معنای واژه یائسگی در زبان انگلیسی خبر از قطع یک مرحله کلافه کننده در
زندگی می دهد. واژه menopause (یائسگی) از ترکیب دو واژه menstruation
(قاعدگی) و pause (بند آمدن و قطع شدن) شکل گرفته است. این معنی نشان از
ورود زن به یک مرحله جدید دارد و به خودی خود فاقد جنبه توصیفی مشخص برای
حالتی است که زن به خود می گیرد یا باید بگیرد.
در مقابل در زبان
فارسی، این حالت بدنی در زنان، در هیئتی مُعرب، به صفت فاعلی بدل شده و
تکلیف زن را معلوم کرده است. واژه یائس پیش از هر چیز بار توصیفی یاس و
ناامیدی به واسطه نابارور شدن، پا به سن گذاشتن، و جوانی از دست رفته را به
سوگ نشستن دارد. گذشته از رویکرد سنتی و نگاه مردسالارانه ای که باب شدن
این واژه معلول آن است، بار معنایی آن برای زنان فارسی زبان امروز توابع
روان شناختی دارد.
یائسگی مرحله ای از زندگی است که همه زنان آن را
در میانسالی تجربه می کنند. این دوران زن را به لحاظ فیزیولوژیکی و روانی
دچار بحران های عمیقی می کند. اما اگر او با علم روز همراه شود و سوار بر
مرکب دانش پا به این عرصه بگذارد، به طور قطع علاوه بر حفظ سلامت جسمانی،
قادر به حفظ سلامت روان خود نیز خواهد بود. اینکه دوران یائسگی چیست و
چگونه می توان آن را مدیریت کرد و در صورت طی شدن این دوران به روش سنتی و
بدون مراجعه به پزشک، چه عواقبی در انتظار زن خواهد بود، موضوع گفت و گویی
است که با دکتر ابوطالب صارمی، متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص ناباروری،
انجام داده ایم.
بلوغ در زنان چگونه رخ می دهد؟
دستگاه
تولید مثل زن شامل مهبل و رحم و تخمدان هاست و پستان ها نیز متاثر از
فرایند تولید مثل هستند. زمانی که این مجموعه فعالیتشان را شروع می کنند،
آغاز دوره بلوغ است. اولین علامت بلوغ بزرگ شدن استخوان لگن دختر خانم هاست
که اغلب به آن توجه نمی شود. دومین علامت جوانه زدن پستان و سومین علامت
رشد موهای زهار است. پاسخ این پرسش که چگونه بلوغ شروع می شود، مانند
داستان مرغ و تخم مرغ است که اول مرغ به وجود آمد یا تخم مرغ؟ یعنی اینکه
شروع بلوغ ریشه فیزیولوژیک دارد یا ذهنی محل بحث است.
از نظر
فیزیولوژیک می دانیم که بر اثر بلوغ، کورتکس مغز فرمان هایی برای غده
هیپوتالاموس مغز صادر می کند و از آنجا دستورالعملی به هیپوفیز که
تولیدکننده هورمون های محرک تخمدان است و در قاعده مغز قرار دارد ارسال می
شود. سپس هیپوفیز دو هورمون به نام FSH و LH را که ماده اولیه تولید هورمون
زنانه یا همان «استروژن» است ترشح می کند.
استروژن از تخمدان و
سلول های دور تخمک ترشح می شود. مکانیسم تولید استروژن بسیار پیچیده و شگفت
انگیز است. در واقع، برای تولید هورمون استروژن به میزان کافی، چندین
دستگاه بدن باید با هم همکاری داشته باشند و هماهنگ کار کنند.
منظور
از کافی مقداری است که نیاز قسمت های گوناگون بدن مانند پستان، پوست،
دستگاه گوارش، دستگاه عصبی که مسئول تنظیم خلقیات یا رفتار است، دستگاه
تولید مثل، و از همه مهم تر بافت استخوانی را تامین کند. بنابراین در صورتی
که تولید بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، مشکلاتی برای فرد ایجاد خواهدشد،
مثل خونریزی، اشکالات گوارشی و حتی سرطان.
تخمک ها که از دوران جنینی در دختران شکل می گیرند در دوران بلوغ چه تغییراتی می کنند؟
همان
طور که اشاره کردید، در دوران جنینی چند میلیون تخمک در داخل تخمدان به
وجود می آید. به هنگام تولد، این تعداد به حدود 300 تا 400 هزار تقلیل پیدا
می کند و در شروع بلوغ به 40 هزار می رسد که اگر قدرت باروری را از سن 16
تا 40 یا 42 سالگی در نظر بگیریم، این تعداد برای این مقطع زمانی کافی است.
در
هر ماه تعدادی از این ذخیره، یعنی حدود 40 تا 60 عدد آن شروع به رشد می
کند و در نهایت قوی ترین و بهترین آنها که یک یا دو تخمک است از تخمدان رها
می شود و در انتهای لوله فالوپ قرار می گیرد و سپس به داخل لوله هدایت و
باعث تخمک گذاری می شود. بقیه تخمک ها نیز دچار استحاله می شوند و از بین
می روند.
یائسگی با چه علائمی در زن آغاز می شود؟
در
شروع بلوغ و تولید هورمون زنانه (استروژن)، تخمدان ها و دستگاه ها و سلول
های مختلف بدن دخیل هستند. بدین معنا که قبل از تولید استروژن از مولکول
کلسترول، ابتدا پیش هورمون مردانه (آندروستدیون) که ماده اولیه مورد نیاز
برای تولید استروژن است ترشح می شود. حال در صورتی که این ماده به هر دلیلی
زیاد تولید شود یا جذب سلول های تخمدان نشود، علائم ثانویه مردانه مانند
جوش صورت، پررنگی موهای زهار و بدن، و حتی پررنگ و ضخیم تر شدن موهای صورت و
پشت لب به همراه افزایش مقدار این موها در زنان به وجود می آید. این حالت
در شروع یائسگی هم ایجاد می شود و به علت انجام نشدن فرایند تخمک گذاری،
میزان این هورمون در خون افزایش می یابد که به صورت پرمویی و جوش صورت در
زنانی که در این سن قرار دارند بروز می کند.
عوارض دوران قبل از
یائسگی قطعا شدیدتر از علائم دوران یائسگی است. درواقع، در کوتاه مدت و
شروع این دوران، کاهش ترشح استروژن عوارض بسیار شدید ایجاد می کند و فرد
دچار تغییرات فشار خون، عصبانیت، زودرنجی و افسردگی می شود. عارضه دیگر
بروز تغییرات وازوموتور است.
به این معنا که در این دوران، سیستم اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک به درستی
کار نمی کند و از نظم خارج می شود، و این امر گاهی به طور نامنظم باعث
گشاد شدن و در مواردی هم تنگی عروق می شود که ربطی به عوامل محیطی مثل سرما
و گرما ندارد. به همین دلیل این افراد گاهی در زمستان دچار تعریق می شوند
یا در تابستان احساس سرما می کنند. مجموعه این عوامل آثار منفی زیادی بر
مسائل خانوادگی و اجتماعی فرد به جا می گذارد.
اما علائم کلی یائسگی
شامل بدخلقی، عصبانیت، بی حوصلگی، سوءهاضمه، جوش زدن صورت، خشکی بدن، کاهش
تمایل جنسی، گرگرفتگی یا احساس سرما، تغییرات (افزایش یا کاهش) فشار خون، و
بی خوابی است. در این دوران زن احساس می کند در حال از دست دادن طراوت و
زنانگی خود است و دچار زودرنجی و افسردگی می شود.
مرحله قبل از
یائسگی، علاوه بر تغییرات فوق، شامل نوسانات قاعدگی هم می شود. به این صورت
که قاعدگی ها نامنظم می شود و زودتر و دیرتر رخ می دهد. از طرف دیگر،
مقدار و مدت زمان خونریزی هم تغییر می کند و گاهی همراه با درد شدید و دفع
لخته و در مواقعی بسیار شدید است که موجب نگرانی زنان می شود.
در سنین یائسگی چه تغییراتی در بدن زن رخ می دهد که منجر به بی نظمی در عادت ماهیانه می شود؟
تا
تخمک گذاری برقرار است، قاعدگی هم منظم است. در شروع یائسگی این نظم از
بین می رود. قاعدگی به شکل نامنظم وجود دارد ولی خونریزی ناشی از تخمک
گذاری نیست و به دلیل اختلالات هورمونی و کمبود میزان استروژن رخ می دهد به
عبارتی وقتی تخمک گذاری به طور فیزیولوژیک انجام نشود، یعنی مرحله دوم بعد
از آزاد شدن تخمک که همان ترشح پروژسترون است اتفاق نیفتد، بافت آندومتر
برای کاشته شدن جنین احتمالی یا ایجاد قاعدگی آماده نمی شود و افزایش ضخامت
این بافت به دلیل انجام نشدن تخمک گذاری باعث ریزش نامنظم قسمت هایی از آن
و خونریزی می شود.
سن شروع بائسگی معمولا چند سالگی است؟
همان
طور که بلوغ تدریجی است، یائسگی نیز روندی تدریجی دارد. خاتمه یافتن
تدریجی دوران باروری زنان باعث می شود که آنان کم کم به تغییرات فیزیولوژیک
دوران یائسگی عادت کنند. در غیر این صورت با قطع ناگهانی ترشح هورمون ها
چه بسا اعضای بدن دچار شوک می شدند و عوارض مرگباری به وجود می آمد. در
مجموع، یائسگی با خاتمه فرایند تخمک گذاری آغاز می شود که زمان آن در جوامع
و نژادهای گوناگون متفاوت است.
سن یائسگی در ایران بین 50 تا 55
سالگی است. به طور معمول، تخمک گذاری بین 40 تا 45 سالگی خاتمه می یابد و
از آن به بعد گه گاه تخمکی آزاد می شود. به همین دلیل شاهد حاملگی های
اندکی در سنین حدود 50 سالگی هستیم. در 40 تا 45 سالگی هم اگر تخمک گذاری
انجام شود، به علت مناسب نبودن کیفیت تخمک ها، حاملگی موفق به ندرت مشاهده
می شود. در صورتی که بارداری در این سنین (45 به بالا) رخ دهد، احتمال
آنومالی (ناهنجاری) جنین حدود 40 درصد بیشتر از سایرین است.
یائسگی یک دوره بحرانی به لحاظ روانی شمرده می شود. دلیل بروز این بحران را در چه می دانید؟
کلمه
یائسگی از یاس می آید. در حالی که اگر در جامعه در مورد یائسگی به درستی
فرهنگ سازی شود، نگرش ها در این زمینه تغییر خواهد یافت. در حقیقت، اگر این
دوران پیش از شروع مدیریت شود، مرحله ای از تکامل زن و دوران انتقال تجربه
وی به جوان ترها خواهد بود. از آنجا که زنان معمولا در سنین جوانی درگیری
ها و نگرانی هایی دارند که در دوران یائسگی برطرف می شود، در این ایام از
کیفیت زندگی بالاتری برخوردار می شوند. آنان دوران بلوغ را پشت سر می
گذارند. سپس ازدواج می کنند و معمولا در چند سال اول، به دلیل نگرانی از
باردار شدن، قرص مصرف می کنند و ممکن است دچار عوارضی شوند.
از سوی
دیگر، اغلب اوقات به دلیل ترس از حاملگی، مسائل زناشویی برای زنان ایجاد
نگرانی می کند تا جایی که کمتر به رضایت کامل جنسی می رسند. در این ایام
اگر فرزندی به دنیا آورده باشند، درگیر شیردهی می شوند و ایفای وظایف مادری
فرصتی برای رسیدگی به جسم و روان خودشان باقی نمی گذارد. اما در مرحله
یائسگی که تخمک گذاری متوقف می شود، ترس از بارداری در زن از بین می رود و
فرزند کوچکی هم در میان نیست که از مادر انرژی بگیرد. بنابراین دغدغه های
زن تا حد زیادی از بین می رود.
از سوی دیگر وی به دلیل کسب تجربه
فراوان قادر است در اجتماع نقش آفرینی کند. البته همه اینها مستلزم آن است
که وضعیت جسمی و روانی زن مدیریت شود و وی آمادگی ورود به این مرحله از
زندگی را داشته باشد. در غیر این صورت، عملا گوشه گیر می شود و اغلب تمایل
دارد با خودش تنها باشد و خود را در خانه حبس کند و از اجتماع فاصله بگیرد.
اینجاست
که واژه «یاس» مصداق پیدا می کند. اگر این فرهنگ را ایجاد کنیم که در این
دوران، تازه شکوفایی زن آغاز می شود، آنگاه می توانیم از نیروی کار این قشر
عظیم در قالب کارشناس و اهل فن بهره ببریم. به عبارت دیگر، نیروی بالقوه
ای که با نام غلط یائسگی همچنان بالقوه مانده، تبدیل به نیروی بالفعل
خواهدشد.
لطفاً ادامه مطلب را در «دانستنی هائی مفید درباره یائسگی- (قسمت دوم)» بخوانید
منبع: بیتوته
8 عامل موثر در افزایش بروز یائسگی زودرس- قسمت اول