص روی یا عسل میتواند باعث بهبودی علائم بیماری شود که به طور کامل به اثبات نرسیده است. به طور کلی پیشگیری از بیماری آسان است، زیرا ویروس عامل بیماری مدت زمان محدودی را زنده میمانند و با شستوشوی دستها که یکی از راههای مهم برای پیشگیری است، میتواند آن را از بین برد و برخی شواهد استفاده از ماسکهای بینی و دهان را نیز موثر میدانند.
درمان بیماری
در حال حاضر هیچ دارو یا درمان گیاهی که اثبات شده باشد دوره بیماری را کوتاه میکند به وجود نیامدهاست. به همین دلیل درمان بیماری شامل تسکین و بهبود بخشیدن علائم آن میشود. استراحت کافی، نوشیدن مایعات برای حفظ آب بدن، و قرقره با آب ولرم و نمک اقداماتی است که از گذشته انجام میشده و میتواند مفید باشد. با این حال اکثر اقدامات درمانی مربوط به اثر شبه دارو است.
مراقبت
قرص استامینوفن به عنوان مسکن استفاده میشود و برخی از علائم سرماخوردگی مانند تب را برطرف میکند.
سرماخوردگی عموماً خفیف است و به خودیخود برطرف شده و اکثر علائم آن ظرف یک هفته بهبود مییابد. عوارض جدیتر، در صورت بروز، در میان افرادی است که بسیار پیر یا بسیار جوان هستند، و یا دچار ضعف ایمنی هستند. عفونتهای باکتریال ثانویه ممکن است رخ دهد و منجر به سینوزیت، فارنژیت، یا عفونت گوش میانی شود. به طور تخمینی در ۸% موارد سینوزیت و در ۳۰% موارد عفونت گوش رخ میدهد.
درمانهایی که به تسکین علائم بیماری کمک میکنند شامل داروهای مسکن ساده و داروهای تببر مانند ایبوپروفن و استامینوفن است. مدرکی مبنی بر اینکه داروهای سرفه بیش از داروهای ساده مسکن اثرگذار باشند، موجود نیست،و این داروها به علت عدم وجود شواهد نشاندهنده اثربخشی و همچنین خطر آسیب، برای استفاده در کودکان توصیه نمیشود. در سال ۲۰۰۹، کانادا استفاده از داروهای بدون نسخه سرماخوردگی و سرفه را به دلیل نگرانیهایی در مورد مزایای اثبات نشده و خطرات، برای کودکان شش ساله یا کوچکتر محدود کرد. استفاده ناصحیح از دکسترومتورفان (که دارویی بدون نسخه میباشد) در برخی کشورها منجر به ممنوعیت آن شدهاست. در آمریکا مشاهده شده است که استفاده از داروهای بدون نسخه مانند سودوفرین، آنتیهیستامین و دکسترومتورفان منجر به مرگ غیرمنتظره تعدادی از کودکان زیر ۱۰ ماه شده است. در چنین مواردی والدین قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت نمیکنند و این نشان میدهد که این موضوع احتیاج به آموزش بیشتر دارد. از داروهای بدون نسخه نباید برای کودکان زیر ۲ سال استفاده کرد، زیرا اطلاعات دقیقی از دوز مصرفی مناسب دارو برای کودکان وجود ندارد.
در بزرگسالان، علائم آبریزش بینی میتواند با آنتیهیستامینهای نوع اول کاهش یابد، با این حال، این نوع آنتیهیستامینها ممکن است با عوارض جانبی از جمله خوابآور بودن و خشکی دهان همراه باشند. آنتیهیستامینها علاوه بر کاهش آبریزش بینی، در کاهش عطسه و خارش چشم نیز موثر هستند. سایر داروهای برطرفکننده گرفتگی مانند پسودوافدرین نیز بر روی بزرگسالان مؤثر است. اسپری بینی ایپراتروپیوم بروماید میتواند علائم آبریزش بینی را کاهش دهد، اما اثر کمی در گرفتگی بینی دارد. با این حال به نظر نمیآید که آنتیهیستامینهای نوع دوم مؤثر باشند. دو نوع آنتیهیستامینی که استفاده از آنها مرسوم است کلرفنیرامین و دیفنهیدرامین میباشد.
هنوز اثبات دقیقی برای اینکه دریافت مایعات بیشتر علائم را بهبود میبخشد یا بیماری تنفسی را کوتاهتر میکند، نیست. هم چنین، اطلاعاتی در زمینه تأثیر استفاده از هوای مرطوب گرم در بهبود بیماری در دسترس نیست. با این حال آزمایشها نشان میدهد که نوشیدن مایعات زیاد (بیش از ۸ لیوان در روز) کمک میکند تا خلطها رقیق شده و گرفتگی بینی کمتر شود. از خوردن نوشیدنیهای الکلی و کافئیندار به دلیل اینکه باعث کاهش آب بدن میشوند باید خودداری کرد. آب، آبمیوه، نوشیدنی زنجبیلی، چای گیاهی و غذاهای مایع گزینههای خوبی هستند. سوپ مرغ نیز به عنوان یکی از قدیمیترین درمانهای سرماخوردگی محسوب میشود. همچنین احتیاجی به قطع کردن مصرف فراوردههای لبنی نیست، زیرا باعث افزایش گرفتگی بینی نمیشوند. افزایش رطوبت محیط به وسیله دستگاههای بخور و مرطوب کننده میتواند به گرفتگی بینی کمک کند. طی یک بررسی نشان داده شد که ماساژ قفسه سینه با بخار در بهبود سرفههای شبانه، گرفتگی و اختلال خواب مؤثر است.
درمانهای جایگزین
اگرچه درمانهای جایگزین بسیاری برای سرماخوردگی وجود دارد، اما مدارک علمی کافی برای اثبات نتیجهبخش بودن بسیاری از درمانها وجود ندارد. در سال ۲۰۱۰، مدارکی ناکافی برای تأیید یا رد استفاده از عسل یا شستوشوی بینی جهت بهبود بیماری وجود داشتهاست. آزمایشهای انجام گرفته نشان میدهند که استفاده از عسل میتواند در تسکین بعضی از علائم بیماری مانند سرفه یا گلودرد موثر باشد، اما اثباتی در این زمینه وجود ندارد. همچنین استفاده از عسل برای کودکان زیر یک سال میتواند باعث مسمومیت غذایی حاد شود.
مطالعات نشان میدهند که مکملهای روی میتوانند حساسیت و دوره علائم را کاهش دهند و این در صورتی است که ظرف ۲۴ ساعت از شروعشان استفاده شوند. به دلیل اختلافات زیادی که بین این گونه بررسیها وجود دارد، به پژوهشهای بیشتری در این زمینه و تشخیص اینکه روی چگونه و چه موقع میتواند موثر باشد، نیاز است. اگرچه اثر ویتامین ث در سرماخوردگی بسیار مورد تحقیق قرار گرفتهاست، اما مجموعاً مایوسکننده میباشد، مگر در بعضی شرایط خاص به ویژه برای افرادی که در محیطهای سرد ورزش سنگین انجام میدهند. برای خوردن ویتامین ث یا روی همراه با پادزیست ها یا داروی وارافارین حتماً باید با پزشک مشورت شود. شواهد موجود در مورد اثربخشی سرخارگل با هم در تناقض هستند. انواع گوناگون سرخارگل ممکن در اثربخشی با یکدیگر متفاوت باشند. همچنین اینکه سیر میتواند موثر باشد یا خیر، به اثبات نرسیدهاست. آزمایشی که تنها بر روی ویتامین د انجام شدهبود، نتیجه بهبودبخشی در بر نداشت.
داروهای شفابخشی که سرماخوردگی را درمان می کند؟