در متن زیر به برخی از آثار آب و هواهای مختلف بر سلامتی افراد از نظر طب سنتی اشاره می کنیم.
– هوای گرم: هوای گرم باعث لاغر و زرد شدن صورت و سوختن خلط ها در بدن می شود. منافذ بدن را باز می کند، لذا باعث افزایش تعریق و در نتیجه کاهش ادرار می شود. به سبب این ویژگی ها تمامی قوای فرد را تضعیف می کند، تشنگی فرد را بیشتر می کند و میل به غذا را کاهش می دهد.
در کل هوای گرم برای هیچ بدن سالمی منفعت ندارد، ولی در افرادی که به بیماری های ناشی از مزاج سرد مثل لقوه، قلنج و تشنج مبتلا هستند، مفید واقع می شود.
– هوای سرد: در مقایسه با هوای گرم، هوای سرد برای حفظ سلامتی افراد سالم مفیدتر است، چرا که بدن را استوار می کند و منافذ بدن را می بندد، لذا حرارت را در بدن حفظ می کند، غذا بهتر هضم می شود و میل فرد به غذا بیشتر شده و بیماری های گرم بهبود می یابند. در هوای سرد رطوبت ها به عرق تبدیل نمی شوند، پس در بدن تجمع می یابند. ادرار بیشتر شده و اجابت مزاج کمتر می شود.
– هوای مرطوب: رطوبت را در بدن نگه می دارد و برای افراد لاغر و خشک مزاج مفید است. به علاوه پوست را نرم و روشن می کند.
توصیه های طب سنتی برای فصول مختلف سال
بهار
تعریف منجمان و طبیبان طب سنتی از فصل بهار متفاوت است. از نظر این طبیبان فصل بهار نزدیک به 50 روز (کمتر از دو ماه) است و در واقع برهه ای از سال است که مردم کشورهای معتدل نیازمند پوشیدن لباس گرم به علت سردی هوا و یا خنک کردن هوا به علت گرمی آن نباشند.
این زمان ابتدای سبزی و خرمی زمین است و گیاهان و گل ها با شروع این فصل رشد می کنند. حیوانات و انسان ها به علت فرا رسیدن هوای معتدل، به شادی و سرور می پردازند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:
1– پاکسازی بدن
طبق نظر حکیمان طب سنتی در فصل زمستان خلط ها در بدن منجمد شده و تجمع می یابند. با آغاز گرما در فصل بهار، این مواد جریان یافته و به عروق و اعضای مختلف می ریزند. این حرکت می تواند موجب برخی از بیماری ها شود. به همین دلیل روش های گوناگونی برای پاک کردن بدن از این مواد توصیه شده است، مانند:
الف) فصد یا رگ زدن (باز کردن منفذی کوچک در دیواره رگ به وسیله نیشتر که باعث خروج اخلاط فاسد همراه با خون می شود). بهار مناسب ترین فصل جهت فصد است.
ب) قی کردن
ج) ایجاد اسهال
2– تغذیه
الف) همان طور که ذکر شد در فصل زمستان خلط ها در بدن جمع شده اند، پس در بهار بدن ما به غذای کمتری نیاز دارد. از سوی دیگر دستگاه گوارش در بهار گرم می شود و قوه هاضمه قوی می گردد. پس نباید خالی بماند. بنابراین توصیه می شود در این فصل بیشتر از غذاهای «مُزَوره» استفاده کنیم که ارزش غذایی کمی دارند.
ب) در بهار باید از خوردنی ها و آشامیدنی های گرم و تر، فعالیت بدنی و استحمام بیش از حد اجتناب کنیم، چون مزاج بهار «گرم و تر» است و این اقدامات نیز بدن را گرم و تر می کنند و می توانند باعث بیماری های گرم و تر شوند.
ج) باید از خوردن غذاهای شور، تلخ، تند و یا حاوی گوشت زیاد پرهیز کرد و از شربت های خنک مثل شربت غوره، انار و سکنجبین بیشتر استفاده کرد.
3– فعالیت بدنی
فعالیت بدنی باید در حد متوسط باشد. اگر ورزش و فعالیت سنگین انجام دهیم، گرمای زیادی در بدن تولید می شود که موجب حرکت خلط های فوق الذکر در بدن می گردد. به علاوه فعالیت بدنی کم نیز فایده ای برای بدن ندارد.
4– لباس
در کشورهایی که بهار در آن کمی سرد است، لباس پنبه ای مناسب است. اما در کشورهایی مثل هند که بهار کمی گرم است، بهترین لباس پوست سنجاب است. کرباس نرم نیز توصیه شده است.
تابستان
هرچند منجمین تابستان را از شروع تیر تا پایان شهریور می دانند، اما از نظر طب سنتی ایران، تابستان مدتی از سال است که در آن هوا گرم است و مردم محتاج به خنک کردن خود هستند.
تابستان مزاجی گرم و خشک دارد، البته این توصیف تنها در کشورهایی مثل ایران و عربستان صحت دارد که در تابستان باران نمی بارد، ولی در هندوستان و نواحی ساحلی تابستان گرم و تر است.
هوای گرم و خشک تابستان باعث از بین رفتن آب بدن و باعث افزایش امراض گرم و خشک مثل تب می شود، به ویژه اگر فرد جوان باشد. مزاج جوانان گرم و خشک است و اگر فعالیت بیش از حد داشته باشند، آب بدنشان از بین می رود. همچنین منطقه گرم و خشک احتمال ابتلا به این دسته از بیماری ها را افزایش می دهد.
البته گرم و خشک بودن هوا در افراد مسن که مزاجی سردتر دارند، باعث کاهش مشکلات می شود. به خصوص امراض سردتر مثل بیماری های روماتیسمی و انواع ورم ها در تابستان کمتر رخ می دهند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:
1– پاکسازی بدن
الف) اگر فرد می تواند به راحتی قی کند، مکرر قی کند، چون در تابستان حرارت غالب است و حرارت تمایل به سطح دارد، حرارت در عمق بدن کم می شود، پس قوه هاضمه تضعیف می شود. در نتیجه خارج کردن خلط های باقیمانده ضروری است.
ب) اگر قی میسر نباشد، می توان از ملین هایی مثل آب میوه ها استفاده کرد.
ج) حتی المقدور فصد صورت نگیرد و اگر لازم شد، در حد اعتدال باشد.
2– تغذیه
در تابستان کمتر بخورید و بیاشامید. غذاها و آشامیدنی ها در تابستان باید خنک باشند و همان طور که ذکر شد، قوه هاضمه در این فصل تضعیف می شود، پس باید از غذاهایی استفاده کرد که راحت هضم می شوند.
مصرف این میوه ها و شربت ها در تابستان توصیه شده است: میوه هایی مثل گیلاس، آلو و آلوچه، خیار، خربزه، هندوانه، شیرخشت، هلیله زرد، شربت ریواس، آب عشقه، آب میوه ها، سکنجبین و شربت لیمو.
3– فعالیت بدنی
الف) وزش باعث افزایش گرما و کاهش آب بدن می شود، پس باید کمتر ورزش کرد و وقت بیشتری را به استراحت در هوای خنک و کنار آب روان اختصاص داد.
ب) در فصل تابستان رفتن به مناطقی که هوای خنک و مرطوب دارند، به ویژه در افرادی که مزاج گرم و خشک دارند بسیار مفید است. البته سفر در هوای گرم می تواند بسیار مضر باشد. لذا بهتر است در چنین مواردی فرد خود را تا حد امکان از گرما و آفتاب دور نگه دارد.
ج) در تابستان از حمام گرم بپرهیزید.
4– لباس
بهترین لباس در این فصل، لباس نخی است. چرا که نخ از خنک ترین پارچه ها است و به بدن نمی چسبد. به ویژه اگر نخ کهنه باشد، نرم تر و مناسب تر است.
پاییز
در پاییز مزاج سرد و خشک غالب است و این مزاج ضد مزاج خون که گرم و تر است می باشد؛ لذا در این فصل خون کمتر ساخته می شود. در این فصل به علت تفاوت شدید و ناگهانی بین هوای گرم نیمروز و هوای سرد بامداد و شب بیماری های زیادی بروز می کنند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:
1– پاکسازی بدن
برای دفع خلط های تجمع یافته ای که در اثر حرارت تابستان تغلیظ شده اند، توصیه به انجام استفراغ شده است، چرا که اگر این خلط های غلیظ شده، از بدن خارج نشوند، در زمستان فاسد خواهند شد.
الف) قی کردن در پاییز منع شده است، چون بدون آنکه توان دفع اخلاط فوق الذکر را داشته باشد، باعث حرکت و جریان یافتن این اخلاط می شود.
ب) بهترین راه حل، فصد یا اسهال با مواد مسهل ضعیف است.
2– تغذیه
الف) همان طور که ذکر شد، در این فصل اخلاط غلیظ در تابستان باقی مانده اند و از طرفی قوای بدن به علت گرمای شدید تابستان تحلیل رفته است. بنابراین در پاییز باید از مصرف غذاهای شکم پرکن خودداری کرد.
ب) مصرف مواد غذایی گرم و تر به علت خشکی مزاج پاییز توصیه می شود، چرا که بدن را با توجه به مزاج سرد و خشک فصل به تعادل می رساند.
ج) همچنین غذاهای شور و نمک سود و گوشت صید، به علت خشکی زیاد نباید مصرف شوند.
د) استفاده از نوشیدنی هایی مانند گل شکر، آب انار و آشامیدنی های مفرح (خوش بو) توصیه شده اند.
3– فعالیت بدنی
الف) در این فصل خوابیدن در مکان سرد و برهنه نمودن سر و کم پوشیدن لباس توصیه نمی شود، زیرا همان طور که گفتیم تغییرات دما دراین فصل زیاد است و در کل باید از گرمای نیمروزی دوری کرد.
ب) در پاییز باید از استحمام با آب سرد خودداری شود، چرا که آب سرد مسدودکننده منافذ بدن است و در نتیجه مواد زاید تبخیر نمی شوند و در بدن تجمع یافته، باعث بیماری های مثل سرماخوردگی می شود.
ج) دراین فصل از خوابیدن با شکم پر بپرهیزید، چرا که غذاها به علت قوت و حرارت پایین بدن دیر هضم می شوند.
زمستان
مزاج زمستان سرد و مرطوب است. سرما به دلیل فاصله زیاد زمین از خورشید است و رطوبت و نمناکی هوا به دلیل بارش برف و باران به وجود می آید. البته در سرزمین هایی مثل هند و بنگلادش که در زمستان بارندگی ندارند، شرایط متفاوت است.
زمستان باعث زکام، آبریزش بینی، سرفه و به طور کلی بنا به اصطلاح حکمای طب سنتی باعث افزایش امراض بلغمی می شود. در حقیقت در صورت سالم بودن اعضای قفسه سینه نظیر ریه، رطوبت از مجاری بینی و دهان خارج می شود و در غیر این صورت درگیری ریوی، دندان، گوش و سایر اعضا رخ می دهد.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:
1– پاکسازی بدن
هر فردی در این فصل بیمار شود، باید بلافاصله مواد زاید را از بدن دفع کند، چرا که به علت سرما منافذ بسته هستند و مواد خود به خود دفع نمی شوند. به ویژه استفاده از مسهل ها در این فصل توصیه شده است.
2– تغذیه
در این فصل توصیه به مراقبت بیشتر و تناول غذا به طور کامل شده است. مصرف آبگوشت، گوشت سرخ کرده، کباب و امثال آن همراه با دارچین توصیه می شود.
منبع: تبیان