اگر سارا عبدالمالکی ملی‌پوش تیم راگبی کشور را بشناسید حتما می‌دانید که او روزهای پایانی سال را روی تخت بیمارستان می‌گذراند. سارا به‌دلیل سانحه‌ای که حین رانندگی برایش پیش آمد با شکستگی‌های متعددی رو‌به‌رو شد که این روزها بعد از گذشت هفته‌ها حتما اوضاع شکستگی‌ها بهتر شده و بدن جوان سارا همراهی لازم را برای بازسازی و ترمیم سلول‌های استخوانی داشته است. اما موضوعی که ذهن هر ببینده و شنونده‌ای را بدجور به خود درگیر می‌کند ماجرای آسیب‌دیدگی نخاع سارا عبدالمالکی است که در این مدت کوتاه قضاوت درباره شرایط زندگی سارا در آینده را بسیار دشوار کرده است.
اگر‌چه جراحی ستون فقرات سارا به همت جراحان خوب کشور انجام شده اما باید منتظر بود و دید اعصاب آسیب‌دیده نخاعی سارا در 18ماه پیش‌رو همراهی لازم را خواهند داشت تا دوباره دست به دست هم دهند و سارای نازنین و 21ساله ما بتواند دوباره روی پاهایش بایستد. این موضوع بهانه‌ای شد تا با دکتر علیرضا یاراحمدی متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ صرع و اختلالات تشنجی از امریکا درباره آسیب‌های نخاعی، راهکارهای درمانی و به‌طور کلی شرایط جسمانی سارا گفت‌و‌گو کنیم.
در شرایط عادی ستون مهره‌ها از نخاع که درون ستون مهره‌ها قرار داد محافظت می‌کند، بنابراین هر جابه‌جایی و آسیبی که به ستون مهره‌ها و مهره‌ها وارد می‌شود روی فضای داخلی و کانال نخاعی هم اثر می‌گذارد و نخاع دچار آسیب می‌شود. این آسیب‌دیدگی بسته به نوع شکستگی و جابه‌جایی ستون مهره‌هامتفاوت است. درجات این آسیب از قطع کامل نخاع تا آسیب‌های نسبی نخع را شامل می‌شود که برای مورد اولی یعنی قطع نخاع پیش آگهی خوبی وجود ندارد و احتمال بازگشت آن صفر است.
نخاع گردنی بالاترین بخش نخاع است، نخاع سینه‌ای که مخصوص عصب‌دهی به دست‌ها و نخاع کمری که مسئول عصب‌دهی به پاهاست. اگر آسیب نزدیک به نخاع کمری بیفتد معمولا فرد حس پاهایش را از دست می‌دهد و حس دست‌ها و بالاتنه سرجای خودش است. اما اگر در ناحیه گردنی آسیب به‌وجود آید ممکن است فلج 4دست و پا اتفاق بیفتد. بر‌اساس شواهد موجود که از خانواده سارا نقل شده، متاسفانه ضایعه و آسیبی که حین تصادف برای سارای جوان بروز کرده پایین‌تر از نخاع گردنی است. به‌همین دلیل هم سارا در پاهایش احساس بی‌حسی را تجربه می‌کند.
جراحی چه کمکی به نخاع آسیب‌دیده می‌کند؟
خوشبختانه جراحی برای سارا انجام شده. هدف از جراحی این است که مهره‌های شکسته را به کمک ابزارهای کمکی که وجود دارد برگردانند به جای خود و فیکس کنند تا فضای مناسب را برای نخاع برقرار کنند و مهره‌ها را در شرایط جدید و در‌راستای هم قرار دهند تا بعد که ترمیم صورت گرفت فرد بتواند زندگی عادی را پی بگیرد چون ستون مهره‌ها ستون بدن است و در نگه داشتن بدن نقش مهمی دارد.
یک دلیل دیگر جراحی این است که با کمک جراحی میکروسکوپی مایع‌ها، لخته‌های خونی یا تکه‌های استخوانی باقی‌مانده بر اثر جراحت را برمی‌دارند تا فشار را از روی نخاع بردارند چون این لخته‌ها می‌تواند روی نخاع فشار بیاورد و بعدها مشکل‌ساز شود، بنابراین با برداشتن فشار از روی نخاع و قرار دادن رشته‌های عصبی پاره شده در یک راستا و منظم کردن مهره‌های شکسته، بخش‌های آسیب‌دیده به مرور و البته با سرعت کم خودشان را ترمیم می‌کنند. اگر سلول‌های قطع شده عصبی را در‌راستای هم قرار دهیم شاید شانس اینکه این سلول‌ها جوانه بزند و دوباره به هم برسند، فراهم شود. در این شرایط تیم پزشکی و خانواده بیمار انتظار می‌کشند تا ببیند که نخاع چه تغییراتی را تجربه می‌کند و کدام آسیب‌های نخاعی بازمی‌گردد.
احتمال بهبود آسیب‌دیدگی نخاع چقدر است؟
احتمال اینکه آسیب‌های نسبی نخاعی نه آسیب‌هایی که نخاع به طور کامل قطع شده، بازگردد متفاوت است و بسته به شرایط دارد. در غالب آسیب‌های نسبی نخاعی در ام‌آر‌‌آی بیمار هم مشخص است که تعدادی از فیبرها ارتباط را دارند در این بیماران بسته به اینکه چه قسمتی از نخاع آسیب دیده باشد امکان بازگشت متفاوت است. معمولا اگر قسمت‌های خلفی و پشت نخاع آسیب دیده باشد حس فرد دچار اختلال شده است. یعنی فرد می‌تواند پاهایش را حرکت دهد اما احساس درد، حرارت و لمس را ندارد.
اگر قسمت قدامی نخاع آسیب دیده باشد فرد می‌تواند درد را حس کند اما او قدرت حرکت دادن اندام را ندارد و گاهی در آسیب‌های نسبی هم حس و هم حرکت به‌طور کامل مختل می‌شود.
معمولا کسانی که در هفته اول بتوانند توان حرکتی خود را تا حد کمی پیدا کنند یعنی پزشک تغییراتی در شرایط‌شان احساس کند اینها پیش‌آگهی خیلی مثبتی دارند و امید به بازگشت سلامت اندامشان زیاد است. گروه دوم بیماران، افرادی هستند که تا 6ماه بازگشت حسی و حرکتی‌شان طول بکشد. ما برای این گروه هم ناامید نیستیم کارهای درمانی و ورزش را انجام می‌دهیم اما معمولا بیمارانی که بعد از 6ماه از لحاظ حسی و حرکتی بهبود نیابند احتمالا و متاسفانه برای تمام عمر فلج می‌مانند.
عوارض آسیب نخاع کمری را بشناسید
افرادی که آسیب‌های نخاعی را در قسمت کمری و پاها احساس می‌کنند معمولا اختیار و کنترل ادرار و مدفوع را نیز از دست می‌دهند و اختلال‌هایی در بهداشت دفع برای‌شان پیش می‌آید. اینها باید با کمک فرد دیگری روده‌شان تخلیه شود یا به‌خاطر دفع یبوست تنقیه شوند. این بسیار کار سختی است هم برای بیمار و هم برای کسی که پرستاری از او را برعهده دارد. همین‌طور ممکن است این گروه احتباس ادراری داشته باشند یعنی مثانه‌شان پر شود اما قدرت دفع نداشته باشند.
در این شرایط توصیه می‌شود این افراد به‌صورت متناوب توسط سوند ادرارشان تخلیه شود. مراقبت از مجرای ادراری برای پیشگیری از عفونت خیلی مهم است. شخصا بیمارانی را داشتم که از تصادف جان سالم به در بردند و مراحل بهبودشان به‌خوبی پیش می‌رفت اما یک عفونت ادراری باعث شده که بیمار فوت کند. عفونت‌های ادراری بسیار مهم است وقتی مجبوریم چندین بار در روز برای بیمار سوند بگذاریم راهی را برای ورود میکروب‌ها به سیستم ادراری فراهم می‌کنیم.
اختلال جنسی را دست‌کم نگیرید
یکی دیگر از اختلال‌هایی که آسیب‌های نخاعی کمتری تجربه می‌کنند آسیب‌های جنسی است که معمولا در کشور ما در حاشیه قرار می‌گیرند، چون بیشتر توجه‌ها به اختلال‌های حسی و حرکتی است. اختلال جنسی هم می‌تواند از نظر روانی برای فرد بسیار مشکل ایجاد کند. من بیمارانی را دیدم که مخصوصا در آقایان چون نمی‌توانند نقش جنسی خوبی را ایفا کنند دچار افسردگی و مشکل روانی می‌شوند که به نظر می‌رسد باید با مشاوره و روانکاوی به او کمک کرد.
کمک گرفتن از مشاور و روانشناس نه‌تنها در این مورد بلکه برای همه بیماران مبتلا به عارضه نخاعی باید از روانپزشک کمک بگیرند چون در شرایط بسیار دشواری قرار دارند آنها تا دیروز قدرت راه رفتن و فعالیت را داشتند اما در کمتر از چند ساعت بر اثر اتفاق یا حادثه‌ای این قدرت را ازدست می‌دهند و این اصلا اتفاق کوچکی نیست. آنها برای عبور از این مسئله نیاز به کمک روانی دارند تا این پروسه را راحت‌تر پشت‌سر بگذارند. مواردی را دیدم که بیمار به‌خاطر هضم نکردن مشکلش امید به زندگی را از دست داده و کاملا ناامید شده یا به مرگ فکر کرده است.
مراقب لخته‌ها و آمبولی باشید
افرادی که پاهای‌شان مدت زیادی بدون حرکت و در حال دراز‌کش هستند به‌دلیل اینکه جریان خون در سیاهرگ‌ها که مسئول بازگشت خون به قلب هستند، کم است بیشتر دچار مشکل می‌شود. این افراد جریان خون سیاهرگی کندی دارند و احتمال لخته شدن خون در آنها بیشتر است.
ممکن است این لخته‌ها در عروق قلب یا ریه مشکل ایجاد کنند و احتمال آمبولی را بالا ببرند و خطرساز شوند، بنابراین برای این گروه استفاده از پمپ‌هایی که روند بازگشت خون به قلب را بهبود ببخشد توصیه می‌شود یا داروی ضد‌انعقاد خون که با تجویز پزشک برای آنها صورت می‌گیرد تا احتمال لخته شدن خون و آمبولی کاهش یافته و از بین برود.
مجله ی سیب سبز