این اختلال در پسرها شایع‌تر است و بر اساس مطالعات مختلف از 5 تا 15 درصد کودکان را به خود مبتلا می‌کند. دکتر محمدرضا شالبافان– روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره اطلاعات مفیدی را در اختیار ما قرار داده که در مطلب زیر می خوانید.
از کی کودک بیش‌فعال می‌شود؟
کودک بیش‌فعال معمولا از حدود 3 سالگی و همزمان با رشد عملکردهای حرکتی، نشانه‌های بیش‌فعالی را نشان می‌دهد، اما معمولا تشخیص این اختلال تا شروع دوران پیش‌دبستانی و دبستان به تعویق می‌افتد.
البته بسیاری از کودکان با شروع راه رفتن و در راستای شناخت بیشتر دنیای بیرونی اقدام به کنکاش محیط و جنب و جوش فراوان می‌کنند و به همین دلیل نباید در تشخیص کودکان به عنوان مبتلا به این اختلال عجله کرد. در واقع معمولا تنها وقتی یک کودک مبتلا به این اختلال در نظر گرفته می‌شود که علائم وی باعث اختلال در روابط با همسالان، والدین و اولیای مدرسه شود.
وراثت، عامل اصلی این اختلال
نکته مهمی که خانواده‌ها باید بدانند این است که اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی ازجمله اختلالاتی است که بیش از هر چیز ناشی از مشکل در مناطقی از مغز است و میزان تاثیر عواملی چون تربیت والدین در ایجاد این اختلال پررنگ نیست. نکته مهم دیگر آن که این اختلال همچنین جنبه بسیار پررنگی از ارثی پذیری دارد و بویژه در پدرانی که مبتلا به این اختلال هستند احتمال ابتلای پسر بسیار بیشتر از دیگر افراد است.
باید با این کودکان چگونه رفتار کرد؟
نکته مهم در برخورد با این کودکان این است که والدین و معلم‌ها باید در قبال ایشان صبوری بیشتری داشته باشند و در عین حال به ایشان کمک کنند که بویژه در مدیریت زمان عملکرد بهتری داشته باشند. بسیار دیده می‌شود که این کودکان بی‌گناه، به جرم اختلالی که خود تقصیری در آن ندارند مورد شماتت و گاه متاسفانه تنبیه شدید توسط بزرگ‌ترها قرار می‌گیرند. این در حالی است که مطالعات مختلف نشان می‌دهند تنبیه بدنی نه‌تنها تاثیر مفیدی بر کودک و تغییر رفتار وی ندارد بلکه می‌تواند سبب مشکلات جدی در روان وی شود.
آینده این کودکان چگونه است؟
این کودکان با افزایش سن احتمالا جنب و جوش کمتری خواهند داشت و در نوجوانی و بزرگسالی تا حدی قرار پیدا می‌کنند، اما اگر درمان نشوند اختلال در توجه و رفتارهای ناگهانی آنها معمولا ادامه پیدا می‌کند و می‌تواند سبب مشکلات جدی رفتاری از جمله مصرف مواد مخدر و محرک، رفتارهای مجرمانه و رانندگی‌ها و رفتارهای جنسی پرخطر شود.
همین مساله می‌تواند آینده شغلی، عاطفی و اجتماعی این افراد را شدیدا تحت تاثیر قرار دهد. این در حالی است که این افراد در صورت درمان بهنگام، در دوران کودکی و بویژه اگر هوش مناسبی داشته باشند می‌توانند آینده‌ای مناسب و حتی در مواردی مثال‌زدنی داشته باشند.
اعتیاد به ریتالین در این کودکان: یک باور اشتباه!
مادرانی که کودکشان را به علت بیش‌فعالی پیش روانپزشک می‌آورند معمولا از در و همسایه شنیده‌اند که قرص ریتالین اعتیادآور است. واقعیت این است که اگر کودک تحت نظر پزشک تحت درمان با این دارو یا هم خانواده‌های آن قرار بگیرد و میزان دارو در ویزیت‌های منظم براساس نیاز بدن کودک تنظیم شود، احتمال وابستگی، سوءمصرف و مصرف بی‌رویه بسیار کم و نزدیک به صفر است.
مشکل آنجا ایجاد می‌شود که خانواده‌ها و افراد در سنین مختلف اقدام به مصرف خودسرانه این دارو می‌کنند و چون با اصول علمی مصرف آشنا نیستند با مصرف بی‌رویه به یک الگوی عجیب و غریب از مصرف دارو دچار می‌شوند. پس مصرف دارو در این کودکان تحت نظر روانپزشک با خطر بسیار پایین اعتیاد همراه است.
ماجرای نوروفیدبک
مدتی است یک روش جدید برای درمان انواع اختلالات روانپزشکی ازجمله اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی معرفی شده است که براساس تکنیک‌ها و دستگاه‌های مورد استفاده به نام نوروفیدبک یا بیوفیدبک شناخته شده است.
این روش گرچه شاید برای درمان این اختلال اثراتی داشته باشد، اما اثر آن بسیار کمتر از مصرف داروست و با توجه به هزینه بالای آن برای خانواده‌ها به عنوان یک گزینه ارجح مطرح نیست و به صورت علمی نمی‌توان آن را به عنوان تک درمان در بیماران مبتلا به بیش‌فعالی پیشنهاد کرد.
درمان این کودکان چیست؟
برای درمان این اختلال دارو و روش‌های مختلفی استفاده شده است که نتیجه اکثر مطالعات علمی این است که درمان دارویی برای این اختلال مهم‌ترین و موثرترین روش در این بین است. معروف‌ترین و شایع‌ترین درمان موثر در این بین قرص متیل فنیدیت یا ریتالین است که مدت هاست در سراسر جهان درمان اصلی این اختلال است.
درمان تا کی باید ادامه پیدا کند؟
درمان دارویی این کودکان همان طور که گفته شد بهتر است در سنین کودکی و حدود پیش‌دبستانی آغاز شود و در صورت درمان مداوم حدود نیمی از این کودکان در نوجوانی قادرند بدون درمان دارویی عملکرد طبیعی و مطلوبی داشته باشند، اما نیم دیگر نیازمند درمان ادامه دار با دارو هستند. همان گونه که یک مبتلا به بیماری پرفشاری خون نیز نیازمند درمان مداوم با داروی ضد فشار خون است.