آرش می‌گوید: «چند بار موقع غذا خوردن صدای ناگهانی شکستگی دندانم به گوش رسید. وقتی در آینه نگاه کردم، با دندان خردشده مواجه شدم. به دندان‌پزشک مراجعه کردم و او گفت احتمالا از قبل دندان دچار پوسیدگی بوده و شما متوجه نشده‌اید. در صورتی که از همان دوران کودکی بهداشت دهان و دندانم را رعایت می‌کردم و دندان پوسیده نداشتم. یکی از پسرعموهایم هم مشکلی مشابه من دارد.» آرش می‌خواهد بداند چرا دندان‌هایش پوک هستند و علت خرد شدن ناگهانی آنها چیست؟ آیا احتمال اینکه دندان‌های دیگر هم به‌طور ناگهانی خرد شوند، وجود دارد.
به همین بهانه پای صحبت‌های دکتر پویا اصلانی، متخصص پروتزهای دندانی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم نشسته‌ایم.
آیا اصطلاح پوک شدن دندان‌ها درست است؟
اصطلاح پوک شدن دندان بیشتر یک حالت عینی از پدیده تکه‌تکه شدن دندان‌هاست. علت تکه‌تکه شدن دندان ممکن است پوسیدگی‌های عمیق عاجی باشد یا می‌تواند از نقایص مینایی و عاجی ارثی و اکتسابی نشات بگیرد.
اما مهم‌ترین علت خرد شدن ناگهانی دندان همان پوسیدگی‌های عمیق عاجی است. در بسیاری از موارد گسترش پوسیدگی به عاج وجود دارد در حالی که لایه بیرونی مینای دندان نسبتا سالم باقی‌مانده و دندان از بیرون نمای طبیعی دندان سالم را دارد. در واقع، مورد خاصی از بیرون مشاهده نمی‌شود اما مینای دندان بدون حمایت مانده است. مینای بدون حمایت به شدت مستعد شکستگی است، در نتیجه با کوچک‌ترین فشار روی دندان هنگام جویدن غذا ترک می‌خورد و خرد می‌شود.
به نواقص تکاملی دندانی اشاره کردید. لطفا درباره آنها هم توضیح دهید.
از علل دیگر می‌توان به نواقص تکاملی مینایی و عاجی که در دندان‌پزشکی به آن آملوژنز ایمپرفکتا، دنتینوژنز ایمپرفکتا و… گفته می‌شود، اشاره کرد. به بیان دیگر، هر عاملی که در تشکیل درست ساختار مینایی و عاجی نقص ایجاد کند، می‌تواند باعث پوکی یا آهکی شدن دندان‌ها شود. در این اختلال‌ها مینای درگیر، نرم‌تر است و بر اثر نیروهای جویدن به آسانی جدا می‌شود و در نتیجه عاج قابل‌رویت خواهدشد. دندان‌های درگیر متخلخل و مستعد تجمع پلاک هستند. این دندان‌ها در معرض پوسیدگی و شکستگی‌های بعدی قرار دارند. در عارضه‌ای به نام آملوژنز ایمپرفکتا، نقص در بلوغ ساختمان کریستال مینا یا مشکل در معدنی شدن کامل مینا (به‌طور کامل یا ناقص) وجود دارد. این نقص تکاملی نیز می‌تواند باعث بروز شکستگی‌های ناگهانی دندان شود. اختلال ژنتیکی دیگری هم داریم (دنتینوژنز ایمپرفکتا) که در این نقص نیز عاج دندان به‌طور ناقص تشکیل می‌شود و مستعد شکستگی‌های بعدی است.
چه عواملی در بروز این نواقص نقش دارند؟
عوامل متعددی در بروز این نواقص دخیل هستند؛ از جمله عوامل ژنتیک، مشکلات پزشکی قبل، حین و بعد از تولد، آلوده‌کننده‌های محیطی و… از عوامل پزشکی می‌توان به دوره‌های متعدد تب خانم باردار، تهوع و استفراغ طولانی مادر در طول بارداری و نارس بودن نوزاد اشاره کرد.
راه جلوگیری از خرد شدن ناگهانی دندان چیست؟
همان‌طور که گفته شد، شایع‌ترین علت خرد شدن ناگهانی، پوسیدگی دندان و بهترین راه برای تشخیص زودرس پوسیدگی، مراجعه دوره‌ای به دندان‌پزشک است. در مورد نواقص ناشی از پوسیدگی‌های عمیق عاجی، در بسیاری از مواقع، اگر مشکل بیمار در مراحل اولیه تشخیص داده شود، با درمان ساده و کم‌هزینه می‌توان از خردشدن دندان‌ها به خوبی پیشگیری کرد.
در مورد سایر نواقص مراقبت‌های حین و بعد از دوران بارداری حائزاهمیت است زیرا تهوع و استفراغ طولانی‌مدت و تب بالا و تکرار‌شونده مادر قابل‌کنترل است و با روش‌هایی می‌توان تولد زودرس نوزاد را تا حدودی به تعویق انداخت. با این حال، بسیاری از نواقص مادرزادی به خودی‌خود قابلیت پیشگیری ندارند. چنین بیمارانی بعد از تشخیص نقص توسط دندان‌پزشک باید با مراجعه‌های منظم و دوره‌ای درمان وسیع برای برطرف کردن این نواقص را آغاز کنند.
پرنیان پناهی
منبع: هفته نامه سلامت